Η λέξη ρομπότ είναι μια σχετικά νέα ανακάλυψη, που επινοήθηκε στην πρώην Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας τη δεκαετία του 1920, όμως τα ρομπότ έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη φαντασία μας για χιλιετίες. Η λέξη προέρχεται - με μια δόση ειρωνείας - από τη σλάβικη λέξη για τον σκλάβο (rabu), η οποία σχετίζεται επίσης με τη Γερμανική λέξη «Arbeit» (δουλειά/εργασία).
Πάντα υπήρχαν υπηρέτες. Η μόνη διαφορά σήμερα είναι ότι δεν είναι πλέον άνθρωποι. Απλά ρομπότ όπως αυτά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή αυτοκινήτων, μπορούν να μας απελευθερώσουν από βαρετές και ανούσιες επαναληπτικές κινήσεις. Καθώς όμως τα ρομπότ μαθαίνουν να περπατάνε, να μιλάνε, να σκέφτονται και να βγαίνουν έξω από τα βιομηχανικά τους κελιά, μήπως η απελευθέρωση αυτή θα έχει τελικά το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα;
Σκεφτείτε για παράδειγμα μέχρι ποιου σημείου έχουμε αποποιηθεί την ανθρώπινη κυριαρχία μας. Έχετε παρατηρήσει πώς απορρίπτετε αυτόματα ένα ξενοδοχείο ή εστιατόριο που δεν έχει online παρουσία ή κριτικές; Έχετε τσεκάρει ποτέ το προφίλ κάποιου στο LinkedIn πριν απαντήσετε σε ένα meeting request; Η αίσθηση προσανατολισμού σας έχει ενισχυθεί ή ατονήσει από τη χρήση του GPS και των Google Maps; Μήπως τελικά γινόμαστε λιγότερο έξυπνοι καθώς τα ρομπότ γίνονται περισσότερο ευφυή;
Ως ένας futurist του 21ου αιώνα έχω, απ' ό,τι φαίνεται, το όχι και τόσο θετικό προνόμιο να παρατηρώ την τελευταία αποκλειστικά βιολογική γενιά Homo Sapiens. Καθώς τα ρομπότ γίνονται όλο και πιο ανθρώπινα, εμείς ενδέχεται να μοιάζουμε όλο και περισσότερο σαν ρομπότ. Από τα wearables μέχρι τα έξυπνα χάπια (που περιέχουν μικροτσίπ) και το Brain Computer Interface (διασύνδεση και επικοινωνία ανθρώπινου εγκεφάλου με υπολογιστή) ή ακόμα και τα εμφυτεύματα νευρώνων, η σχέση μας με την τεχνολογία πρόκειται να γίνει πολύ προσωπική - πιο συγκεκριμένα η τεχνολογία πρόκειται να ενσωματωθεί σε εμάς.
Είναι η πρώτη φορά που χρειαζόμαστε τόσο πολύ ένα νομοσχέδιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ψηφιακή εποχή και ένα μανιφέστο για τις ψηφιακές ηθικές αρχές, στις οποίες να περιλαμβάνεται και το δικαίωμα να μην είμαστε υπερ-συνδεδεμένοι και βελτιωμένοι με οποιοδήποτε τρόπο.
Και να σημειώσω φυσικά ότι δεν είμαι ρομπότ ούτε πρόκειται να γίνω. Πιστεύω ότι το μοντέλο αφέντης-σκλάβος στην καρδιά του ρομποτικού μοτίβου χρειάζεται αναθεώρηση. Η ρομποτική άλλωστε είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια κυρίαρχη επενδυτική τάση, όπως και οι άλλες αντίστοιχες εξελίξεις: τεχνητή νοημοσύνη, deep learning (μέθοδος μάθησης μηχανών), γνωστική υπολογιστών, το Internet of Things (η διασύνδεση και ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ συσκευών) και η επεξεργασία του ανθρώπινου γονιδιώματος.
Οι μηχανές που προσομοιάζουν στους ανθρώπους και κυριαρχούν στην επιστημονική φαντασία από την εποχή του Φράνκεστάιν, θα αναδείξουν σύντομα μια σειρά από ηθικά διλήμματα, τα περισσότερα από τα οποία δεν αντιλαμβάνονται ακόμα οι κατασκευαστές και όσοι δημιουργούν πολιτική. Προφανώς και η χρήση ρομπότ για εργασίες με αμοιβαίο όφελος στη βιομηχανία είναι θεμιτή. Πώς αναμένεται να επηρεάσουν όμως την οικογενειακή μας ζωή τα οικιακά ρομπότ για παράδειγμα;
Οι σκλάβοι άλλωστε αργά ή γρήγορα, πάντα επαναστατούν. Υπάρχει τελικά η πιθανότητα να δούμε μια μέρα τα ρομπότ να γνωρίζουν περισσότερα αλλά και καλύτερα από εμάς; Μήπως θα δούμε τους έξυπνους αυτούς σκλάβους να συνωμοτούν με τα ψυγεία - για παράδειγμα - για να κρατούν το φαγητό μακριά μας όταν δεν τηρούμε τη δίαιτά μας; Θα φτάσουμε μήπως στο σημείο να μην μας αφήνουν να μπούμε στο σπίτι όταν ξεχάσουμε τα έξυπνα κλειδιά μας; Θα χαθεί η ελεύθερη βούληση ή μήπως πρόκειται τελικά για μια πλάνη; Είναι ανατριχιαστικό να σκεφτεί κανείς τι θα περιλαμβάνει η ανταγωνιστική διαφοροποίηση ανάμεσα στους κατασκευαστές ρομπότ και πόσο σύντομα θα αρχίσουν οι σκλάβοι που περπατάνε, μιλάνε και σκέφτονται, να αντιμιλάνε.
Εκτιμώ ότι αυτή η επικείμενη αυτοματοποίηση, virtualization και ρομποτοποίηση της ανθρώπινης ζωής είναι κάτι που πρέπει να αξιοποιήσουμε άμεσα προκειμένου να επιβεβαιώσουμε εκ νέου την κυριαρχία της ανθρωπότητας και να οριοθετήσουμε τη γραμμή ανάμεσα στο τι είναι ανθρώπινο εκ φύσεως και ποια είναι η τεχνητά ενισχυμένη εκδοχή του. Είναι η πρώτη φορά που χρειαζόμαστε τόσο πολύ ένα νομοσχέδιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην ψηφιακή εποχή και ένα μανιφέστο για τις ψηφιακές ηθικές αρχές, στις οποίες να περιλαμβάνεται και το δικαίωμα να μην είμαστε υπερ-συνδεδεμένοι και βελτιωμένοι με οποιοδήποτε τρόπο.
Μετά από χιλιετίες σκλαβιάς και αιώνες επιστημονικής φαντασίας, τα ρομπότ γίνονται τελικά ένα επιστημονικό δεδομένο και ετοιμάζονται να καταλάβουν τη θέση τους ακριβώς πίσω μας. Είναι σημαντικό να μιλήσουμε γι' αυτό καθώς και για την ηθική του διάσταση τώρα, παρά να το αφήσουμε για αργότερα. Χρειάζεται ενημέρωση και συζήτηση άμεσα πριν καταλήξουμε να δοθεί η διαχείριση της ανθρωπότητας σε έναν αριθμό ισχυρών εταιρειών τεχνολογίας οι οποίες ενσωματώνουν αυτά τα «παγκόσμια μυαλά» σε σώμα ρομπότ.
Τα ρομπότ είναι σαν εμάς, αλλά δεν αποτελούνται από δικά μας κομμάτια. Μπορούν πιθανά να προσομοιώσουν την ίδια την ύπαρξη, στην πράξη όμως δεν υπάρχουν. Και αυτός ο περιορισμός δεν τα καθιστά λιγότερο πολύτιμα. Απλά δεν είναι το ίδιο με τον άνθρωπο. Ας μη συγχέουμε λοιπόν το εργαλείο με το σκοπό για τον οποίο έχει κατασκευαστεί.
Η δική μου συμβουλή είναι η ακόλουθη: Σκεφτείτε τα ρομπότ όχι σαν φίλους, αλλά σαν όμορφα εργαλεία. Ας μην εξανθρωπίσουμε τα μηχανήματα τόσο ώστε η ίδια η ανθρωπότητα να αρχίσει να υποφέρει από τη μεταξύ μας σύγκριση. Εμείς δεν είμαστε ρομπότ κι εκείνα δεν είναι άνθρωποι. Οι σκεπτόμενες μηχανές δε σκέφτονται όπως εμείς. Ας ελευθερώσουμε λοιπόν τους σκλάβους, αλλά ας μην σκλαβώσουμε τους ελεύθερους.
*Ο Gerd Leonhard θα είναι κεντρικός ομιλητής στο Leadership Seminar (Αθήνα 26/4/2017).