Ο Tim Taylor (τον οποίον φαντάζομαι ότι δεν έχετε ξανακούσει στην ζωή σας εκτός εάν είστε εξελικτικός βιολόγος) πριν από λίγες βδομάδες έγραψε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο στο blog του, που μαζί με το απαραίτητο Tweet, έτυχε μεγάλης αναγνωσιμότητας (για τα δεδομένα του χώρου), και έφτασε και στα χέρια μου, εν μέσω Ολλανδικών εκλογών. Ο τίτλος του άρθρου δεν χρειάζεται μεγάλη επεξήγηση: «Κάθε προσπάθεια επαγγελματικής διαχείρισης της ακαδημαϊκής κοινότητας, κάνει τα πράγματα χειρότερα».
Αντί να επαναλάβω την ανάλυση, η οποία άλλωστε είναι εύκολα προσβάσιμη στο διαδίκτυο για όποιον ενδιαφέρεται, θα μεταφέρω αρχικά το παρακάτω ανέκδοτο. Όταν στο παρελθόν ένας Αμερικανός πρόεδρος θέλησε να καταστρέψει την επιστημονική έρευνα αλλά «διακριτικά» για να μην εχει προβλήματα με την κοινή γνώμη (άλλες εποχές - ο νυν πρόεδρος, απλά σκοπεύει να διακόψει ένα σημαντικό κομμάτι της επιστημονικής χρηματοδότησης) είχε την εξής ιδέα: έφτιαξε ένα Ινστιτούτο Έρευνας, στο οποίο έδωσε αρκετά εκατομμύρια δολλάρια. Στο Διευθυντικό Συμβούλιο έβαλε τους καλύτερους επιστήμονες της χώρας. Το Ινστιτούτο μετά έκανε διαγωνισμούς για την χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων. Οι κατά τεκμήριο καλύτεροι επιστήμονες της χώρας αλλά και πολλοί άλλοι φιλόδοξοι ερευνητές, πέρασαν μήνες γράφοντας ερευνητικές προτάσεις. Αυτές τις έκριναν με απόλυτη διαφάνεια άλλοι ακόμα πιο διάσημοι επιστήμονες. Μετά απο επίπονη και ειλικρινή εργασία το Διοικητικό Συμβούλιο επέλεξε τις καλύτερες προτάσεις και τις χρηματοδότησε από το διαπίστευμα του ιδρύματος. Με αυτόν τον τρόπο, τα καλύτερα μυαλά της χώρας σπαταλούν πλέον τον χρόνο τους στο να προσπαθούν να χρηματοδοτήσουν την έρευνα τους, αντί να απασχολούνται με την διατύπωση νέων ερωτημάτων και με το να βρουν τους τρόπους να απαντηθούν τα πιο σημαντικά ερωτήματα της επιστήμης. Έτσι, η επιστημονική έρευνα σιγά-σιγά αλλά σταθερά καταστρέφεται. σύμφωνα με το Μακιαβελικό αυτό σχέδιο.
Υπερβολές; Βεβαίως. Ας ξεκαθαρίσω λοιπόν ότι ως «γραντικοδίαιτος» ερευνητής, δεν είμαι ολοκληρωτικά εναντίον της ανταγωνιστικής χρηματοδότησης και βλέπω π.χ. θετικά τις πρωτοβουλίες του Υπουργείου στην Ελλάδα (ΕΛΙΔΕΚ). Αλλά μια και στην καθημερινότητα μου, επενδύω πολύ χρόνο στο να γράφω νέες ερευνητικές προτάσεις, να συντάσσω αναφορές προόδου ερευνητικών προγραμμάτων, και να κρίνω ερευνητικές προτάσεις συναδέλφων, ομολογώ ότι έχω έναν υφέρποντα σκεπτικισμό για το εάν ο χρόνος μου επενδύεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Αλλά πως μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα; Ο Tim Taylor παρέθεσε σε αυτό το σημείο ένα κείμενο του Tim Harford, τον οποίον κατά πασα πιθανότητα επίσης δεν έχετε ξανακούσει στην ζωή σας εκτός εάν διαβάζετε τακτικά τους Financial Times ή παρακολουθείτε το blog του:
«Η βασική αρχή για κάθε σύστημα κινήτρων είναι η εξής: μπορείτε να μετρήσετε ό,τι έχει σημασία για μια δουλειά; Αν δεν μπορείτε, τότε τα πανίσχυρα οικονομικά κίνητρα θα οδηγήσουν σε κοντόφθαλμη ή στενόμυαλη αντιμετώπιση, είτε σε απροκάλυπτη νοθεία. Αν μια δουλειά είναι πολύπλοκη, πολύπλευρη και περιλαμβάνει λεπτούς συμβιβασμούς, η καλύτερη προσέγγιση είναι να επιλέξετε να προσλάβετε τους κατάλληλους ανθρώπους, να τους καταβάλετε έναν καλό και ρεαλιστικό μισθό, και να τους αφήσετε να κάνουν τους δουλειά τους όσο καλύτερα ξέρουν και μπορούν.»
Στην επιστήμη πρέπει να είναι κάποιος επιεικώς ηλίθιος για να πιστεύει ότι τα πάντα μπορεί να μετρηθούν: h-index, έτερο-αναφορές, αριθμός δημοσιεύσεων, δείkτης απήχησης περιοδικών, τα πάντα είναι απλές απόπειρες. Δεν μπορούμε να μετρήσουμε όλα όσα έχουν σημασία για έναν καλό επιστήμονα, και για αυτό - σωστά - οι αξιολογήσεις ποτέ δεν (πρέπει να) γίνονται με βάση αριθμητικούς δείκτες και μόνον. Εάν θέλουμε έρευνα και δημοσιεύσεις υψηλής ποιότητας, είναι πολύ πιθανόν ότι η καλύτερη προσέγγιση είναι να κάνουμε την μέγιστη προσπάθεια να επιλέξουμε τους καλύτερους ερευνητές, να τους πληρώσουμε έναν δίκαιο μισθό, και να τους αφήσουμε να κάνουν την δουλειά τους.
Αναρωτιέμαι εάν στην οικονομική πολιτική μπορούμε πράγματι να μετρήσουμε τα πάντα.