Στον François de La Rochefoucauld* ανήκει το εξής γνωμικό:
Κανείς δεν αξίζει να επαινεθεί για την καλοσύνη του αν δεν έχει τη δύναμη να είναι κακός. Κάθε άλλη καλοσύνη είναι συνήθως οκνηρία και αδύναμη θέληση.
Αν και σε πρώτη ανάγνωση φαντάζει αρκετά αιρετικό, έχω καταλήξει να πιστεύω ότι το συγκεκριμένο γνωμικό είναι στην ουσία του απόλυτα ακριβές, και ότι πίσω από αυτή την «αιχμηρή» διατύπωση κρύβει προεκτάσεις του νοήματός του σε ένα σύνολο από ζητήματα για τον άνθρωπο και τη ζωή.
Σημαντικότερη όλων: η σημασία της επιλογής.
Ως κοινωνικά ζώα (sic) συνηθίζουμε στην καθημερινότητά μας, έστω και υποσυνείδητα, να ταξινομούμε τους ανθρώπους με τους οποίους συναναστρεφόμαστε με βάση κάποιον αξιακό κώδικα. Όσο πιο περίπλοκοι είναι αυτοί οι κώδικες (ή όσο πιο περίπλοκους τους κάνουμε εμείς οι ίδιοι), τόσο πιο δύσκολο είναι να ταυτίζονται μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων, κοινωνιών ή πολιτισμών. Ωστόσο, η βασική διάκρισή τους παραμένει διαχρονικά κοινή, και είναι αυτή μεταξύ του «καλού» και του «κακού». Καλός ή κακός άνθρωπος, καλοσύνη ή κακία. Στο - εν πολλοίς δυαδικά σκεπτόμενο - ανθρώπινο μυαλό, καταλήγει να είναι τόσο απλό. Δεν είναι τυχαίο εξ άλλου, ότι αυτή η απλή διάκριση είναι η πρώτη που έρχεται στο μυαλό και το στόμα μας όταν συζητούμε με φίλους για κάποιον κοινό γνωστό: «είναι καλός ή κακός;».
Ποιον χαρακτηρίζουμε λοιπόν ως «καλό άνθρωπο» και, κυρίως, «γιατί»; Ας το αναλύσουμε βήμα-βήμα, ώστε να καταδειχθεί και για ποιο λόγο κυρίαρχη σε αυτό είναι η σημασία της επιλογής.
Βήμα 1ο
Αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας (για την οικονομία του κειμένου θα θεωρήσω ότι θέλουμε - sic), ας δεχτούμε ότι σε πρώτο επίπεδο θεωρούμε «καλό» αυτόν ο οποίος δε μας έχει βλάψει ή μας έχει βοηθήσει. Και, εφόσον πληροί αυτό το κριτήριο, σε επόμενο επίπεδο θεωρούμε «καλό» κάποιον ο οποίος δεν έχει βλάψει ή έχει βοηθήσει και άλλους ανθρώπους.
Αν αρχικά διαφωνείτε, προσπαθήστε να σκεφτείτε κάποιον που σας έχει βλάψει ή δε σας έχει βοηθήσει όταν χρειαστήκατε τη βοήθειά του, και τον οποίο θεωρείτε «καλό άνθρωπο» αποκλειστικά λόγω της συμπεριφοράς του προς τους άλλους.
Κανέναν;
Αναμενόμενο. Είμαστε οι «εξαιρέσεις» για τις οποίες φτιάχνουμε τους «κανόνες» μας, άλλωστε. Είπαμε... Ας είμαστε ειλικρινείς σε αυτό.
Βήμα 2ο
Στο 1ο Βήμα, εσκεμμένα (αλλά και αναγκαία) εισήχθη ο διττός χαρακτήρας της διάκρισης του «καλού ανθρώπου». Είπαμε ότι θεωρούμε «καλό» αυτόν ο οποίος δε βλάπτει ή αυτόν ο οποίος βοηθά. Σε αυτό το βήμα ας κάνουμε μια διάκριση και μεταξύ των δύο «καλών».
Ποιον, λοιπόν, θα θεωρούσατε σε μια σύγκριση «καλύτερο» από τους προηγούμενους δύο «καλούς» ανθρώπους; Αυτόν που δεν έχει βλάψει εσάς (και τους άλλους) ή αυτόν που σας (και τους) έχει βοηθήσει;
Μάλλον το δεύτερο. Είναι κοινός τόπος άλλωστε το να κρίνουμε την καλοσύνη με βάση την προσφορά. Από τη θρησκεία έως την πολιτική, κατά κοινή ομολογία «καλός» είναι αυτός που ενεργεί ώστε να βοηθήσει και να προσφέρει.
Και, όσοι δεν είναι αγνώμονες, θα θυμούνται και θα ευγνωμονούν αυτόν που τους βοήθησε και όχι αυτόν που απλά δεν τους έβλαψε. Το ένα εμπεριέχει δράση, το άλλο αδράνεια.
Βήμα 3ο
Και τελευταίο.
Σε ένα υποθετικό παράδειγμα, το μέλλον σας εξαρτάται από την απόφαση τριών ανθρώπων οι οποίοι δεν πρόκειται να ομοφωνήσουν ποτέ και για τίποτα. Δεν τους γνωρίζετε ώστε να τους έχετε χαρακτηρίσει ως «καλούς» ή «κακούς», γνωρίζετε όμως ότι ο πρώτος από αυτούς επηρεάζει (ή ελέγχει αν θέλετε) τον δεύτερο, ενώ ο τρίτος δρα ανεξάρτητα.
Στο θετικό (για εσάς) σενάριο, ο τρίτος κρίνει εναντίον σας ενώ ο πρώτος υπέρ σας, και μέσω της επιρροής (ή του ελέγχου όπως είπαμε) που ασκεί στον δεύτερο η τελική απόφαση καταλήγει επίσης υπέρ σας με ψήφους 2 προς 1.
Σε ποιον από τους δύο που ψήφισαν υπέρ σας, και άρα θεωρούνται «καλοί» (βλ. Βήμα 1), οφείλετε την ευγνωμοσύνη σας; Στον πρώτο, που επέλεξε να σας βοηθήσει και έδρασε για αυτό μέσω και της επιρροής του στον δεύτερο, ή στον δεύτερο που - πρακτικά αδρανής - απλά ακολούθησε τη στάση του πρώτου;
Η θεώρηση και του αρνητικού (για εσάς) σεναρίου, ίσως κάνει την απάντηση ακόμη πιο ξεκάθαρη. Στην περίπτωση, δηλαδή, που ο πρώτος έκρινε εναντίον σας και ο δεύτερος ακολουθούσε, ποιος θα ήταν ο περισσότερο «κακός», αυτός που ουσιαστικά θα σας είχε βλάψει; Ο πρώτος ή ο δεύτερος;
Μέσω αυτών των τριών απλών βημάτων εξηγείται και η ουσία του γνωμικού που μας έδωσε ο François de La Rochefoucauld. Η πραγματική καλοσύνη, αυτή που αξίζει να επαινείται, είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την επιλογή. Η ζωή και οι ανθρώπινες σχέσεις είναι, σε τελική ανάλυση, ένα πλέγμα αποφάσεων από πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους. Την ώρα αυτών των αποφάσεων όσοι συμμετέχουν καλούνται να επιλέξουν τη στάση τους, η οποία θα έχει θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο σε έναν ή περισσότερους άλλους ανθρώπους. Αυτή και μόνο αυτή κρίνεται, αυτή διαμορφώνει το αποτέλεσμα, αυτή μετράει.
Όσον αφορά την καλοσύνη, λοιπόν, ας εκτιμούμε και ας επαινούμε αυτούς που επιλέγουν να τηρούν μια σωστή στάση στη ζωή τους, αυτούς που επιλέγουν να βοηθούν τους άλλους, αυτούς που επιλέγουν να είναι «καλοί» όταν βρίσκονται ενώπιον κρίσιμων αποφάσεων ενώ θα μπορούσαν να μην είναι.
Οι υπόλοιποι δεν το αξίζουν, διότι αφενός δεν το επέλεξαν, και αφετέρου έχει αποδειχθεί επανειλημμένα πως οι στάσεις τους είναι τόσο ευμετάβλητες όσο οι κατευθύνσεις των ανεμοδεικτών στα ελληνικά νησιά.
Και, δεν ξέρω για εσάς, αλλά εγώ ανέκαθεν θεωρούσα σημαντικότερους τους ανέμους και όχι τους ανεμοδείκτες.-
*O François VI duke de La Rochefoucauld (1613-1680) ήταν Γάλλος αριστοκράτης (Δούκας του Rochefoucauld και πρίγκηψ του Marcillac) και μάλλον ο μεγαλύτερος γνωμικογράφος όλων των εποχών. Σταδιοδρόμησε σαν αυλικός, στρατιωτικός και πολιτικός πριν αναγκασθεί (από τον Richelieu) να αποσυρθεί από την ενεργό δράση, οπότε και συνέγραψε το έργο "Réflexions ou sentences et maximes morales" (1625), πιο γνωστό ως "Maximes", που στην τελική του μορφή περιέχει 504 γνωμικά και αφορισμούς και θεωρείται το κλασικό έργο αυτού του λογοτεχνικού είδους. (Πηγή)
Αναδημοσίευση από το blog Mind Pieces