Ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία, συναντά κανείς πολυάριθμες καταγραφές που συνδέουν την υπερβολική προπονητική επιβάρυνση με μειωμένη απόδοση και σταδιακή ή ξαφνική απόσυρση αθλητών. Οι αθλητές αυτοί υποβάλλονται σε προπονητικά προγράμματα με υψηλές απαιτήσεις. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, όταν η ένταση, η διάρκεια και η συχνότητα του προγράμματος άσκησης είναι ελεγχόμενες, τότε προκαλείται ένα αβλαβές και ωφέλιμο στρες για τον οργανισμό, υπεύθυνο και για τις επιθυμητές προπονητικές προσαρμογές.
Όταν όμως δεν ισχύουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, ακόμα και υγιείς αθλητές μπορεί να οδηγηθούν σε χρόνια καταπόνηση και ανικανότητά τους να διατηρήσουν την απόδοσή τους στα προηγούμενα ικανοποιητικά επίπεδα, παρά την εντατική προσπάθεια. Πιο συγκεκριμένα, ως υπερπροπόνηση μπορεί να οριστεί η παρατεταμένη και έντονη καταπόνηση από σωματική άσκηση που οδηγεί σε οξεία ή χρόνια καταπόνηση του οργανισμού. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την κατάσταση κατέχει μία πιθανή επιβαρυμένη ψυχολογική εικόνα του αθλητή, καθώς και ο περιορισμένος χρόνος ανάπαυσης.
Στάδια υπερπροπόνησης.
Το σύνδρομο υπερπροπόνησης έχει διάφορα στάδια ανάλογα με τη σοβαρότητα και μονιμότητα της κατάστασης. Μπορεί να είναι κόπωση που παρατηρείται μετά από μία εξαντλητική προπόνηση ή ένα δύσκολο αγώνα και να υποχωρήσει εύκολα και μόνο με αρκετή ανάπαυση.Σε ένα επόμενο στάδιο παρατηρείται εξασθενισμένος οργανισμός και πιθανά παράλληλα με άσχημη ψυχολογική κατάσταση, όπου απαιτείται αποχή του αθλητή για μικρό χρονικό διάστημα από την προπόνηση, επαρκής ξεκούραση και ισορροπημένη διατροφή.
Η οξεία υπερπροπόνηση είναι το επόμενο πιο επιβαρυμένο στάδιο, όπου εμφανίζεται ανισορροπία σε διάφορα συστήματα του οργανισμού του αθλητή και είναι απαραίτητη η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση. Τελικό στάδιο είναι η χρόνια υπερπροπόνηση, η οποία αποτελεί χρόνια παθολογική κατάσταση με σοβαρές διαταραχές σε όλα τα συστήματα του οργανισμού.
Το σύνδρομο υπερπροπόνησης περιλαμβάνει μία σειρά από παθολογικές εκδηλώσεις σε διάφορα συστήματα του οργανισμού που οδηγούν σε ελάττωση της απόδοσης, σε λοιμώξεις και σε μεταβολές της ψυχολογίας του αθλητή.
Τα κλινικά ευρήματα του συνδρόμου αφορούν στις παρακάτω κατηγορίες:
α. Λειτουργικές και μορφολογικές διαταραχές
Οι διαταραχές αυτές είναι αποτέλεσμα των βλαβών του μυϊκού ιστού και της ανισορροπίας στο νευρικό και ενδοκρινολογικό σύστημα:
•Μείωση της μυϊκής δύναμης και αντοχής.
•Αύξηση του βασικού ρυθμού μεταβολισμού.
•Σημαντική αύξηση του χρόνου αποκατάστασης και ανάπαυσης.
•Συνεχές αίσθημα κόπωσης.
•Απώλεια κινητικών δεξιοτήτων.
•Μείωση του σωματικού λίπους και της όρεξης για φαγητό.
•Διαταραχές ύπνου, πονοκέφαλοι, διάχυτα σωματικά άλγη, διαταραχές πεπτικού συστήματος, συχνοί τραυματισμοί.
β. Καρδιοαναπνευστικές διαταραχές
Οι διαταραχές αυτές εξαιρετικά σημαντικές και συνήθως χαρακτηρίζονται από:
•Πτώση ή αύξηση της αρτηριακής πίεσης.
•Εμφάνιση πόνου στο θώρακα.
•Αύξηση της καρδιακής συχνότητας ηρεμίας.
•Αύξηση της συχνότητας των αναπνοών.
•Αύξηση του πνευμονικού αερισμού.
γ. Ανοσοβιολογικές διαταραχές
Συχνές διαταραχές στην κατηγορία αυτή είναι:
•Συχνές λοιμώξεις.
•Έξαρση αλλεργιών.
•Διόγκωση περιφερικών λεμφαδένων.
•Άτυπη δεκατική πυρετική κίνηση.
•Υποτροπές προσβολών από τον ιό του έρπητα.
δ. Ψυχολογικές διαταραχές
Οι μεταβολές του ψυχισμού είναι πολύ συχνές και πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι:
•Εμφάνιση φοβιών.
•Εύκολη οργή και εριστικότητα.
•Σύγχηση
•Αδυναμία συγκέντρωσης.
•Ανασφάλεια και μελαγχολία.
•Κατάθλιψη.
Οι κατάλληλες εργαστηριακές εξετάσεις (καμπύλη γλυκόζης, επίπεδο ορμονών, επίπεδο γλυκογόνου, κ.ά.) παράλληλα με τη διαφορική διάγνωση θα βοηθήσουν τον ιατρό που παρακολουθεί τον αθλητή να καταλήξει στη σωστή και έγκαιρη διάγνωση.
Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας της υπερπροπόνησης έχει απόλυτα να κάνει με το στάδιο του συνδρόμου στο οποίο γίνεται η διάγνωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις συστήνεται διακοπή της αθλητικής δραστηριότητας, διατροφή πλούσια σε υδατάνθρακες και πρωτεΐνες και κατάλληλο πρόγραμμα ψυχολογικής υποστήριξης. Όταν υπάρχει ανάγκη, γίνεται η χορήγηση ειδικών φαρμακευτικών σκευασμάτων και συμπληρωμάτων διατροφής.
Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος θεραπείας, επιβάλλεται η σταδιακή επαναφορά του αθλητή στην προπονητική διαδικασία και απαιτείται προσαρμοσμένο πρόγραμμα, προς αποφυγή υποτροπών. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει αναφορά στην καίρια σημασία της πρόληψης του συνδρόμου, με κατάλληλο και εξατομικευμένο πρόγραμμα προπόνησης για κάθε αθλητή, σωστή διατροφή και ψυχολογική υποστήριξη, χρήση εξειδικευμένου προσωπικού και τακτικό ιατρικό και εργαστηριακό έλεγχο.