Αν προσπαθώντας να βγούμε από την κρίση δεν ασχοληθούμε με το κεφάλαιο Πολιτισμός, τότε θα έχουμε διαπράξει ένα τεράστιο σφάλμα, γιατί η αξιοποίησή του θα μπορούσε να φέρει τεράστια οικονομικά οφέλη, αλλά και κάτι ακόμα που θα το πούμε στο τέλος.
Αντί εισαγωγής 2-3 νούμερα, για να έχουμε τη μεγάλη εικόνα. Ξεκινάμε λέγοντας πως οι συνολικές εισπράξεις των μουσείων και αρχαιολογικών χώρων της Ελλάδας το 2014 και 2015 ήταν 54 και 56 εκατομμύρια αντίστοιχα. Την ίδια στιγμή, το μουσείο του Λούβρου μόνο, το 2014 είχε 204 εκατομμύρια ευρώ έσοδα, τα μισά εξ αυτών από το κράτος, τα 65 από εισιτήρια, 13 από patronage και συνεργασίες με Μ.Μ.Ε., 13 από την αξιοποίηση της περιουσίας του, 5 από παραγωγές, ντοκιμαντέρ, royalties και 5 από διάφορα άλλα.
Αυτά είναι κάποια βασικά μεγέθη που μας οδηγούν με ασφαλή τρόπο σε αυτό που ξέρουμε όλοι, πως η πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας δεν αξιοποιείται επαρκώς. Βέβαια υπάρχει και η αντίθετη άποψη που αναφέρει πως είναι ένας (ακόμη) τομέας ο οποίος παραπαίει, δεν έχει κονδύλια για συντήρηση, φύλαξη, ανάδειξη των μνημείων κτλ. Μόνο το κόστος συντήρησης και ανακατασκευής των μνημείων της Ακρόπολης για τα έτη 2007-2013 είχε ύψος 8 εκατομμύρια ευρώ, ένα νούμερο μεγάλο, αλλά πάντα όταν λέμε πως κάτι είναι μεγάλο πρέπει να λέμε σε σύγκριση με τι. Γιατί αν το συγκρίνουμε με τα έσοδα του Λούβρου μόνο από τα ντοκιμαντέρ, τότε μέσα σε 2 χρόνια θα είχε εξασφαλιστεί αυτό το ποσό.
Όταν όμως έχεις ένα τέτοιο περιουσιακό στοιχείο και μάλιστα σε μια δύσκολη οικονομική κατάσταση, γιατί να μην το αξιοποιείς; Σιγά το οφέλη θα μου πείτε, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι γιατί σύμφωνα με έκθεση του ΣΕΤΕ με τίτλο: «Τουριστικός Στρατηγικός Σχεδιασμός 2021» μπορούν να υπάρξουν έσοδα 300 εκατομμυρίων μέσα σε μια 5ετία (έρευνα του 2013, αλλά ακόμη δεν εφαρμόστηκαν τα της έρευνας).
Πάμε να δούμε κάποιες προτάσεις όμως που μπορούν να μας πάνε σε αυτήν την κατάσταση:
-Ο κλάδος του τουρισμού εδώ και χρόνια έχει αρχίσει να κάνει στροφή, τέλος το φτηνό πακέτο που δίνουμε σε τουρίστες παραλίες, αρχαία και τους παρατάμε. Πλέον εδραιώνεται ο τουρισμός των «εμπειριών». Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να δημιουργηθούν πακέτα στα οποία ο τουρίστας θα μπορεί να βοηθάει τις αρχαιολογικές ανασκαφές, κάτω από προϋποθέσεις και με τον τρόπο αυτό και αυτός θα βιώνει πρωτόγνωρα συναισθήματα, αλλά και ο αρχαιολογικός χώρος θα κερδίζει εργατοώρες. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει με συνέργειες με κορυφαία πανεπιστήμια τα οποία θα στέλνουν τους μεταπτυχιακούς/διδακτορικούς τους φοιτητές στην Ελλάδα, αρκεί να βελτιώσουμε τις υποδομές που θα τους φιλοξενούν.
-Χρήση της τεχνολογίας με πολλούς τρόπους, όπως είναι η βελτίωση του πολιτιστικού υπό-προϊόντος (π.χ. ψηφιακό μουσείο, ψηφιακά εργαλεία για τους τουρίστες, δυνατότητα αναπαράστασης του χώρου), ηλεκτρονική έκδοση εισιτηρίων και μιας και αναφερθήκαμε στα εισιτήρια, να εξεταστεί η αναδιάρθρωση της τιμολογιακής πολιτικής. Για παράδειγμα ενιαία εισιτήρια ή εισιτήρια για 2-3 επισκέψεις, εισιτήρια για όλη την Αττική ή άλλη περιφέρεια και φυσικά η αύξηση της τιμής τους, καθώς και διαφορετική τιμολογιακή πολιτική για ημεδαπούς και αλλοδαπούς τουρίστες. Τα έσοδα ανά μέσο επισκέπτη στην Ελλάδα για αρχαιολογικούς χώρους είναι κάτι παραπάνω από 6 ευρώ, έναντι 19,7 του ευρωπαϊκού μέσου όρου, με το ακραίο παράδειγμα του μουσείου της Madame Tussaud του οποίου το εισιτήριο ανέρχεται στις 39 λίρες, κοντά στα 45 ευρώ.
-Πρέπει να επανεξετάσουμε τον τομέα της πώλησης αναμνηστικών, όπου στην Αγγλία τα έσοδα από εισιτήρια ανέρχονται μόνο στο 24% των συνολικών εσόδων και στον αντίποδα στην Ελλάδα το 85% των συνολικών εσόδων έρχονται αποκλειστικά από τα εισιτήρια. Ας φτιάξουμε έξυπνα και χρήσιμα σουβενίρ, ειδικά αν αυτό γίνει από τις τοπικές κοινωνίες στις οποίες συναντάς εξαιρετικούς τεχνίτες και ας μάθουμε να «πουλάμε». Είναι επίσης καλή ευκαιρία να αγκαλιάσουμε την τεχνολογία και τις χρήσεις, όπως κάνει το project Touch the Past με τη δημιουργία αρχαίων αντιγράφων μέσω 3D εκτυπωτή.
-Διοργάνωση συνεδρίων σε χώρους κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους ή ακόμα και μέσα στους ίδιους αν μπορούν να τους υποστηρίξουν και χωρίς να προκληθούν ζημιές. Φανταστείτε να διοργανώνονται τα κορυφαία παγκόσμια συνέδρια στον τομέα της ιστορίας, της νομικής, της επιστήμης, της ιατρικής κ.α. σε σημεία που έχουν ταυτιστεί με την κάθε επιστήμη από την αρχαία Ελλάδα.
-Χρήση των αρχαιολογικών χώρων μας, έπειτα από αξιολόγηση, για παραστάσεις, ταινίες, ντοκιμαντέρ. Με αυτόν τον τρόπο η χώρα μας κερδίζει και φθηνή παγκόσμια προβολή αλλά και έσοδα που τόσο ανάγκη τα έχει.
-Αν και η λίστα με τις προτάσεις φαντάζει τεράστια, θα κλείσω τα επιχειρήματα με το πιο σπουδαίο, αυτό που έχει να κάνει με την αποκέντρωση και έχει να κάνει με το ότι τα μνημεία πρέπει να γεμίσουν από την τοπική κοινωνία, πρέπει να χρησιμοποιούνται από αυτήν, να γίνονται δρώμενα και να αξιοποιηθούν από κοινωνικές ομάδες που έχουν να προσφέρουν, όπως παιδιά, άτομα με ειδικές ανάγκες, άτομα γ ηλικίας κτλ). Παράλληλα πρέπει να συνδεθούν τα μνημεία με την παραγωγική διαδικασία και να γίνουν το επίκεντρο της αειφορίας και της βιώσιμης ανάπτυξης της χώρας.
Το νέο Ε.Σ.Π.Α. 2014-2020 μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για να κάνει η χώρα μας αυτό το ποιοτικό άλμα, αρκεί να αξιοποιήσουμε τρεις νέες πρωτοποριακές δράσεις που προωθεί: α) Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση (Ο.Χ.Ε.) που αφορά τις πρωτοβουλίες σε επίπεδο Περιφέρειας, β) Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη (Β.Α.Α.) για μεγάλους Δήμους και γ) Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων (Τ.Α.Π.-Τ.Ο.Κ.) για μικρότερες κοινότητες. Αξιοποιώντας τις δράσεις αυτές μπορούμε να δημιουργήσουμε νέους προορισμούς με τη μορφή πολιτιστικών - περιβαλλοντικών διαδρομών και πάρκων.
Φυσικά όλα αυτά πρέπει να μπουν κάτω από μια ομπρέλα που θα προστατεύει το χαρακτήρα του μνημείου. Τα κέρδη από τις δράσεις αυτές να μπαίνουν σε ένα ταμείο με το οποίο να χρηματοδοτηθούν νέα έργα και βελτίωση των παροχών σε υπάρχοντα.
Κλείνοντας, όσο οξύμωρο και αν ακουστεί γιατί θα είναι μόνο σε μια πρόταση ενώ ήδη έχουμε αφιερώσει εκατοντάδες λέξεις, θα αναφέρω το πιο σημαντικό. Αναλύσαμε τα οικονομικά οφέλη από την ανάπτυξη και αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και μιλήσαμε μόνο με οικονομικούς όρους γιατί δυστυχώς μόνο αυτοί αφορούν τους περισσότερους πολίτες, τους τοπικούς και μη παράγοντες, αλλά η ουσία είναι αλλού. Το κεφάλαιο Πολιτισμός μπορεί να προσφέρει ξανά ποιότητα ζωής, κάλλος, έμπνευση, ισορροπία και να αναπτύξει την παιδεία σε μια τόσο ταλαιπωρημένη κοινωνία, σε μια τόσο άναρχα και κακόγουστα χτισμένη χώρα. Και το όφελος από αυτό δε μετριέται στο ΑΕΠ.
Ευχαριστώ θερμά για τη συμβολή στο κείμενο τους:
-κ. Σταύρο Μπένο, πρόεδρος του Ιδρύματος «Διάζωμα»
-κα. Τσαζή Γεωργία, αρχιτέκτων