Η κοινωνική οικονομία, η κοινωνική επιχειρηματικότητα, τα startups, η επιχειρηματικότητα, ακόμη και ο εθελοντισμός βρίσκονται στο επίκεντρο συζητήσεων και προγραμμάτων στην Ελλάδα με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα. Κάθε ένα από τα παραπάνω, μεμονωμένο, παρουσιάζεται ως πιθανή λύση για την οικονομία, την απασχόληση ή την κοινωνική πρόνοια. Αλλά η συζήτηση που δεν έχει γίνει έως τώρα και πρέπει να γίνει, αφορά την ελληνική κοινωνία ως σύστημα: πώς ισχυροποιείται η κοινωνία άροντας τους αποκλεισμούς, αναπτύσσοντας την ικανότητα προσαρμογής της και βελτιώνοντας τις αντοχές της;
Η Ελλάδα έχει ανάγκη από βιώσιμες λύσεις που θα αντιμετωπίσουν τα συστημικά και χρόνια προβλήματα της οικονομίας και της κοινωνίας, τα οποία προϋπήρχαν της κρίσης. Τέτοιες λύσεις απαιτούν περισσότερη συνεργασία ανάμεσα στον δημόσιο, τον ιδιωτικό τομέα και τον τομέα της κοινωνικής οικονομίας.
Αυτό που οδηγεί σε θέσεις εργασίας, δημιουργία νέων επιχειρήσεων και ισχυρές κοινότητες είναι ένα οικοσύστημα που επιτρέπει την ανάπτυξη νέων ιδεών καθώς και αποτελεσματικών μοντέλων κατάλληλων εξίσου για τον δημόσιο, για τον ιδιωτικό τομέα και για την κοινωνική οικονομία. Επιπλέον, το οικοσύστημα αυτό επιτρέπει σε όλα ανεξαιρέτως τα μέλη της κοινωνίας να συνεισφέρουν με τις δεξιότητές τους, τις ιδέες τους και την ενέργεια τους σε μια συλλογική προσπάθεια πρόβλεψης επερχόμενων αλλαγών και αντιμετώπισής τους πριν αυτές εξελιχθούν σε βαθιά κοινωνικά προβλήματα.
Ο διεθνής οργανισμός Ashoka, στον ένα χρόνο παρουσίας του στην Ελλάδα, διαπίστωσε ότι όλη η προσπάθεια που καταβάλλεται στην Ελλάδα μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών, οργανισμών που τις υποστηρίζουν, χορηγιών ή επενδύσεων σε αυτές, μπορεί να μετεξελιχθεί σε ένα δυναμικό οικοσύστημα για τη κοινωνική καινοτομία υπό 3 προϋποθέσεις:
1. Επικέντρωση στην εξεύρεση λύσεων και όχι στην αναζήτηση του καταλληλότερου ορισμού.
Στην Ελλάδα, ο αποδεκτός ορισμός της κοινωνικής επιχειρηματικότητας είναι αρκετά περιοριστικός. Συχνά περιγράφεται ως ένα επιχειρηματικό μοντέλο με κοινωνική αποστολή ή με συνεταιριστική διάσταση (όπου τα κέρδη ανακατανέμονται ανάμεσα στα μέλη). Αλλά αυτή η προσέγγιση δεν επικεντρώνεται στην ουσία που είναι το εάν ένα προϊόν ή μια υπηρεσία προσφέρεται ως μια νέα, δημιουργική και αποτελεσματική λύση σε ένα πρόβλημα ή μια ανάγκη της κοινωνίας. Η κοινωνική καινοτομία αναδύεται κατά την επίμονη επιδίωξη της επίλυσης ενός δύσκολου κοινωνικού προβλήματος και σε επιχειρηματικό, νομικό και τεχνικό επίπεδο μπορεί να έχει διαφορετικές μορφές. Το είδος της νομικής μορφής ή το μοντέλο των εσόδων είναι εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την εφαρμογή της καινοτόμου λύσης, για την παραγωγή αποτελεσμάτων και για την πρόκληση θετικών κοινωνικών επιπτώσεων. Είναι προφανές ότι, όσο περισσότερα εργαλεία υπάρχουν διαθέσιμα, τόσο εμπλουτίζεται και διαφοροποιείται η οικονομία.
Για παράδειγμα, σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενα κόστη και περιορισμένους πόρους για την φροντίδα υγείας και την άρση των κοινωνικών αποκλεισμών, οι Έλληνες προτείνουν λύσεις μέσω διαφόρων μορφών επιχειρήσεων:
Η ομάδα της startup επιχείρησης Filisia δημιουργεί προσβάσιμη μουσική και multimedia interfaces (hardware και software) που υποστηρίζουν την διαδικασία επανένταξης ανθρώπων με αναπηρίες. Η ομάδα αυτή επικεντρώνει τις προσπάθειές της στη χρήση της μουσικής ως μέσου παρακίνησης ανθρώπων με αναπηρίες στην διαδικασία ένταξής τους και ως μέσου έκφρασής τους. Η Filisia συνεργάζεται στενά με ψυχολόγους, τελικούς χρήστες και τις οικογένειές τους προκειμένου να αναπτύξει τα προϊόντα της.
Η BRACE είναι μια κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση που στηρίζει μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης, κατάρτισης και καθοδήγησης όσους ασχολούνται με τη παροχή φροντίδας. Επιπλέον, παρέχει ειδικά προγράμματα υποστήριξης σε παιδιά προκειμένου να αποφύγουν την παγίδευσή τους στη φτώχεια και τον αποκλεισμό. Στα προγράμματα που προσφέρονται από την BRACE συμπεριλαμβάνονται και τα προγράμματα Marte Meo και Aflatoun.
Αυτό όμως που πραγματικά έχει σημασία είναι ότι η αντίληψη για το ρόλο των πολιτών στην κοινωνία αλλάζει. Οι πολίτες αναζητούν νέους τρόπους ενδυνάμωσής τους με σκοπό την επίλυση προβλημάτων. Αντί να αναλωνόμαστε σε μια ατέρμονη συζήτηση σχετικά με το ποιο νομικό πλαίσιο πρέπει να χρησιμοποιείται κατά την επίλυση προβλημάτων, πρέπει όλοι να σκεφτούμε πώς οι θεσμοί στηρίζουν τους πολίτες που προσπαθούν να επιφέρουν μια αλλαγή και να συνεισφέρουν στις κοινότητες τους. Νομικοί, ρυθμιστικοί, κυβερνητικοί θεσμοί και θεσμοί χάραξης πολιτικών πρέπει να είναι αρωγοί των προσπαθειών των πολιτών για τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την τόνωση τοπικών οικονομιών, την ανάπτυξη νέων ή σημαντικών κλάδων της οικονομίας, την ανάπτυξη νέων μοντέλων παραγωγής αγαθών και παροχής υπηρεσιών, την αξιοποίηση και εκμετάλλευση νέων ευκαιριών της αγοράς που βασίζεται στη διορατικότητα του ατόμου και τις προτεραιότητες της κοινότητας.
2. Σχηματισμός συμμαχιών
Οι κοινωνικοί επιχειρηματίες από μόνοι τους δε μπορούν να αλλάξουν την κοινωνία ή να αντιμετωπίσουν ένα πιεστικό κοινωνικό πρόβλημα, όπως η ανεργία μεγάλης κλίμακας που δημιουργείται από ένα προβληματικό οικονομικό σύστημα. Παρόλα αυτά, μπορούν να πυροδοτήσουν λύσεις μεγάλης κλίμακας για την ανεργία και άλλες προκλήσεις που προκύπτουν από τις οικονομικές κρίσεις, παρέχοντας καινοτόμα μοντέλα για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, για μια αγορά εργασίας χωρίς αποκλεισμούς, για την κουλτούρα του επιχειρείν και για την κοινωνική συνοχή. Όμως, τα καινοτόμα μοντέλα δεν αρκούν καθώς απαιτούνται εταίροι και σύμμαχοι προκειμένου να εφαρμοσθούν σε μεγάλη κλίματα και να αναπαραχθούν αυτές οι λύσεις μέσα στην κοινωνία. Η πρόσφατη ανάρτηση του Felix Oldenburg στο Forbes περιγράφει ένα σπουδαίο παράδειγμα σχηματισμού συμμαχίας, αυτού ακριβώς του είδους, για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.
3. Μέτρηση των θετικών επιπτώσεων στην κοινωνία
Όταν οι πόροι είναι περιορισμένοι, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα και στο μεγαλύτερο μέρος της Νότιας Ευρώπης, η μέτρηση των θετικών επιπτώσεων στην κοινωνία είναι το κλειδί για το σχηματισμό συμμαχιών και για την χρησιμοποίηση των υπαρχόντων πόρων για την υλοποίηση των προσφορότερων λύσεων. Προτεραιότητα αποτελεί η κατανόηση της γενεσιουργού αιτίας των προβλημάτων και η διαθεσιμότητα κατάλληλων εργαλείων για την ανίχνευση, μέτρηση και επικοινωνία του θετικού κοινωνικού αντίκτυπου που επιτυγχάνεται, ούτως ώστε να κινητοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι να συμμετάσχουν στην υλοποίηση και στη διάδοση της λύσης.
Ένα εργαλείο για τη μέτρηση και την δημιουργία αναφορών των θετικών κοινωνικών επιπτώσεων, το οποίο χρησιμοποιείται από πολλούς κορυφαίους κοινωνικούς επιχειρηματίες και τους εταίρους τους, είναι το Social Reporting Standard, που τώρα είναι διαθέσιμο και στα Ελληνικά. Επιπλέον, η διαφάνεια, η χρήση της τεχνολογίας, τα ανοιχτά δεδομένα, η ασφάλεια και η υποχρέωση λογοδοσίας τόσο των οργανώσεων όσο και όλης της κοινωνίας, και τα μοντέλα χρηματοδότησης και επενδύσεων που εστιάζουν στις θετικές κοινωνικές επιπτώσεις και σε μακροπρόθεσμες στρατηγικές, είναι σημαντικά στοιχεία ενός οικοσυστήματος, που χαρακτηρίζεται από την ικανότητα προσαρμογής και από την ικανότητά του να καινοτομεί για αποτελεσματικές λύσεις.
Υπάρχουν ευοίωνες προοπτικές για ισχυρότερες κοινότητες και μια πιο υγιή ελληνική κοινωνία. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα, απαιτείται οι πολίτες να έχουν την ελευθερία, την αυτοπεποίθηση και την υποστήριξη να αναλάβουν δράση, να αντιμετωπίσουν προβλήματα και να εστιάσουν σε θετικές κοινωνικές επιπτώσεις. Το οικοσύστημα είναι εξίσου σημαντικό με τα άτομα που καινοτομούν και ηγούνται νέων ιδεών και τις μετατρέπουν σε πράξη. Οι κοινωνικοί επιχειρηματίες, είτε μετριούνται στα δάκτυλα ενός χεριού είτε είναι χιλιάδες, μπορούν να λύσουν κάποια προβλήματα αλλά ο δημόσιος, ο ιδιωτικός και ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας μαζί σε συνεργασία, μπορούν να αλλάξουν ολόκληρο το σύστημα προς το καλύτερο.
Μεταφρασμένο στα Ελληνικά από την πρωτότυπη δημοσίευση στο blog στο περιοδικό Forbes στις 6/11/2014,ΕΔΩ.