«[...] το Πεκίνο βλέπει την Ευρώπη σαν μια ασιατική χερσόνησο [....] Ανησυχώ για την αυξανόμενη επιρροή που μπορεί να ασκήσει η Κίνα στην Ελλάδα»δήλωσε η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ σε συνέντευξη που παραχώρησε τον Ιούνιο στο εβδομαδιαίο περιοδικό Wirtschafts Woche.
Νωρίτερα, τον Μάρτιο, η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας Φεντερίκα Μογκερίνι είχε εκτιμήσει ότι τα Βαλκάνια «μπορούν εύκολα να γίνουν μια σκακιέρα όπου θα διεξαχθούν παιχνίδια (των) ισχυρών δυνάμεων».
Οι παραπάνω δηλώσεις δημιουργούν απορία σχετικά με το χρόνο που γίνονται δεδομένου ότι εδώ και καιρό η κοινότητα των διεθνολόγων έχει δημοσιεύσει πλήθος αναλύσεων, ποικίλων θέσεων. Ενδεικτικά, πέρυσι το Μάρτιο στη χώρα μας, τα τρία μεγαλύτερα ερευνητικά ινστιτούτα Διεθνών Σχέσεων οργάνωσαν δημόσια συζήτηση που φιλοξενήθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών και τίμησε με την παρουσία του ο Πρέσβης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (ΛΔΚ). Αντικείμενο της συζήτησης ήταν το σχέδιο «Ζώνη και Δρόμος» στο οποίο η χώρα μας έχει σημαντικό ρόλο μετά τη συμφωνία της COSCO για την εξαγορά του Οργανισμού Λιμένος Πειραιά.
Σχετικά με την παραπάνω συμφωνία ο κ. Πρέσβης είχε δηλώσει«Η συμφωνία με την COSCO είναι μόνο η αρχή, το κεφάλι του δράκου. Θα ακολουθήσουν τα χέρια, τα πόδια, ολόκληρο το σώμα του». Λίγο αργότερα, κατά την επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού στο Πεκίνο, ο Κινέζος Πρωθυπουργός σχολίασε«Είμαστε πρόθυμοι να καταβάλουμε προσπάθειες με την Ελλάδα να μετατρέψουμε το λιμάνι του Πειραιά σε μια πύλη ψηλού επιπέδου και κέντρο logistics στην περιοχή της Μεσογείου, και να το καταστήσουμε σημαντική πύλη για τη διασύνδεση Κίνας-Ευρώπης».
Γιατί λοιπόν η Γερμανία ανησυχεί τώρα για την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια;
Ταξινομώντας χρονολογικά και αξιολογώντας ποιοτικά τα δεδομένα η πρώτη διαπίστωση είναι η εξής: η είσοδος της Κίνας στα Βαλκάνια δεν ήταν προσχεδιασμένη. Προέκυψε ως αποτέλεσμα μιας προσπάθειας αναβάθμισης των διπλωματικών σχέσεων του Πεκίνου με όλες τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης που ξεκίνησε το 2011. Σταδιακά αυτή προσπάθεια οδήγησε στη δημιουργία ενός επίσημου θεσμικού πλαισίου την αποκαλούμενη Πρωτοβουλία 16+1. Τα 16 κράτη που συμμετέχουν στην Πρωτοβουλία, εκ των οποίων 11 είναι κράτη - μέλη της ΕΕ, φαίνονται στον Χάρτη 1.
Χάρτης 1. Τα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που συμμετέχουν στην Συνεργασία με την Κίνα. Πηγή: European Institute for One Belt One Road Cooperation and Development
Η Πρωτοβουλία 16+1 εντάχθηκε σε ένα συνεκτικό στρατηγικό σχέδιο μετά την εξαγγελία του σχεδίου «Ζώνη και Δρόμος» με το οποίο το Πεκίνο φιλοδοξεί να διασυνδέσει την Ασία με την Ευρώπη μέσω χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών διαδρομών. Η Κίνα υποστηρίζει το σχέδιο κυρίως με διμερείς διακρατικές συμφωνίες χρηματοδότησης έργων υποδομής αλλά και με εξαγορές στρατηγικών υποδομών από κινέζικες κρατικά ελεγχόμενες εταιρείες όταν προκύπτει άμεσο όφελος και υφίσταται η δυνατότητα. Δεδομένου ότι το σχέδιο είναι περισσότερο μια πλατφόρμα παρά ένας πλήρης οδηγός οι κινήσεις της Κίνας προσαρμόζονται ανάλογα με την υποδοχή που της επιφυλάσσεται και τις ευκαιρίες που αναδύονται. Στην «φτωχή ΕΕ», την Ανατολική Ευρώπη, οι ευκαιρίες είχαν παρουσιαστεί νωρίς.
Στο Χάρτη 2 βλέπουμε μια από τις σχεδιαζόμενες εκδοχές του σχεδίου η οποία περιλαμβάνει έξι κύριους χερσαίους Οικονομικούς Διαδρόμους. Τρεις συνδέουν την Ασία με την Ευρώπη: οι δυο βόρειοι συνδέονται με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ενώ ο κεντρικός διάδρομος καθώς και το θαλάσσιο σκέλος συνδέονται με τα Βαλκάνια. Τα Βαλκάνια είναι το γεωγραφικό κέντρο όλων των διαδρομών που καταλήγουν στην Ευρώπη και εκεί βρίσκεται και η μόνη θαλάσσια πύλη (Πειραιάς). Είναι πλέον κατανοητό γιατί τα Βαλκάνια αναβαθμίζονται ως γεωπολιτική και γεωοικονομική προτεραιότητα για την Κίνα, κάτι που αντανακλάται στα ποσά που επενδύει το Πεκίνο στην ευρύτερη περιοχή.
Χάρτης 2. Οι έξι κύριοι σχεδιαζόμενοι Οικονομικοί Διάδρομοι του σχεδίου Ζώνη και Δρόμος. Πηγή: Hong Kong Trade Development Council
Τα παραπάνω εξηγούν, εν μέρει, το πότε και πώς απέκτησε η Κίνα επιρροή σε κράτη μέλη της ΕΕ. Δεν εξηγούν το γιατί η Γερμανία άρχισε να ανησυχεί τώρα.
Η απάντηση σε αυτό έχει, κατά την άποψη μου, τέσσερα σκέλη.
Καταρχήν οι Γερμανοί ένοιωσαν πολύ πρόσφατα την ισχύ της οικονομικής διείσδυσης της Κίνας στην ίδια τη Γερμανία μετά την εξαγορά εταιρείας υψηλής τεχνολογίας έναντι 4,5 δισ. ευρώ παρά τις δημόσιες εκκλήσεις του (Γερμανού και συνεργάτη της Μέρκελ) Επιτρόπου Ανθρώπινων Πόρων και Προϋπολογισμού της ΕΕ να παραμείνει σε ευρωπαϊκά χέρια. Ο αντίκτυπος ήταν αρκετός για να προταθεί να ξεκινήσουν συζητήσεις σε επίπεδο ΕΕ για τον περιορισμό των κινεζικών επενδύσεων οι οποίες όμως καταρχήν δεν φαίνεται να προχωρούν γιατί ορισμένα κράτη μέλη αναμένεται να προβάλλουν ισχυρές αντιστάσεις.
Δεύτερον, η επιρροή της Κίνας στη λήψη αποφάσεων της ΕΕ είχε, πιθανότατα, υποεκτιμηθεί. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η έκπληξη της ΕΕ μπροστά στην αδυναμία λήψης ομόφωνης απόφασης σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα με το περιεχόμενο της οποίας η Ελλάδα διαφώνησε. Ακόμη και στην περίπτωση συζήτησης για τον περιορισμό των κινεζικών επενδύσεων, που προαναφέραμε, αναμένονται διαφοροποιήσεις.
Τρίτον, η Γερμανία διαπίστωσε ότι χάνει την παραδοσιακή επιρροή της στα Βαλκάνια. Σε αμφιβολία τίθεται σταδιακά και η αξία της ΕΕ ως παράδειγμα και ελπίδα για το μέλλον όπως μαρτυρά η κοινή γνώμη των πολιτών της Σερβίας.
Τέταρτον, τα λιμάνια του βορά (κυρίως το Ρότερνταμ) ανησυχούν για τον πιθανό μελλοντικό ανταγωνισμό με τον Πειραιά, ιδιαίτερα εφόσον ο Πειραιάς ενσωματωθεί στο σύστημα σιδηροδρομικών μεταφορών που σχετίζεται με το σχέδιο «Ζώνη και Δρόμος» όπως φαίνεται στο Χάρτη 3.
Χάρτης 3. Οι υφιστάμενες (λειτουργικές) σιδηροδρομικές γραμμές μεταξύ Κίνας και Ευρώπης. Πηγή: The Mercator Institute for China Studies (MERICS)
Ίσως όμως η πιο σημαντική πτυχή στη διένεξη είναι ποιοτικής φύσεως.
Η Κίνα προωθεί ένα διαφορετικό μοντέλο οικονομικών σχέσεων στο οποίο το κράτος - και όχι η «αγορά» - λαμβάνει τις αποφάσεις και προχωρά στην υλοποίηση με διαδικασίες οι οποίες, ενίοτε, διαφέρουν σημαντικά σε σχέση με τις Δυτικές πρακτικές.
Αυτό έρχεται σε σύγκρουση με το μοντέλο της ΕΕ σε επίπεδο αρχών.
Επειδή η ΕΕ αρχίζει να διαπιστώνει την αυξανόμενη έλξη που ασκεί το κινέζικο μοντέλο, τόσο σε συγκεκριμένα κράτη-μέλη όσο και σε υποψήφια μέλη, αποτελεί μια ισχυρή πιθανότητα ότι σε αυτό το πεδίο θα εκδηλωθεί ο επόμενος ιδεολογικός πόλεμος: κινέζικο εναντίον ευρωπαϊκού μοντέλου.
Δράκος εναντίον Αετού.