Το παρόν άρθρο αποτελεί την κατακλείδα σε μια σειρά προηγούμενων παρεμβάσεων, με τις οποίες επιχείρησα να αναδείξω προβληματικές πτυχές της λειτουργίας της νομισματικής έκφανσης του Ευρωπαϊκού Εγχειρήματος, όπως αυτές οδυνηρά αναδείχθηκαν κατά την κρίση της Ευρωζώνης. Αυτές οι επί μέρους προβληματικές πτυχές της λειτουργίας της Ευρωζώνης αποτελούν συμπτώματα μιας πολύ βαθύτερης παθογένειας, αυτής του δημοκρατικού ελλείμματος από την οποία διαπνέεται.
Τον Απρίλιο του 2015 («Ας μιλήσουμε για τον ELA»), είχα επικρίνει τον σχεδόν μακιαβελικό τρόπο «αξιοποίησης» του ELA, του μηχανισμού έκτακτης ρευστότητας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, για να εξωθηθεί ο Πρόεδρος Αναστασιάδης στην υπογραφή του κυπριακού προγράμματος τον Μάρτιο του 2013. Είχα αναπόδραστα επισημάνει πως η ελληνική Κυβέρνηση όφειλε να αναμένει την χρήση του ELA ως μιας «δαμοκλείου σπάθης» στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για τη νέα χρηματοδότηση προς την Ελλάδα.
Η καθοδήγηση της Ευρωζώνης γίνεται αδιαφανώς, από ανομιμοποίητες «ομάδες» όπως το Eurogroup, ενώ οι οικονομικές κρίσεις αντιμετωπίζονται κατά τρόπο εντελώς ξένο προς κάθε έννοια λογοδοσίας.
Το Μάιο του 2015 («Ποιος φοβάται το Eurogroup;»), είχα επικρίνει το Eurogroup, για τη νομικά πάσχουσα ύπαρξη και λειτουργία του. To Eurogroup δεν είναι όργανο της Ε.Ε και οι «αποφάσεις» του δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα και δεν ελέγχονται. Αναπόδραστα, το Eurogroup δεν λογοδοτεί και οι οποιεσδήποτε ενέργειες του δεν μπορούν να προσβληθούν ή να αναθεωρηθούν δικαστικώς. Η πλήρης παραγνώριση του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. από το Eurogroup, πρωτογενές δίκαιο που δεσμεύει κάθε άλλο όργανο της Ένωσης, είναι αφ' εαυτής ανατριχιαστική παράμετρος της λειτουργίας του στο έρεβος της «ανεπισημότητας» του.
Τον Ιούλιο του 2015 («Η άβυσσος ανάμεσα στη «διαρκώς στενότερη Ένωση» και τη «διάσωση» των κρατών μελών της Ε.Ε.»), κατέγραψα πως η διαχείριση της κρίσης στην Ευρωζώνη μέσω της εγκαθίδρυσης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM) είναι διεργασία που βρίσκεται εκτός Ενωσιακού Δικαίου, όσο κι αν είναι σε σύμπλευση με τις Συνθήκες. Έθεσα το ερώτημα του κατά πόσο η ανάγκη για τήρηση ισολογισμών των κρατών μελών εν σχέσει με το ελληνικό χρέος μπορεί να υπερισχύσει έναντι της απαλλαγής της Ελλάδας από χρέος που δυσκολεύεται να αποπληρώσει και την ανάπτυξη της Οικονομίας της, στο πλαίσιο αξιολόγησης της χρηματοοικονομικής σταθερότητας στην ευρωζώνη εν συνόλω.
Έθεσα περαιτέρω τη σκέψη πως για να απαντηθεί το εν λόγω ερώτημα θα πρέπει το χρέος να εισέλθει στο φυσικό του πλαίσιο: τις Συνθήκες της Ε.Ε. Εφόσον ο ESM είναι συμβατός με το άρθρο 125 ΣΛΕΕ, συμβατή θα είναι και η υπαγωγή του χρέους υπό τις Συνθήκες. Όταν συμβεί αυτό, τότε θα αντιμετωπίσουμε και το ζήτημα της διαχείρισης χρέους στην Ευρωζώνη, ιδίως στην Ελλάδα, κατα τρόπο που να συμμορφώνεται με τα δικαιώματα του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και τις θεμελιώδεις αρχές της Ε.Ε.
Πριν καν μελετήσει το δημοκρατικό έλλειμμα της σε οποιοδήποτε επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να κοιτάξει εντός του ίδιου της του εαυτού, εις αναζήτηση των λόγων για τους οποίους δημιουργήθηκε.
Οφείλουμε, όμως, κατά την εξέταση κάθε δυσλειτουργικού πλαισίου, να ταυτοποιήσουμε την ευρύτερη παθογένεια που γεννά τις επι μέρους ανωμαλίες. Όλα τα ανωτέρω είναι πτυχές ενός πλαισίου που απορρέει από μια θεμελιώδη απόφαση εντός της Ε.Ε, τη δημιουργία του κοινού νομίσματος. Ταπεινή μου άποψη είναι πως η Ευρωζώνη, επιπρόσθετα προς το ab initio έλειμμα γνήσιας δημοσιονομικής ενοποίησής της, πάσχει από ένα πολύ σοβαρότερο πρόβλημα, το δημοκρατικό έλειμμα που ενυπάρχει στον πυρήνα της. Σε αντίθεση με το ατελές της δημοσιονομικής ενοποίησης, που δύναται - αν το επιτρέψουν οι πολιτικές συνθήκες - να θεραπευτεί, το δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρωζώνης διατρέχει το σώμα της κατά τρόπο μεταστατικό, καθιστώντας την, πλέον, θνησιγενή.
Ουδέποτε πρόκειται να απαλλαγεί η Ευρωζώνη από τις κρίσεις αν δεν ενισχύσει τη νομιμοποίηση των σωμάτων που την καθοδηγούν και αν δεν καταστούν αυτά τα σώματα υπόλογα για τις πράξεις και παραλείψεις τους. Το δημοκρατικό έλλειμμα στην Ευρωζώνη υφίσταται διότι δεν υπάρχει γνήσια διακυβέρνηση στο Ευρωσύστημα και ευρύτερα στο πλαίσιο της ΟΝΕ. Δεν υπάρχει σε ενωσιακό επίπεδο ενιαίος φορέας για την άσκηση της οικονομικής πολιτικής, συνεπώς δεν υπάρχει επικεντρωμένη λογοδοσία. Πολύ χειρότερα, η καθοδήγηση της Ευρωζώνης γίνεται αδιαφανώς, από ανομιμοποίητες «ομάδες» όπως το Eurogroup, ενώ οι οικονομικές κρίσεις αντιμετωπίζονται κατά τρόπο εντελώς ξένο προς κάθε έννοια λογοδοσίας.
Οι σημερινοί ιθύνοντες της Ένωσης έχουν αντιληφθεί πως υπάρχει πρόβλημα. Αρνούνται όμως να αντιμετωπίσουν την οδυνηρή πραγματικότητα, δηλαδή πως υπάρχει πρόβλημα νομιμοποίησης και λογοδοσίας, συνεπώς έλλειμμα δημοκρατίας. Η έκθεση των «5 Προέδρων» για την ολοκλήρωση της νομισματικής ένωσης περιέχει λίγα θετικά στοιχεία. Για παράδειγμα, αξίζει να σημειωθεί πως ορθά εισηγείται την ενσωμάτωση της διακυβέρνησης του ESM εντός των Συνθηκών. Δυστυχώς, όμως, η έκθεση των «5 Προέδρων» είναι τραγικά ανεπαρκής στον τομέα της δημοκρατικοποίησης της ΟΝΕ και ιδίως της δημιουργίας (και όχι απλά ενίσχυσης) μηχανισμών λογοδοσίας.
Η έκθεση παρουσιάζει τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εθνικών κοινοβουλίων περίπου ως τον ακρογωνιαίο λίθο της λογοδοσίας που ευαγγελίζονται οι «5 Πρόεδροι». Εντούτοις, αυτά που αναφέρει η έκθεσή τους για τον κοινοβουλευτικό έλεγχο (αν μπορεί να θεωρηθεί γνησίως τέτοιος), προνοούνται εν πολλοίς ήδη στη δευτερογενή νομοθεσία της Ένωσης (six-pack και two-pack).
Ταυτόχρονα, το Εurogroup όχι απλά παραμένει εκτός της «νομιμοποίησης» που ισχυρίζεται πως προωθεί η έκθεση, αλλά ωθείται προς μια άνευ προηγουμένου ενίσχυση υπό το ίδιο ανεξέλεγκτο πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί σήμερα. Αναφέρει η έκθεση για την Ευρωομάδα (το Εurogroup) πως «ενδέχεται να καταστεί αναγκαία η ενίσχυση της προεδρίας της και των μέσων που έχει στη διάθεσή της».
Οι αποφάσεις σε επίπεδο «ομάδων» και με αδιαφανείς διαδικασίες, χωρίς ουδεμία λόγοδοσία, όπως ακριβώς συμβαίνει με το Εurogroup, εξοστρακίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και αντιβαίνουν προς κάθε αρχή του κράτους Δικαίου. Πολίτης του οποίου τα δικαιώματα έχουν πληγεί δεν μπορεί να προσβάλει μια «απόφαση» που δεν παράγεται εντός των Συνθηκών και δυνάμει αυτών. επικαλούμενος τις πρόνοιες του Χάρτη Δικαιωμάτων καθώς δεν παράχθηκε δίκαιο, ούτε πρόκειται για πραξη οργάνου της ΕΕ. Αυτό σημαίνει οτι ούτε σε ενωσιακό αλλά ούτε και σε εθνικό επίπεδο μπορεί να προσβληθεί τέτοια «απόφαση». Πρόκειται για στοιχειώδες ζήτημα λογοδοσίας και δημοκρατικής λειτουργίας της ΟΝΕ.
Είναι αδιανόητο κατ' εμένα να προχωρήσει η εμβάθυνση της ΟΝΕ με τον αφηρημένο, απλουστευμένο και ανομιμοποίητο τρόπο που την σχεδιάζουν οι «5 Πρόεδροι», καθ' ότι είναι μια οδός που εθελοτυφλεί ενώπιον του δημοκρατικού ελλείμματος, το οποίο, αν δεν είναι εκ των γενεσιουργών αιτιών της παράτασης της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη, είναι σίγουρο πως αποτελεί τουλάχιστον παρέκκλιση από τα θεμελιώδη ιδανικά του Ευρωπαϊκού Εγχειρήματος. Σε αντιπαραβολή προς την έκθεση των «5 Προέδρων» παραθέτω πιο κάτω 4 εισηγήσεις για μερική δημοκρατικοποίηση της λειτουργίας της Ευρωζώνης σε σχέση με τις έκτακτες ανάγκες χρηματοδότησης και ελαχιστοποίηση των ηγεμονικών και αδιαφανών τάσεων εντός της. Πιστεύω πως τα πιο κάτω μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα:
1. Όταν κράτος μέλος θα έχει υποβάλει αίτημα στον ESM για χρηματοδότηση - και συνεπώς αντιμετωπίζει χρηματοδοτικές ανάγκες - και καθ' όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για συνομολόγηση της σχετικής σύμβασης και του μνημονιακού υποβάθρου της, θα πρέπει να απαιτείται ομοφωνία στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ για ανάκληση του ELA προς (φερέγγυες, πάντοτε) τράπεζες αυτού του κράτους μέλους.
2. Το Eurogroup είτε θα καταστεί σύνθεση του Συμβουλίου, όπως ακριβώς το ECOFIN (με αποκλεισμό ασφαλώς των κρατών μελών που δεν έχουν ως νόμισμα το ευρώ), είτε να γίνει το προφανές, το οποίο δεν θα αναστατώσει και τις συνθέσεις του Συμβουλίου: να θεσμοποιηθεί το Eurogroup και να καταστεί όργανο της Ένωσης, με πρόεδρό του αξιωματούχο που δεν θα έχει οποιοδήποτε αξίωμα σε κράτος μέλος. Οι αποφάσεις του Eurogroup πρέπει οπωσδήποτε να αποκτήσουν έννομο αποτέλεσμα και να οφείλουν να σέβονται τις Συνθήκες και τον Χάρτη.
3. Μέχρι να ενσωματωθεί ο ESM στην έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μέχρι να θεσμοποιηθεί το Eurogroup, να αφαιρεθεί από τον πρόεδρο του Eurogroup το δικαίωμα να προεδρεύει του ESM, ουτως ώστε να μην καθίσταται ο εκτός Συνθηκών ESM «συγκοινωνούν δοχείο» του Eurogroup και vice versa.
4. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που είναι συναρμόδιο με το Συμβούλιο να εκδίδει νομοθεσία και να ασκεί δημοκρατικό έλεγχο της οικονομικής διακυβέρνησης, να εκπροσωπείται επίσης στο Εurogroup, όπως δικαιούνται να παρίστανται η Κομισιόν και η ΕΚΤ. Σε περίπτωση θεσμοποίησης του Eurogroup σε βαθμό που θα έχει νομοθετική εξουσία, έστω περιορισμένη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να έχει σχετική συναρμοδιότητα.
ΥΓ: Παρακολουθώντας έντρομος την τραγική αναποφασιστικότητα και ανασφάλεια των «πεφωτισμένων» ηγεσιών της Ένωσης, που μετρατρέπουν το Αιγαίο σε εκατόμβη νεκρών προσφύγων, θεωρώ οτι πριν καν μελετήσει το δημοκρατικό έλλειμμα της σε οποιοδήποτε επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να κοιτάξει εντός του ίδιου της του εαυτού, εις αναζήτηση των λόγων για τους οποίους δημιουργήθηκε. Είναι έκδηλη η απουσία ηθικής ταυτότητας.