Στις σύγχρονες κοινωνίες, η λειτουργία των πολιτικών κομμάτων είναι αυτονόητη για το πολιτικό σύστημα και τη δημοκρατία, καθώς αποτελούν τον κορυφαίο θεσμό διαμεσολάβησης μεταξύ των πολιτών και του κράτους. Η σχέση αυτή, σήμερα, φαίνεται ότι έχει διαρραγεί και τα κόμματα βιώνουν μία πολυδιάστατη κρίση ανεξάρτητα από το ιδεολογικό πρόσημο, την οργανωτική δομή και τα συμφέροντα που εκπροσωπούν.
Τα κόμματα ταυτίστηκαν με τη διαχείριση της εξουσίας και το ίδιο το κράτος, διαμορφώνοντας την αντίληψη ότι πλέον δεν εκπροσωπούν τους πολίτες, καθώς απομακρύνονται από τα καθημερινά προβλήματα και δεν βιώνουν με τον ίδιο τρόπο την κρίση. Οι υπέρμετρες υποσχέσεις και η αδυναμία των κομμάτων να τις εκπληρώσουν όταν καταλαμβάνουν την εξουσία, τα φαινόμενα διαφθοράς που παρατηρούνται στους κόλπους τους, η ανακύκλωση των ίδιων προσώπων και η άρνησή τους να ανανεώσουν μία παρωχημένη νοοτροπία οργάνωσης, ενίσχυσαν την άποψη ότι είναι αποξενωμένα από την κοινωνία και αφιερώνουν τη δραστηριότητά τους στην εξυπηρέτηση των ιδιοτελών συμφερόντων των στελεχών τους.
Η κριτική ως προς την λειτουργία των κομμάτων δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Αντιθέτως, ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα που έκαναν την εμφάνισή τους με τα χαρακτηριστικά που τους αποδίδει η θεωρία της Πολιτικής Επιστήμης, η βασική προβληματική απέναντι στην οργάνωση και τη λειτουργία των κομμάτων είναι κατά πόσον αποδέχονται διαφορετικές προσεγγίσεις σε ζητήματα πολιτικής και αν ευνοούν την ανάπτυξη της ελεύθερης σκέψης.
Η συμμετοχή ενός ατόμου σε κάποιο κόμμα θεμελιώνεται αφενός στην ιδεολογική ταύτιση με αυτό και αφετέρου στην διαπίστωση ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκει. Κατ' αρχήν δεν παρατηρούνται διαφοροποιήσεις σε ιδεολογικό επίπεδο, αφού η συμμετοχή σε έναν πολιτικό οργανισμό προϋποθέτει την αποδοχή του οργανωμένου συνόλου ιδεών που προβάλλει η ιδεολογία του και του πλαισίου που υποδεικνύει για την εξυπηρέτηση των κοινών στόχων που θα οδηγήσουν στην επιθυμητή πολιτική αλλαγή.
Είναι ανάγκη να αντιστραφεί η σχέση των πολιτών με τα κόμματα, να διαπλάθουν οι πολίτες την κομματική νοοτροπία και όχι τα κόμματα την ατομική συνείδηση.
Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο οργανώνονται και λειτουργούν τα κόμματα σπάνια ταυτίζεται με την ιδεολογία τους. Στην πλειονότητά τους, τα κόμματα αποτελούν οργανισμούς με κλειστές διαδικασίες, συγκεντρωτικά όργανα και απουσία αντιπροσώπευσης της κοινωνίας των πολιτών σε αυτά. Τα στελέχη και τα μέλη που συμμετέχουν σε αυτές τις διαδικασίες «ιδρυματοποιούνται» υιοθετώντας την άποψη ότι η μοναδική αλήθεια είναι αυτή που επικαλείται το κόμμα (όχι η ιδεολογία) και κάθε άλλη άποψη ή προτεινόμενη λύση είναι αναποτελεσματική, ψευδής και εξυπηρετεί μόνο τα συμφέροντα του κόμματος που την προτάσσει.
Η διαδικασία της «ιδρυματοποίησης» έχει επιμέρους στάδια και ως αφετηρία τις κομματικές νεολαίες. Η συμμετοχή σε μία κομματική νεολαία θεωρείται προσόν ή και προϋπόθεση για την πορεία που θα ακολουθήσει ένα μέλος ή στέλεχος μέσα στο κόμμα. Αν έχει λάβει τα διαπιστευτήρια της συμμετοχής, τότε το κόμμα θεωρεί πως είναι ικανός να συνεχίσει να προσφέρει μέσα από τις τάξεις του. Παράλληλα, η παραπάνω μορφή «ιδρυματοποίησης» παρατηρείται στις περιφερειακές και τοπικές οργανώσεις των κομμάτων, σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και άλλες ομάδες συμφερόντων.
Τα περισσότερα κόμματα διατηρούν ζωντανή τη διαλεκτική για το μέλλον τους μέσα από συνεδριακές διαδικασίες στις οποίες γίνονται επιφανειακές συζητήσεις πάνω σε προτάσεις που θα κληθούν να εφαρμόσουν. Η επιρροή που έχει ένα μέλος με διαφορετική άποψη είναι ελάχιστη, αφενός γιατί κυριαρχούν εσωτερικές ομαδοποιήσεις, οι οποίες έχουν αποφασίσει εκ των προτέρων ποια θα είναι η στάση τους, και αφετέρου διότι η εσωκομματική δημοκρατία παραμένει απλώς ένα ωραίο αφήγημα.
Η οργάνωση και η λειτουργία των κομμάτων με τη σημερινή τους μορφή δεν ευνοούν την ανάπτυξη της ελεύθερης σκέψης, ωστόσο δεν την αποτρέπουν. Η αντίδραση και η αμφισβήτηση της κυρίαρχης νοοτροπίας ερείδεται στη θέληση του ατόμου να προσδώσει υγιή χαρακτηριστικά στην πολιτική συμμετοχή και να προβληματίσει τον κοινωνικό του περίγυρο. Με άλλα λόγια, είναι ανάγκη να αντιστραφεί η σχέση των πολιτών με τα κόμματα: να διαπλάθουν οι πολίτες την κομματική νοοτροπία και όχι τα κόμματα την ατομική συνείδηση.