Μελετώντας τη δημόσια σφαίρα την περίοδο 1974-1989 έχω διατυπώσει την υπόθεση ότι την περίοδο της μεταπολίτευσης είχαμε την επικράτηση της αντιστασιακής δημόσια σφαίρας και την ηγεμονία του κομματικού συστήματος στα ΜΜΕ, που κορυφώνεται την περίοδο 1981-89. Την περίοδο 1989-1995, παρατηρούμε μία ανατροπή με τους εκδότες/επιχειρηματίες να καθίστανται επικυρίαρχοι και να επιβάλουν την ελληνική εκδοχή των συνεπειών της παγκοσμιοποίησης που απετέλεσε η «διαπλοκή». Οι συγχωνεύσεις επιχειρήσεων ΜΜΕ, τεχνικών εταιρειών, εταιρειών παραγωγής υλικού για τις τηλεπικοινωνίες και λογισμικού για τις επιχειρήσεις, ποδοσφαιρικών ομάδων λειτουργούν ανατρέποντας την παραδοσιακή σχέση μεταξύ των ΜΜΕ και της πολιτικής.
Η δομή της δημόσιας σφαίρας μεταβλήθηκε άρδην με την υπογραφή το 2009 του μνημονίου και τη μετάβαση της Ελλάδας σε ένα ιδιότυπο μετααποικιακό καθεστώς. Προτείνω την υπόθεση ότι η δημόσια σφαίρα μεταξύ 2009-14,διασπάστηκε με βάση δύο άξονες: έναν που καθορίστηκε από την αντίθεση μνημονιακή/καθεστωτική και σε αντιμνημονιακή/αντιθετική. Στην πρώτη τοποθετήθηκε η συρρικνούμενη και σπαρασσόμενη ηγεμονική δημόσια σφαίρα της μέχρι τον Ιανουάριο του 2015 συμπολίτευσης (ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ, η δημόσια ρ/τ, ένα μέρος του Τύπου και σχεδόν το σύνολο των ιδιωτικών καναλιών.) Στη δεύτερη: η Αριστερά που εκφράστηκε με το κίνημα των πλατειών, με τα φιλικά της ΜΜΕ και μέρος της μπλογκόσφαιρας. Σε ένα δεύτερο άξονα που καθορίστηκε από τη σύγκρουση ανάμεσα σε μια αντιφασιστική/ αντιρατσιστική σφαίρα και μια φιλοφασιστική/ ρατσιστική. Στην πρώτη τοποθετούνται τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου και στη δεύτερη η Χρυσή Αυγή αλλά και μερίδα των ΜΜΕ και μερίδα της ΝΔ.
Τι έχει μείνει μετά τον Ιούνιο του 2015 από αυτές τις αντιθέσεις; Η πρώτη έχει πλέον ατονήσει μετά την προσχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ στο στρατόπεδο του συμβιβασμού με τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις και επιχειρείται σήμερα η αναβίωση του άξονα Αριστερά/Δεξιά με την προσπάθεια της κυβέρνησης να αναβιώσει το σκληρό ροκ του Λαλιώτη. Από πλευράς αντιπολίτευσης η μεν Ν.Δ, παρά την αλλαγή ηγεσίας, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, υιοθετεί και αυτή μια πολωτική στρατηγική. Η κεντροαριστερά με τη Δημοκρατική συμπαράταξη και το Ποτάμι, καθώς δεν ευνοείται από την πόλωση, προσπαθεί να εμφανιστεί ως πιο έγκυρος συνομιλητής των Ευρωπαϊκών Σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων παραγνωρίζει την Ευρωπαϊκή στροφή του ΣΥΡΙΖΑ .
Σε ό,τι αφορά τους ορισμούς της κατάστασης δεν απορρέουν πλέον καθοριστικά από τα πάλαι ποτέ ηγεμονικά ΜΜΕ που εξακολουθούν να προβάλουν τα συμφέροντα των επιχειρηματιών που τα ελέγχουν. Μέχρι τον Ιούνιο του 2015 οι αντιθετικοί ορισμοί που επικρίνουν το μονόδρομο του μνημονίου απορρέουν κυρίως μέσα από τον παραδοσιακό Τύπο της Αριστεράς και τη δημόσια τ/λ και το ραδιόφωνο, ενισχύονται επίσης από τη συμβολή του διαδικτύου και των νέων μέσων. Στη σημερινή κατάσταση ο ΣΥΡΙΖΑ επιχειρεί να αποκαταστήσει τον έλεγχο του κομματικού συστήματος επί των ΜΜΕ λόγω της συρρίκνωσης της οικονομικής επιφάνειας σημαντικής μερίδας των κάποτε κραταιών εκδοτών/επιχειρηματιών και της οιονεί εκκρεμότητας με την ρύθμιση του τηλεοπτικού πεδίου.
Το νέο εκλογικό τοπίο που προέκυψε μετά τις τελευταίες εκλογικές οδήγησε στην ανάδυση ενός νέου τύπου πολωμένου πολυκομματισμού (Όρο που χρησιμοποίησε ο Σαρτόρι για να περιγράψει το Ιταλικό πολιτικό σύστημα την περίοδο της παντοδυναμίας της CD και του ισχυρού PCI ). Στην ελληνική περίπτωση έχουμε δύο ισχυρούς πόλους, την κεντροδεξιά ( ΝΔ) και την Αριστερά ( ΣΥΡΙΖΑ) περίπου ισοδύναμους. Τέλος ένα αδύναμο πόλο που προέκυψε από τη συρρίκνωση του Κέντρου με τη ΔΗΜΑΡ το ΠΑΣΟΚ το ΠΟΤΑΜΙ και την ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΩΩΝ να διεκδικούν τον πάλαι ποτέ κραταιό χώρο. Επίσης το όλο σύστημα χαρακτηρίζεται από μεγάλη ρευστότητα, ενίσχυση της άκρας δεξιάς και ανάδυση καινούργιων σχηματισμών στο πολιτικό φάσμα.
Σε ό,τι αφορά την αντανάκλαση του κομματικού συστήματος στον Τύπο, και αυτή η σταθερά του της μεταπολίτευσης έχει κλονιστεί. Στο πεδίο της Κεντρο-δεξιάς κυκλοφορούν μια σειρά από εφημερίδες όπως η Καθημερινή και άλλες με χαμηλότερη κυκλοφορία όπως ο Ελεύθερος Τύπος, η Δημοκρατία και τέλος η εβδομαδιαία Real News και το free press που εκδίδει ο Κύρτσος (Free Sunday). Στο χώρο του Κέντρου υπάρχει μια μετατόπιση προς την κεντροδεξιά τόσο από τις εφημερίδες του συγκροτήματος, Νέα, Βήμα, ενώ το Έθνος λειτουργεί προς την εύρεση μιας καινούργιας ισορροπίας με τη κυβέρνηση. Αλλά και προς την Αριστερά από τη νέα εφημερίδα, Εφημερίδα των Συντακτών. Τέλος στο χώρο της Αριστεράς η κατάσταση παραμένει αμετάβλητη με την Αυγή και την Εποχή να υποστηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ και τον Ριζοσπάστη το ΚΚΕ.
Η αλλαγή αυτή στην αντανάκλαση του κομματικού συστήματος στον Τύπο οφείλεται αφενός στην αλλαγή στη μορφή του κομματικού συστήματος (στην οποία έχουμε συνοπτικά αναφερθεί) και αφετέρου στην ενδυνάμωση του άξονα μνημόνιο/αντιμνημόνιο. Η αντίθεση Δεξιά/Κέντρο είχε υποχωρήσει ως η κυρίαρχη αντίθεση της μεταπολίτευσης δεδομένης της αδυναμίας του παραδοσιακού κομματικού συστήματος να αποτρέψει την οικονομική και κοινωνική κρίση και υποκατασταθεί από τη μνημονιακή/αντιμνημονιακή αντίθεση, με τη γνωστή επιχειρηματολογία του μονόδρομου από τη μια και την κριτική του αδιέξοδου της νεοφιλελεύθερης συνταγής της λιτότητας από την άλλη. Σε αυτό το νέο επικοινωνιακό πεδίο ενισχύονται και οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, καθώς το εμπορευματικό μοντέλο αποδυναμώνεται από τη δραματική μείωση της διαφημιστικής δαπάνης και τις αναταράξεις στο τρίγωνο ΜΜΕ, διαφημιστές, διαφημιζόμενοι. Μετά το Ιούνιο του 2015 έχουμε καινούργια μετατόπιση στον άξονα της αντίθεσης Αριστερά/Δεξιά με τον άξονα αντιφασιστική αντιρατσιστική/φιλοφασιστική ρατσιστική να καθίσταται λόγω του μεταναστευτικού εξίσου καθοριστικός γι την διαμόρφωση της δημόσιας σφαίρας.
Οι αλλαγές στο διεθνές επικοινωνιακό πεδίο χαρακτηρίζονται από τον Ραμονέ ως πέρασμα από τα ΜΜΕ, στη μαζικότητα των ΜΜΕ και αλλαγή παραδείγματος. Ας εξετάσουμε τι είδους αλλαγές επέφερε η δυναμική είσοδος του διαδικτύου στο διεθνές επίπεδο και τις καινούργιες προκλήσεις, αλλά και τις παθογένειες που έφερε στη χώρα μας. Δηλαδή από τη μια επέτρεψε την ανάδυση μιας αντιθετικής δημόσιας σφαίρας, αλλά από την άλλη συγκροτήθηκε στο διαδίκτυο μια άλλη δημόσια σφαίρα με τις αδυναμίες και τα χαρακτηριστικά του εμπορευματικού μοντέλου.
Ο πλανήτης των ΜΜΕ δέχτηκε ένα τρομερό πλήγμα με την άφιξη του διαδικτύου. Δεκάδες ημερήσια έντυπα είναι στο χείλος του γκρεμού ή έχουν ήδη πτωχεύσει . Όπως λέει ο Benoit Raphael, στο social news room «το DNA της ενημέρωσης άλλαξε, πρέπει να αλλάξει και αυτό των δημοσιογράφων». Το πλήγμα δεν αφήνει ανεπηρέαστο το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, ιδιαίτερα τα κανάλια και τους σταθμούς συνεχούς ροής ειδήσεων.
Η εφημερίδα ως μέσο ενημέρωσης της βιομηχανικής εποχής πιθανώς δεν θα εξαφανιστεί. Ωστόσο η είδηση δεν κυκλοφορεί πλέον με σαφή μορφή, διορθωμένη και τυποποιημένη. Στις μέρες μας η είδηση είναι άυλη και εμφανίζεται με την μορφή ενός ευμετάβλητου ρευστού που κυκλοφορεί στον παγκόσμιο ιστό κομματιασμένο και ατελές στην ουσία με την ταχύτητα του φωτός. Η ευρυζωνικότητα και το web 2.0 δίνει στους ιστογράφους τη δυνατότητα να συμπληρώσουν αυτές τις ειδήσεις προσθέτοντας την «αλχημεία της πολλαπλότητας»... όπως λέει ο Pisani. Αυτή η μετατόπιση της εξουσίας από τη συντακτική ομάδα και το δημοσιογραφικό ιερατείο στους κυβερνοναύτες και στους «νέους σκλάβους της ενημέρωσης», είχε μεικτά αποτελέσματα: άλλοτε εξόχως χειραφετησιακά και άλλοτε χειραγωγικά.
Σε ό,τι αφορά το είδους της δημοσιογραφίας που ανθίζει στα ελληνικά ιστολόγια βλέπουμε σύμφωνα με στοιχεία από το ALEXA ότι τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν οι aggregators και τα κοινωνικά μέσα πχ Google, Facebook, Google.com, YouTube, στη 10η το twitter.com. Στις πρώτες θέσει των ειδησεογραφικών ιστολογίων ξεχωρίζουν σκανδαλοθηρικά και λαϊκιστικά όπως η Ζούγκλα στην 6η , το makelio.gr στη 11η, ενώ από τι κυριακάτικες εδραιώνεται και στο διαδίκτυο το Πρώτο Θέμα καταλαμβάνοντας τη 12η θέση. Αρκετά ψηλά βρίσκονται η iefimerida.gr (17η), ο ψηφιακός τόπος του συγκροτήματος Ιn.gr, στην 32η, στην 42η το Νewsbomb.
Σε ό,τι αφορά τις παραδοσιακές εφημερίδες κύρους, η Ναυτεμπορική στην 47η θέση, η Καθημερινή στην 63η, το Βήμα βρίσκεται στην 73η θέση, το Έθνος στην 93η , η Εφημερίδα των Συντακτών στην 172η, τα Νέα στην 183η. Η Αυγή βρίσκεται στην 328η θέση, το koutipandoras.gr στην 121η , το tvxs.gr στην 145η, το Left.gr στην 267η . Ως εκ τούτου μπορούμε να συμπεράνουμε ότι όπως και στην Ιταλία υπήρχε μέχρι την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ και τον Ιούνιο του 2015, ένας διαχωρισμός ανάμεσα σε μία αντιθετική και κινηματική σφαίρα που εκφράζεται στο διαδίκτυο και προωθεί νέα κινήματα, όπως το κόμμα του Πέπε Γκρίλο και μια παραδοσιακή με έντονο το στοιχείο της διαπλοκής όπως αυτή που στηρίζεται στα έντυπα και τ/λ κανάλια της Fininvest που επέτρεψαν την ολική επαναφορά του Μπερλουσκόνι. Στην Ελλάδα μια αντιθετική και κινηματική σφαίρα ήρθε σε αντιπαράθεση με τις παραδοσιακές εφημερίδες, τα κανάλια και τις διαδικτυακές εκδόσεις που υποστηρίζουν τα παραδοσιακά κόμματα και το μονόδρομο του μνημονίου, αλλά και τα υπολείμματα του εμπορικού μοντέλου. Στην φάση αυτή ο άξονας του μεταναστευτικού και η αναδιανομή των τηλεοπτικών καναλιών διαμορφώνουν καινούργιες ανακατατάξεις.
Σύμφωνα με το Ραμονέ αυτές οι δραματικές αλλαγές συνοδεύτηκαν από την «καταρράκωση του κύρους των ΜΜΕ» και τον μετασχηματισμό δημοσιογράφων από σταρ σε «κατά συρροή απατεώνες». Η συστηματική παρέμβαση μεγιστάνων του Τύπου όπως ο Serge Dassaut που ελέγχει το Figaro ή ο Μέρντοχ ιδιοκτήτης της Sun των Times και Financial Times στην Αγγλία αλλά και του περιβόητου καναλιού Fox στις ΗΠΑ επιβεβαίωσαν την πλήρη συρρίκνωση της αυτονομίας των ΜΜΕ και παραβίασαν κάθε ίχνος δεοντολογίας.
Στην ελληνική περίπτωση από τον αστερισμό της διαπλοκής περάσαμε στην κατάφωρη παραβίαση της δεοντολογίας και στην ενορχήστρωση ηθικών πανικών όπως θα εξετάσουμε με τις περιπτώσεις προβολής των οροθετικών γυναικών ως εκδιδόμενων και τη δημοσιοποίηση των προσωπικών δεδομένων μέσα στο πλαίσιο της προεκλογικής εκστρατείας. Την κάλυψη των δραστηριοτήτων της Χ.Α πριν και μετά την δολοφονία του Παύλου Φύσσα, την κάλυψη της Δίκη της Χ.Α από τον ελληνικό Τύπο τη δημόσια τ/λ και ορισμένα κανάλια από 19/4 ως 5/6 του 2015.
Στις τελευταίες ημέρες της προεκλογικής εκστρατείας του 2012 γίναμε κοινωνοί μιας τυπικής περίπτωσης δημιουργίας «ηθικολογικού πανικού», με αφορμή την δημοσίευση σε όλα τα ΜΜΕ των φωτογραφιών οροθετικών γυναικών, που παρουσιάστηκαν ως ιερόδουλες, που έθεταν σε κίνδυνο τη δημόσια Υγεία. Σύμφωνα με το υλικό που παρουσιάζεται στο ντοκιμαντέρ Ruins, της Ζωής Μαυρουδή και τεκμηριώνεται από την έρευνα που η κυρία Αθανασάτου συντόνισε με ομάδα φοιτητών γυναίκες αυτές είχαν προσαχθεί από την αστυνομία από σημεία όπου συχνάζουν τοξικομανείς με το πρόσχημα της εξακρίβωσης στοιχείων και τις υποβάλει σε τεστ για HIV: όσες από αυτές βρέθηκαν θετικές παραπέμπονται για κακούργημα με την κατηγορία «της βαρείας σκοπούμενης σωματικής βλάβης, τετελεσμένης και σε απόπειρα κατά συρροή»...
Συγκεκριμένοι υπουργοί της κυβέρνησης Παπαδήμου στόχευσαν στο μετασχηματισμό της κοινωνικής αντίδρασης σε φαινόμενα όπως ο πολλαπλασιασμός των κρουσμάτων του AIDS και η αδυναμία ελέγχου των οίκων ανοχής σε μια μορφή ηθικού πανικού. Από τις μεμονωμένες αντιδράσεις για την ελευθεριάζουσα κοινωνία και τους χρήστες ναρκωτικών περάσαμε σε μια αντιμετώπιση των γυναικών χρηστών, μαζί με τους sans papiers,τους απεργούς και τα μέλη του κινήματος των αγανακτισμένων ως μια γενικευμένη απειλή κατά της κοινωνίας. Σ' αυτή τη διαδικασία η συντριπτική πλειοψηφία του Τύπου (με τιμητική εξαίρεση τις εφημερίδες της Αριστεράς και την Καθημερινή) η «δημόσια» τηλεόραση, τα ιδιωτικά κανάλια καθώς και οι ιστοσελίδες όχι μόνο αποδέχτηκαν τον ορισμό της κοινωνικής πραγματικότητας (χρήστες ίσον ιερόδουλοι φορείς του AIDS απειλή για την δημόσια υγεία) που απορρέουν από τους δικαστικούς κυβερνητικούς και γραφειοκρατικούς μηχανισμούς αλλά έπαιξαν και κρίσιμο ρόλο στη δημοσιοποίηση και ενορχήστρωση τους σε πανικό για την μόλυνση της κοινωνίας από άρρωστα και «μιαρά» άτομα.
Οι γυναίκες προφυλακίζονται σε απάνθρωπες συνθήκες χωρίς περίθαλψη. Ένα χρόνο αργότερα, οι γυναίκες ςαυτές αθωώνονται. Αποδείχτηκε ότι δεν ήσαν ιερόδουλες, πως δεν είχαν εκθέσει κανένα σκοπίμως σε κίνδυνο.
Η δεοντολογικά συνεπής καταδίκη αυτών των πρακτικών από το Δ.Σ της ΕΣΗΕΑ (ανακοίνωση 4/5/2012) σε τίποτα δεν άλλαξε το επικοινωνιακό τοπίο, καθώς ήδη από την περίοδο της ακμής τους τα ΜΜΕ και οι επιχειρηματίες/ιδιοκτήτες τους, έχουν κερδίσει το δικαίωμα στην ασυδοσία. Πρωτοσέλιδα όπως αυτό της Espresso με την ολοσέλιδη φωτό της πρώτης Ρωσίδας οροθετικής και με λεζάντα «Αυτή που σκορπούσε τον θάνατο και τον τρόμο» αποτελούν κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σύμφωνα με την έρευνα διαπιστώνεται έλλειμμα στον εποπτικό ρόλο των ανεξαρτήτων θεσμών όπως το ΕΣΡ (τ/λ) και της Αρχής Προστασίας Προσωπικών δεδομένων (έντυπη δημοσιογραφία) που θα έπρεπε να έχουν επιληφθεί των σχετικών δημοσιευμάτων και εκπομπών και να έχουν επέμβει αυτεπαγγέλτως για να επιβάλουν τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής. Έλλειμμα εντοπίζεται και στην περιορισμένη κάλυψη η και την αποσιώπηση των εξελίξεων στην υπόθεση που ακολούθησε το επικοινωνιακό πανηγύρι των πρώτων ημερών. Οι συλλήψεις δυο γυναικών που έγιναν τον Αύγουστο του 2012 δεν καλύφθηκαν, οι δε αποφυλακίσεις είτε αποσιωπήθηκαν από κάποια φύλλα και κανάλια είτε πέρασαν στα ψιλά.
Σε ό,τι αφορά την κάλυψη της δράσης της Χ.Α λίγο πριν και μετά την δολοφονία του Παύλου Φύσσα από μια αντιπροσωπευτική μερίδα του ελληνικού Τύπου οι παραβάσεις της δεοντολογίας εντοπίζονται στο Πρωτο Θέμα και στη Δημοκρατία. Πιο ειδικά θα πρέπει να αναφερθούμε ότι σε αυτές τις δύο εφημερίδες ανακύπτει ένα πρόβλημα ειδικά πριν από τη δολοφονία «κανονικοποίησης» του ακροδεξιού κόμματος με αιχμή την αναφορά στο lifestyle πρωτοπαλίκαρων του Μιχαλολιάκου ενώ και στις δύο υπάρχει αποσιώπηση της επίθεσης κατά των συνδικαλιστών του ΚΚΕ στο Πέραμα. Μετά τη δολοφονία το μεν Πρώτο Θέμα προβαίνει σε μια κατάφωρη παραβίαση της δεοντολογίας με τη δημοσίευση της φωτογραφίας του Φύσσα ενώ ψυχορραγεί για καθαρά κερδοσκοπικούς λόγους. Η Δημοκρατία οδηγείται στο να καταδικάσει την πράξη της δολοφονίας και να επικρίνει την Χρυσής Αυγή αλλά μέσα από τις μόνιμες στήλες προβάλει την θεωρία των δύο άκρων και θεωρεί ότι η συζήτηση για τη δολοφονία έχει τραβήξει πολύ. «Κύριε διευθυντά, ωραία η συζήτηση που έχει ξεσπάσει για τη Χρυσή Αυγή (μετά την άγρια δολοφονία του νεαρού στην Αμφιάλη), αλλά επειδή «τραβάει» τώρα κοντά στις δέκα μέρες θριαμβολογώντας για το αυτονόητο, μήπως να ασχολούμασταν και λίγο με τα εγκλήματα της Τρόικας -που είναι και πάλι εδώ- κατά του ελληνικού λαού;»
Δεδομένου ότι τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα σημειώνεται άνοδος ακροδεξιών και ναζιστικών πολιτικών μορφωμάτων καθώς και φαινόμενα νεορατσισμού και ξενοφοβίας, καθώς και λόγω της κρίσης της αξιοπιστίας των ΜΜΕ, τέθηκε ως γενικότερο ερευνητικό ερώτημα η σχέση της ηθικής και της δεοντολογίας των ΜΜΕ με τα φαινόμενα εκφασισμού. Επιλέχτηκε ως μελέτη περίπτωσης η έντυπη ηλεκτρονική εφημερίδα Πρώτο Θέμα, με αφορμή την αντιδεοντολογική δημοσίευση της πρωτοσέλιδης φωτογραφίας του αντιφασίστα μουσικού Παύλου Φύσσα, επί τόπου δολοφονημένου από τον χρυσαυγίτη Γιώργο Ρουπακιά τον Σεπτέμβριο του 2013. Εκπονήσαμε έρευνα στα φύλλα της εφημερίδας, στο πρωτοσέλιδο, το σημείωμα της έκδοσης και στην αρθρογραφία για τη μετανάστευση και τη Χρυσή Αυγή για το διάστημα 2012-2013, τότε που το νεοναζιστικό, εξτρεμιστικό μόρφωμα της Χρυσής Αυγής έκανε την είσοδο της στο κοινοβούλιο και αργότερα τα μέλη της βρεθήκαν ενώπιον της δικαιοσύνης για τη δολοφονία Φύσσα και μια σειρά άλλων κακουργημάτων. Τα πορίσματα αυτού του πεδίου της έρευνας θα σα παρουσιάσει η κυρία Ιουλία Μέρμηγκα μαζί με την απόφοιτο του Τμήματος κυρία Γέρου.
Σε ό,τι αφορά τη κάλυψη της Δίκης της Χρυσής Αυγής από τον Ελληνικό Τύπο τη δημόσια τ/λ και ορισμένα κανάλια από 19/4 ως 5/6 του 2015 παρουσιάζουμε σήμερα την έρευνα που οργανώθηκε από την ερευνητική ομάδα και τις φοιτήτριες του υποχρεωτικού μαθήματος Πολιτική και Πολιτισμός , κυρίες Αντωνακάκη, Παραθυρά και Αραβαντινού που είναι σήμερα μαζί μας. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι εκτός από τα συγκεκριμένα θέματα της κατάφωρης παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας με αιχμή και πάλι το Πρώτο Θέμα, και τη δημοσίευση όχι μόνο των ονομάτων των μαρτύρων κατηγορίας αλλά και της πολιτική τους τοποθέτησης. Επί πλέον εγείρονται ζητήματα της δημοσιογραφικής κάλυψης της Δίκης με της δραματοποίησης και της θεαματοποίησης που συνετέλεσαν στο ν ατονήσει το ενδιαφέρον του κοινού και να οδηγούμαστε σήμερα στην τεράστια α καθυστέρηση της Δίκης και την αποφυλάκιση του Ρουπακιά.
Στο πλαίσιο της έρευνας εξετάσαμε την λειτουργία του ΕΣΡ ως του συνταγματικά κατοχυρωμένου θεσμού για την τήρηση της δεοντολογίας στην τηλεόραση. Σύμφωνα με την Κυρία Μαρίνα Ρήγου:
Στο διάστημα 2009-2014, εξετάστηκε το σύνολο των αποφάσεων του Συμβουλίου για τις παραβιάσεις της νομοθεσίας από τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, παραβιάσεις που ασφαλώς αφορούν και στη δεοντολογία. Στο σύνολο των 258 κυρωτικών αποφάσεων που ελήφθησαν από την Ολομέλεια του ΕΣΡ μόλις οι 39 αφορούν στο ραδιόφωνο και οι 219 στην τηλεόραση. Οι κατηγορίες εκτροπής που εξετάζονται είναι συνολικά 23 και για το διάστημα 2009-2014, 20. Μεταξύ άλλων αφορούν στην αθέμιτη συλλογή πληροφοριών, στην ανακριβή μετάδοση γεγονότων, στην αναξιοπρεπή συμπεριφορά, στον αποκλεισμό της διαφορετικής απόψεως, στην προβολή βίας, στη μετάδοση ανακριβών γεγονότων ως αληθών, στην παράνομη υποκατάσταση αστυνομικών και ανακριτικών αρχών, στην παραπλάνηση του κοινού και την παραπλανητική διαφήμιση, στην παρότρυνση σε ακραίες αντικοινωνικές συμπεριφορές, στην πολιτική πολυφωνία, στην προσβολή προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου, στο τεκμήριο αθωότητας και κυρίως στην υποβάθμιση προγράμματος.
Η πλέον συχνή παραβίαση αφορά στην υποβάθμιση προγράμματος με 79 περιπτώσεις για το εξεταζόμενο διάστημα και ακολουθεί η παραπλάνηση κοινού με 53 περιπτώσεις, η προσβολή προσωπικότητας 35, πολιτική πολυφωνία με 28 και η προβολή βίας 16. Ο Antenna είναι, -μακράν των υπολοίπων-, το κανάλι με τις περισσότερες παραβιάσεις: 45 κυρωτικές αποφάσεις εναντίον του, έναντι 20 για το Star και 18 για τον Alter, ενώ ακολουθούν ο Alpha με 16 και 15 το Mega. Αξίζει να σημειωθεί πως από το 2012 και μετά εξαιτίας του γεγονότος ότι είχε ολοκληρωθεί η θητεία 2 μελών του Συμβουλίου και του Προέδρου του και η σύνθεση του Συμβουλίου δεν είχε αλλάξει, υπάρχουν 37 ακυρωτικές αποφάσεις του ΣτΕ. Επίσης ο χρόνος που μεσολαβεί από τη στιγμή της παράβασης έως την τελική απόφαση του ΕΣΡ είναι εξαιρετικά μεγάλος και σε κάποιες περιπτώσεις έχει φθάσει και τα 6 χρόνια. Πολλές από τις παραβιάσεις γίνονται κατ' επανάληψιν από τις ίδιες εκπομπές και τους πρωταγωνιστές τους. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις τα Παρατράγουδα της Αννίτας Πάνια και η Ζούγκλα και ο Κίτρινος Τύπος του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου. Το γεγονός της κατ' επανάληψιν εκτροπής, προστιθέμενο στην καθυστέρηση αντίδρασης προβληματίζει ως προς την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας ελέγχου.
Αυτή η αδυναμία των θεσμικών φορέων να ασκήσουν αποτελεσματικά τον έλεγχο της δεοντολογίας οδήγησε την άνοιξη του 2014 στην δημιουργία από το Μορφωτικό ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ του Παρατηρητηρίου για το Φασιστικό και ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ και μια ομάδα δημοσιογράφων που καλύπτουν θέματα που αφορούν το προσφυγικό και την Χρυσή Αυγή, επειδή διαπιστώθηκε η ανάγκη καταγραφής και αξιολόγησης του δημοσιογραφικού λόγου στα συγκεκριμένα ρεπορτάζ. Σύμφωνα με την Ελευθερία Κουμάντου «η επιλογή λέξεων από τους δημοσιογράφους είναι σημαντική, Δεν πρέπει να γίνεται επιπόλαια γιατί η επίδραση στους αναγνώστες, ακροατές και τηλεθεατές είναι άμεση. Δεν υποστηρίζουμε ότι πάντα γίνεται με σκοπιμότητα από τους δημοσιογράφους αλλά ο δημοσιογραφικός λόγος έχει γεμίσει από εκφράσεις όπως «υγειονομική βόμβα», «ασφυξία», «ορδές μεταναστών».
Η πρόταση του Εργαστηρίου είναι να διαμορφωθεί μια θεσμική συνεργασία με το Παρατηρητήριο για το Φασιστικό και ρατσιστικό λόγο στα ΜΜΕ. Η έρευνα αυτή συγκινεί ιδιαιτέρα τις φοιτήτριες και τους φοιτητές και συμβάλλει στην ουσιαστική διασύνδεση ακαδημίας και κοινωνίας. Στη διάρκεια της ημερίδας η πρόταση αυτή έγινε δεκτή και από τους εκπροσώπους της κοσμητείας της Σχολής ΟΠΕ, και από την προεδρία του Τμήματος. Συζητήθηκε επίσης η δυνατότητα συνεργασίας με το αντίστοιχο Τμήμα του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιο.
Το κείμενο αποτελεί ομιλία της Μαρίας Κομνηνού από την Ημερίδα «Πώς και γιατί παραβιάζεται η δεοντολογία στα Μ.Μ.Ε. (2009-2014);», που έγινε υπό τη διοργάνωση του Εργαστηρίου Οπτικοακουστικών Μέσων Τμήματος ΕΜΜΕ.