Όσο οι γονείς μας μεγαλώνουν, οι ρόλοι αλλάζουν. Και οι αλλαγές είναι ακόμα εντονότερες και πιο άβολες όταν σε αυτή την... εξίσωση για δυνατούς λύτες προστίθεται και η διάγνωση της άνοιας. Ποιος έχει τώρα το ρόλο του γονιού και ποιος το ρόλο του παιδιού; Πού βρίσκονται τα όρια του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης; Ποιος πρέπει να έχει τον τελικό λόγο στις αποφάσεις;
Το γεγονός ότι ο γονιός σας έχει διαγνωστεί με άνοια, δεν σημαίνει ότι αυτομάτως παύει να έχει το δικαίωμα να αποφασίζει ο ίδιος για τη ζωή του. Οι άνθρωποι με αρχικού σταδίου άνοια, παρά τις ήπιες δυσκολίες στη μνήμη, το λόγο ή σε άλλες νοητικές λειτουργίες, παραμένουν ικανοί να λαμβάνουν λογικές αποφάσεις και να επιλέγουν τον τρόπο που θέλουν να ζουν. Σε αυτή τη φάση της νόσου, ο δικός σας ρόλος είναι να στηρίξετε την ανεξαρτησία και την αυτονομία του γονιού σας, ενθαρρύνοντάς τον να παραμείνει στο πηδάλιο της ζωής του για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Τα προβλήματα ξεκινούν καθώς ο ηλικιωμένος μεταβαίνει στα μεσαία στάδια της άνοιας και η διανοητική του διαύγεια αρχίζει να περιορίζεται. Όταν νιώσετε ότι η ευημερία και η ασφάλεια του γονιού σας μπαίνουν σε κίνδυνο εξαιτίας των επιλογών του, τότε είναι η στιγμή που πρέπει να παρέμβετε. Φυσικά, δεν υπάρχει μία και μοναδική σωστή τακτική που θα πρέπει να ακολουθήσετε. Ο κάθε άνθρωπος με άνοια, αλλά και η κάθε σχέση γονέα - παιδιού, είναι διαφορετική. Ωστόσο, είναι πιθανό να βρείτε βοηθητικές τις παρακάτω γενικές κατευθύνσεις.
Πότε πρέπει να παρέμβετε:
•Όταν οι αποφάσεις του γονιού σας θέτουν σε κίνδυνο την υγεία, την ευημερία και την ασφάλεια του ίδιου ή άλλων ανθρώπων. Η συζήτηση για τη διακοπή της οδήγησης είναι μία πολύ συχνή αιτία ενδοοικογενειακών συγκρούσεων. Αν ο 83χρονος πατέρας σας επιμένει να οδηγεί παρά τα σοβαρά προβλήματα όρασης και μνήμης που αντιμετωπίζει, θα πρέπει να παρέμβετε άμεσα και χωρίς διαπραγματεύσεις.
•Όταν ο γονιός σας δεν είναι σε θέση να κατανοήσει τις παραμέτρους μίας κατάστασης: τις επιλογές που έχει, τα κίνητρα των ατόμων γύρω του, τις συνέπειες των πράξεών του. Για παράδειγμα, δεν είναι δύσκολο ένας ηλικιωμένος με άνοια να πέσει θύμα εξαπάτησης από άτομα που έχουν αντιληφθεί τις δυσκολίες του και, έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη του, τον εκμεταλλεύονται οικονομικά. Αν διαπιστώσετε ότι η μητέρα σας δίνει αδικαιολόγητα μεγάλα χρηματικά ποσά στον «ευγενέστατο και εξυπηρετικότατο, αλλά άτυχο στη ζωή» οδηγό ταξί που εμπιστεύεται για τις μετακινήσεις της, θα πρέπει να παρέμβετε για να διασφαλίσετε τη σωστή διαχείριση των χρημάτων της, ακόμα και αν εκείνη διαφωνεί.
Πώς να παρέμβετε:
•Βρείτε την ιδανική στιγμή για να θίξετε το θέμα που σας απασχολεί. Συζητήστε σχετικά με σημαντικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν μία ημέρα που τόσο εσείς, όσο και ο γονιός σας είστε ξεκούραστοι, ήρεμοι και ευδιάθετοι.
•Ζητήστε από το γονιό σας να σας πει την άποψή του για το ζήτημα που έχει προκύψει, ακόμα κι αν εσείς έχετε ήδη αποφασίσει ποια είναι η καλύτερη λύση. Μην τον κάνετε να αισθανθεί ότι τον φέρνετε προ τετελεσμένων γεγονότων. Ήδη οι απώλειες που βιώνει είναι πολλές. Η απώλεια του σεβασμού του ίδιου του του παιδιού δεν είναι ανάγκη να προστεθεί σε αυτές.
•Δείξτε στο γονιό σας ότι ακούτε προσεκτικά την άποψή του για το ζήτημα που συζητάτε και συμμερίζεστε τους προβληματισμούς του. Δώστε του το χρόνο που χρειάζεται για να ολοκληρώσει αυτό που θέλει να πει. Προσπαθήστε να μπείτε στη θέση του και να κατανοήσετε τον τρόπο σκέψης του. Μην τον διακόπτετε, ακόμα και αν τα επιχειρήματά του σας φαίνονται αστεία ή παράλογα.
•Εξηγήστε με απλά λόγια τη θέση σας. Μιλήστε για τους κινδύνους και τα οφέλη της επιλογής που προτείνετε, απλοποιώντας τα λεγόμενά σας σε βαθμό τέτοιο ώστε ο γονιός σας να μπορεί να καταλάβει τι του λέτε.
•Αποφύγετε τις μισές αλήθειες. Έστω ότι η μητέρα σας αρνείται να πάρει το φάρμακο για τη μνήμη γιατί θεωρεί ότι ξεχνά όσο θα έπρεπε για την ηλικία της. Μην μπείτε στη διαδικασία να την παραπλανήσετε λέγοντάς της ότι πρόκειται για μία απλή βιταμίνη ή προσπαθώντας να κρύψετε το χάπι μέσα σε τροφές. Εξηγήστε της με ήπιο, αλλά σαφή τρόπο τα δεδομένα. Ίσως να μην ξέρει ότι χωρίς την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, οι δυσκολίες μνήμης που αντιμετωπίζει θα επιδεινώνονται συνεχώς.
•Αν ο γονιός σας διαφωνεί με την άποψή σας, ζητήστε του να σας εξηγήσει τους προβληματισμούς του και, αν αυτό είναι εφικτό, καθησυχάστε τον προτείνοντας συγκεκριμένες λύσεις. Για παράδειγμα, μπορεί για εσάς να είναι αυτονόητο ότι μετακομίζοντας σε ένα διαμέρισμα κοντά στο σπίτι σας ο γονιός σας θα έχει καλύτερη φροντίδα και ποιότητα ζωής, εκείνος όμως μπορεί να ανησυχεί ότι δεν θα μπορεί πια να πηγαίνει στο καφενείο της γειτονιάς και να συναντά τους φίλους του.
•«Χρυσώστε το χάπι». Αν αποφασίσετε πως πρέπει οπωσδήποτε να δρομολογήσετε κάποιες αποφάσεις με τις οποίες ο γονιός σας διαφωνεί, δοκιμάστε να τις κάνετε λίγο πιο ελκυστικές. Για παράδειγμα, αν η -κάποτε κοκέτα- μητέρα σας αρνείται να σας επιτρέψει να φροντίσετε τα μαλλιά και τα νύχια της, κάντε την όλη διαδικασία πιο δελεαστική καλώντας μία φορά στις 15 ημέρες μία επαγγελματία στο σπίτι. Ένα καινούριο χτένισμα ή ένα όμορφο χρώμα στα νύχια μπορεί να σας φαίνεται περιττό, αλλά θα βελτιώσει την εμφάνιση και τη διάθεση της μητέρα σας και πιθανότατα, θα την κάνει να περιμένει τη φροντίδα της ειδικού με προσμονή.
•Διατηρήστε την ψυχραιμία σας, ακόμα και αν νιώθετε έτοιμοι να εκραγείτε. Αν ο γονιός σας αρνείται πεισματικά να συνεργαστεί, είναι λογικό να νιώσετε έντονο εκνευρισμό. Προσπαθήστε να κρατήσετε τη συζήτηση σε χαμηλούς τόνους. Δοκιμάστε να χρησιμοποιήσετε το χιούμορ ως μέσο εκτόνωσης της έντασης. Σε κάθε περίπτωση, διακόψτε τη συζήτηση πριν οδηγηθείτε σε μία έντονη λογομαχία που δεν θα είναι προς όφελος κανενός.
•Αν χρειαστεί, εμπλέξτε στη συζήτηση ανθρώπους που ο γονιός σας σέβεται και εκτιμά. Ορισμένοι ηλικιωμένοι είναι πρόθυμοι να δεχτούν συμβουλές μόνο από συγκεκριμένα άτομα της οικογένειας, ενώ άλλοι ακούν μόνο αυτά που τους λένε οι επαγγελματίες υγείας.
•Μην αναλώνεστε σε επαναλαμβανόμενες διαπραγματεύσεις δίχως τέλος, αναλύοντας τα επιχειρήματά σας ξανά και ξανά. Ειδικά αν πρόκειται για προβλήματα που θέτουν σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή και την ευημερία του γονιού σας ή άλλων ατόμων, εξηγήστε απλά και ήρεμα τα επιχειρήματά σας και ανακοινώστε ευγενικά, αλλά αποφασιστικά το τι ακριβώς πρέπει να γίνει.
•Αν ο γονιός σας αρνείται να συζητήσει ένα θέμα που θεωρείτε σημαντικό, υποχωρήστε - για λίγο. Εξηγήστε του ότι το κίνητρό σας είναι το καλό του ίδιου και ξαναπροσπαθήστε να ανασύρετε το θέμα κάποια άλλη ημέρα.
Μερικές ακόμα σκέψεις:
•Αν ο/η σύντροφος του γονιού σας είναι διανοητικά υγιής, εκείνος/η έχει την ευθύνη να αποφασίσει αν, πότε και πώς θα παρέμβει στις επιλογές του - όχι εσείς. Σε αυτή την περίπτωση, ο ρόλος σας είναι καθαρά συμβουλευτικός και υποστηρικτικός.
•Επιλέξτε προσεκτικά τις μάχες σας. Αν το θέμα που έχει προκύψει δεν θέτει το γονιό σας σε πραγματικό κίνδυνο, υποχωρήστε και αφήστε τα πράγματα ως έχουν. Για παράδειγμα, αν η μαμά σας έχει μία πλούσια γκαρνταρόμπα, αλλά επιμένει να φοράει μόνο 3 συγκεκριμένες μπλούζες, τις οποίες φροντίζει να διατηρεί καθαρές, αφήστε τη να το κάνει. Μπορεί εσείς να θεωρείτε ότι είναι κρίμα να μένουν τόσα ρούχα στη ντουλάπα, για την ίδια όμως μπορεί η άνεση να είναι σημαντικότερη από την ποικιλία στις ενδυματολογικές της επιλογές.
•Να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας: το πρόβλημα που σας απασχολεί αφορά τις δικές σας ανάγκες ή τις ανάγκες του γονιού σας; Αναρωτηθείτε: για ποιο λόγο δεν θέλετε να πηγαίνει πια ο πατέρας σας μέχρι το φούρνο της γειτονιάς; Είναι τα προβλήματα μνήμης που αντιμετωπίζει τόσο έντονα, ώστε να υπάρχει κίνδυνος να χαθεί ή μήπως φοβάστε το «τι θα πει ο κόσμος» αν καταλάβουν ότι έχει αρχίσει να ξεχνάει;
•Αποφασίστε με γνώμονα τις προτιμήσεις και τις επιθυμίες του γονιού σας. Παραδείγματος χάριν, μπορεί κατά την άποψή σας να είναι προτιμότερο να αγοράσετε καινούρια, πιο άνετα και λειτουργικά έπιπλα για διαμέρισμα στο οποίο θα μετακομίσει ο πατέρας σας προκειμένου να μένει πιο κοντά σας. Αν ο ίδιος όμως θέλει να μεταφέρει την οικοσκευή ως έχει από το παλιό του σπίτι στο καινούριο γιατί αυτό θα τον βοηθήσει να αποδεχτεί ευκολότερα την αλλαγή περιβάλλοντος και να νιώσει πιο άνετα και οικεία στο καινούριο χώρο, οφείλετε να σεβαστείτε την επιθυμία του.
Αν αντιμετωπίζετε μία δύσκολη κατάσταση και δεν ξέρετε πώς να την αντιμετωπίσετε, ζητήστε τη γνώμη ενός ειδικού. Μιλήστε με το γιατρό που φροντίζει το γονιό σας ή με έναν επαγγελματία υγείας ειδικευμένο σε θέματα Τρίτης Ηλικίας. Επικοινωνήστε με την Εταιρεία Αλτσχάιμερ της περιοχής σας - οι περισσότερες έχουν πολλές υπηρεσίες για φροντιστές (π.χ. προγράμματα υποστήριξης και ψυχοεκπαίδευσης), οι οποίες προσφέρονται δωρεάν. Αν πάλι έχετε περιορισμένη πρόσβαση σε τέτοιου είδους υπηρεσίες ή το πρόγραμμά σας είναι πολύ πιεσμένο, αξιοποιήστε τις υπηρεσίες online συμβουλευτικής φροντιστών, όπως αυτή που προσφέρεται από το Κέντρο Διαταραχών Μνήμης και το trainyourbrain.gr.