Ο Χατζηγιάννης Μερτζέλλος ή Σοφικίτης * γεννήθηκε περίπου το 1791 στο Σοφικό Κορινθίας και καταγόταν από αγροτική οικογένεια.
Νωρίς εγκατέλειψε τη πατρίδα του και μετανάστευσε στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας, ελπίζοντας να βρει ένα καλύτερο μέλλον.
Εκεί κάλεσε και τον αδελφό του, Αθανάσιο Μερτζέλλο, τον όποιο και προσέλαβε στις επιχειρήσεις του. Το 1810 νυμφεύτηκε τη συμπατριώτισσα του Αικατερίνη με την οποία απέκτησε 4 αγόρια και μια θυγατέρα.
Παραμονές της Επαναστάσεως μυήθηκε στη Φιλική εταιρεία, συναισθανόμενος τη σπουδαιότητα της στιγμής για το ξεσηκωμό του Έθνους που πλησίαζε. Με δικά του χρήματα έστειλε τον αδελφό του Αθανάσιο στην Κορινθία για να προετοιμάσει το έδαφος για την Επανάσταση και τους συγχωριανούς του Σοφικίτες για το Μεγάλο Αγώνα**.
Πράγματι μόλις έφτασε η ώρα άφησε πίσω του γυναίκα και παιδιά και έσπευσε στην ιδιαίτερη πατρίδα του το Σοφικό και ανέλαβε την αρχηγία των όπλων ολόκληρης της περιοχής, όπως ο ίδιος περιγράφει χαρακτηριστικά σε επιστολή του τη 1 Μαΐου.
(Η φωτογραφία της επιστολής είναι από το Αρχείο των Αγωνιστών του 1821 από το φάκελο του αγωνιστή Χατζηγιάννη Μερτζέλλου ή Σοφικίτη που βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αρχείο Ιστορικών Εγγράφων ΙΕΕΕ, Αριθμός έγγραφου 12).
«...άμα ήχησεν η γλυκεία φωνή εις τας ακουάς μου ότι το έθνος μου επαναστάτησε κατά του βαρβαρικού ζυγού παράτησα εις την Μαγνησία της μικράς Ασίας όλη την καταστασίν μου συνισταμένην εις σημανικότατην ποσότητα, και ήλθα είς την πατρίδαν μου , συμπαραλαβών τους πατριώτας μου και επί κεγαλής αυτών ώρμησα εις τα όπλα και μετά μεγίστης προθυμίας παρευρισκόμην με τους υπό την οδηγίαν μου όπου πόλεμος και όπως ή χρεία της πατρίδας μου το απαιτούσεν. Διατελών πολλάκις υπ' ανωτέρων οπλαρχηγών, πλην πάντοτε δεν έλειψα από το να μην έχω υπό την οδηγία μου 500 και άλλοτε 1000 στρατιώτας, τους οποίους μην ευπορούν τότε το ταμείον ως γνωστόν τοίς πάσι, εξοικονομούσα έξ ίδιων μου και με μισθούς και με αλλά αναγκαία ως φαίνονται εις την σημειωσίν μου. ένεκα τούτου εδαπάνησα και την αναποληφθείσαν καταστασίν μου, χωρίς να θελήσω ποτέ να αισχροκερδήσω, ή να νομίσω ποτέ ότι χρεωστώ έν ταυτώ να προβλέψω και δια την μέλλουσαν εξοικονόμησιν της φαμελίας μου, διότι είχα σταθερίν πεποίθησιν ότι ελευθερωθείσης της πατρίδος έκ της τυραννίας, οι υπέρ αυτής παθόντες μένουν υπό την κηδεμονίαν της...»
Η προσφορά του στην Επανάσταση ήταν σημαντική. Ο Χατζηγιάννης δεν θυσίασε μόνο την οικογενειακή του γαλήνη, θυσίασε και τη περιουσία που με μόχθο είχε αποκτήσει στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας του χωρίς ποτέ του να ζητήσει τίποτα.
Ως οπλαρχηγός ο ίδιος εξόπλισε και προετοίμασε δικό του στρατιωτικό σώμα περίπου 600 ανδρών και μαζί με τον επίσκοπο Δαμάλων Ιωνά, τον Παπανίκα με ορεινούς Κορίνθιους, τον Σιναιίτη και Διδασκαλόπουλο με τους Περαχωρίτες, τον Πανούση με Μεγαρείς και άλλους Κορίνθιους κήρυξε την Επανάσταση στη Κορινθία στις 31 Μαρτίου 1821*** και την επομένη 1η Απρίλιου 1821 άρχισαν τη πολιορκία της Ακροκόρινθου η οποία κράτησε έως τις 14 Ιανουαρίου 1822****.
Ο Χατζηγιάννης με διαταγή του Νικηταρά πολέμησε επίσης τα στρατεύματα του Δράμαλη το καλοκαίρι του 1822 στο Μετόχι της Φανερωμένης στο Αγιονόρι όπου έδειξε αυταπάρνηση και γενναιότητα. Επίσης έλαβε μέρος ως επικεφαλής 250 στρατιωτών στις μάχες της Στυλίδας της Αγίας Μαρίνας και της Νέας Πάτρας .
Η προσφορά του στον Αγώνα ήταν πολύτιμη γι' αυτό και είχε κερδίσει το σεβασμό και τη φιλία όλων. Διοικούσε ανεξάρτητο σώμα από στρατιώτες και συχνά λάμβανε διαταγές από τον ίδιο τον Κολοκοτρώνη. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη την οποία και παραθέτω:
(Η φωτογραφία της επιστολής είναι από το Αρχείο των Αγωνιστών του 1821 από το φάκελο του αγωνιστή Χατζηγιάννη Μερτζέλλου ή Σοφικίτη που βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αρχείο Ιστορικών Εγγράφων ΙΕΕΕ, Αριθμός έγγραφου 19944).
«ηγαπημένε μου Χ'': Γιάννη.
έλαβον το γράμμα σου και ίδον να με γράφεις δια να σου στείλω τζεπχανέ, εγώ δεν έλειψα να στείλω από προχθές και ελπίζω τώρα να έχετε. λοιπόν μη λείψεις εις το να πάγης και ο ίδιος εις τα μαγαζιά δια να εκπλήρωσης την υπόθεσιν μια ώρα αρχήτερα. υγιαίνε.
ό αρχιστράτηγος
Θ.κολοκοτρώνης».
Αναγνωρίζοντας τη γενναιότητα και τη μετριοπάθεια του στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου η κυβέρνηση τον ορίζει χιλίαρχο και αργότερα στα 1825 οι Κορίνθιοι πρόκριτοι τον προτείνουν για αντιστράτηγο. Πράγματι στις 26 Μαρτίου 1825 η κυβέρνηση Κουντουριώτη τον προήγαγε στο βαθμό της Αντιστρατηγίας*****.
Έλαβε μέρος σε αναρίθμητες μάχες πιστός στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδος μέχρι την εδραίωση του Αγώνα και τη σύσταση του Ελληνικού κράτους. Ο ίδιος βλέποντας τους αγώνες του να δικαιώνονται αποσύρθηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του το Σοφικό πάμφτωχος μαζί με την οικογένεια του με την ελπίδα ότι η πατρίδα θα τον ανταμείψει. Μάταια όμως, γιατί το κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να τον αποκαταστήσει. Τα υπόλοιπα χρόνια τη ζωής του τα πέρασε στα Εξαμίλια Κορινθίας καλλιεργώντας τα κτήματα του και πέθανε γύρω στα 1860.
Ο Χατζηγιάννης Μερτζέλλος ή Σοφικίτης ήταν σεμνός, τίμιος, ανιδιοτελής, φλογερός αγωνιστής και γνήσιος πατριώτης τα κατορθώματα και οι πράξεις του οποίου αν και δεν μνημονεύονται αναδεικνύουν τη γενναιότητα και τη προσωπικότητα του. Αφιέρωσε τη ζωή του και θυσίασε τη περιουσία του υπηρετώντας ολόψυχα το Έθνος και την πατρίδα του. Ανήκει στα χωρία εκείνων των αγνώστων από την επίσημη ιστοριογραφία της ελληνικής Επανάστασης Αγωνιστών οι οποίοι προσέφεραν ότι πολυτιμότερο είχαν και παρέμειναν λησμονημένοι, έχοντας ως μοναδική ανταμοιβή την ηθική ικανοποίηση πως με τις θυσίες τους η πατρίδα τους ελευθερώθηκε.
Παραπομπές
*Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στο Αρχείο των Αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 (Αρχείο Ιστορικών Εγγράφων ΙΕΕΕ) υπάρχει φάκελος με 42 περίπου επιστολές του αγνώστου για το ευρύ κοινό αλλά σημαντικής προσωπικότητας και ηρώα της περιόδου εκείνης Αντιστράτηγου Χατζηγιάννη Μερτζέλλου ή Σοφικίτη, προσφορά του δισεγγόνου του Νικολάου Θεόδωρου προς το Ελληνικό κράτος. Θεώρησα χρέος μου λοιπόν αυτά τα ανεκτίμητα ντοκουμέντα που μαρτυρούν τη προσφορά και το έργο του για την πατρίδα να τα μελετήσω και να τα αναδείξω. Οι συγκυρίες της εποχής, οι αντιπαλότητες εκείνης της περιόδου, τα πενιχρά μέσα ή οι δυσκολίες στην διεξαγωγή της ιστορικής έρευνας να μην αποτύπωσαν τη πραγματική διάσταση της ανιδιοτελούς προσφοράς του στον αγώνα για την απελευθέρωση του Έθνους, όχι μόνο στην Κορινθία αλλά σ' ολόκληρη την τότε επαναστατημένη Ελλάδα.
**Κουτίβας Σταύρος 1968.Ο Αντιστράτηγος Χατζηγιάννης Μερτζέλλος ή Σοφικίτης. Οι στρατιωτικές και οι οικονομικές του υπηρεσίες στο αγωνιζόμενον έθνος το 1821.
***Αποστολίδης Λάμπης 197. Παπανίκας ο Κορίνθιος Κληρικός Πολέμαρχος του 1821.
****Κουτίβας Σταύρος 1968. Οι Νοταράδες στην υπηρεσία του Έθνους και της Εκκλησίας.
*****Κουτίβας Σταύρος 1968.Ο Αντιστράτηγος Χατζηγιάννης Μερτζέλλος ή Σοφικίτης. Οι στρατιωτικές και οι οικονομικές του υπηρεσίες στο αγωνιζόμενον έθνος το 1821.