Το πιο φονικό υπερόπλο στον κόσμο είναι μία ιδέα που έχει φυτευτεί σε έναν «ευαίσθητο» νου, έχει γίνει δόγμα, και τείνει να γίνει πράξη με κάθε μέσο.
Ιδίως όταν αυτός ο σφυρηλατήσιμος νους βιώνει τις απογοητεύσεις της ζωής ως χαμηλή αυτο-εκτίμηση, ταπείνωση, και εξευτελισμό από τον «ισχυρό». Ο δογματισμός μπορεί να παροχετευθεί από τους κατάλληλους υποκινητές στη βία κάθε μορφής. Μπορεί αυτή να είναι ο χουλιγκανισμός. Μπορεί να είναι και η τρομοκρατία. Το ξερίζωμα μιας βίαιης, μισαλλόδοξης κοσμοθεωρίας δεν έρχεται με την φυσική εξόντωση του φορέα της. Ίσως αυτό κάτι να σημαίνει για όλους όσοι πιστεύουν ότι το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) πρέπει και μπορεί να εξοντωθεί με τα ίδια μέσα που χρησιμοποιεί.
Το νταές (Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της Συρίας) είναι μεν μια ιδιαίτερη περίπτωση, κρύβει όμως στο πυρήνα του όλες εκείνες τις αλήθειες που το κάνουν ένα χαρακτηριστικά ανθρώπινο φαινόμενο. Εξέπληξε, κυρίως, γιατί εκμεταλλεύτηκε το χάος στην αποξενωμένη σουνιτική και φυλετική ενδοχώρα στο Ιράκ και στη Συρία και με έναν blitzkrieg (αστραπιαίος πόλεμος) την κατέλαβε χωρίς ουσιαστική αντίσταση. Δημιούργησε έτσι ένα (πρωτο-)χαλιφάτο, επαληθεύοντας τις προφητείες του δόγματος του σουνιτικού πουρισμού του και έπεισε και τους πιο σκεπτικιστές από τους οπαδούς του ότι αξίζει η εγίρα (μετανάστευση) από τον οίκο των απίστων (ντάρουλ-κουφρ) στον οίκο του Ισλάμ (ντάρουλ-Ισλάμ).
Όπως έχει υποστηριχθεί πριν αρκετό καιρό και αλλού η ειδοποιός διαφορά του ΙΚ από την «μαμά-εταιρεία» (αλ-Κάιντα) είναι η εδαφικότητά του. Έκανε κάτι χωρίς προηγούμενο για τρομοκρατική οργάνωση, αφού απέδειξε ότι το χαλιφάτο δεν είναι ουτοπία, αλλά έχει τοπικότητα ως όραμα και παγκοσμιότητα ως θρησκευτικο-πολιτικό πρόταγμα. Άλλωστε, δεν είναι λίγα τα παραδείγματα ταυτοτήτων που αναζήτησαν την δική τους γη της επαγγελίας, την διεκδίκησαν με τα όπλα, και τελικά, την απέκτησαν.
Εδώ ακριβώς όμως έγκειται και η τρωτότητα του ΙΚ. Αφ' ής στιγμής αποκτάς εδαφική επικράτεια αποκτάς και συνοριακή ανασφάλεια. Η προστασία των συνόρων και η μακροπρόθεσμη διατήρηση της εδαφικότητας, ιδίως όταν αυτή συγκροτείται με επισφαλείς συμμαχίες και αμφισβητείται από όλη την υφήλιο, καθίσταται, χάριν λογοπαιγνίου, «ανεδαφική». Η εδαφικότητα του ΙΚ είναι ανεδαφική. Η ύβρις που επέδειξαν μεγάλες και μεσαίες δυνάμεις μέσα στους αιώνες επέφεραν τη δίκη και την τιμωρία. Φαίνεται απίθανο για το ΙΚ να αποφύγει αυτήν την ακολουθία, πολλώ δε μάλλον, όταν ο κατάλογος με τους εχθρούς του μακραίνει με το δευτερόλεπτο.
Η αυξανόμενη απώλεια εδαφών (τουλάχιστον 25% μέσα στο 2015) δε σημαίνει ότι ο παγκόσμιος τζιχάντ (αγώνας) θα σταματήσει. Ενδεχομένως, το ΙΚ να αναγκαστεί να μετασχηματιστεί σε μία «κανονική» τρομοκρατική οργάνωση με διοίκηση και έλεγχο που θα κρύβεται στο πλήθος, ο αόρατος δηλαδή στόχος που έδρασε στο Παρίσι. Αλλά ακόμα και αν το ΙΚ διαλυθεί εις εξ ων συνετέθη, και μείνει στο τέλος χωρίς έδαφος, παραμείνει Ισλαμικό μεν, όχι Κράτος ή Χαλιφάτο δε, θα έχει φύγει από τη σφαίρα του υπαρκτού (εδαφικότητα) νομικού (Σαρία) μορφώματος, αλλά θα συνεχίζει να υπάρχει στη σφαίρα του φαντασιακού (όχι φανταστικού) για κάθε εν δυνάμει φονταμενταλιστή που στις κατάλληλες συνθήκες θα φανταστεί τον εαυτό του ως μάρτυρα που πρέπει να σπείρει τον όλεθρο προτού μεταβεί στο επέκεινα της ζωής για να της προσδώσει νόημα.
Στα ανθρώπινα πράγματα, των προθέσεων και των νοημάτων, δεν υπάρχει μηδενικό άθροισμα. Σε κάθε τρομοκρατική του ενέργεια ο ισλαμικός φονταμενταλισμός κερδίζει οπαδούς αλλά με το να αποξενώνει περισσότερους μουσουλμάνους χάνει στο σύνολο της ανθρωπότητας τον ιδεολογικό πόλεμο που έχει ανοίξει, ενώ ανακάμπτει ξανά από τις παρεμβατικές και σπασμωδικές αντιδράσεις της Δύσης.
Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι διαπιστώνουν ότι με ίσες ευκαιρίες όχι μόνο ενσωματώνονται αλλά διαπρέπουν στους δυτικούς θεσμούς. Το Ισλάμ αυτό καθαυτό δεν είναι συνώνυμο της βίας. Η θρησκεία εργαλειοποιείται και οι Γραφές ερμηνεύονται κατά το δοκούν ώστε ορισμένες εξτρεμιστικές μειονότητες να νομιμοποιήσουν τη βία και να προσελκύσουν σφυρηλατήσιμους υποστηριχτές σε πολιτικούς σκοπούς.
Ας μην τρέφουμε αυταπάτες. Η τρομοκρατία είναι μία πραγματικότητα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε απόλυτα. Μπορούμε όμως να περιορίσουμε την αυξητική της τάση και τα μέσα της, και κυρίως να ανασχέσουμε το δογματισμό που την τροφοδοτεί. Εν προκειμένω, με την αποριζοσπαστικοποίηση του θρησκευτικοπολιτικού ισλαμισμού, την προτεραιότητα του μετριοπαθούς Ισλάμ, την αποθέσμιση του προτύπου του μαρτυρικού θανάτου, και την αποδέσμευση της τρομοκρατίας από τη θρησκεία. Αυτό βέβαια προαπαιτεί τη συνεργασία από σπόνσορες του θρησκευτικού ριζοσπαστισμού, που κάθε άλλο παρά συνεργάσιμοι είναι.
Το ζήτημα ανακύπτει, όχι μόνον για τους μουσουλμάνους αλλά για όλους, όταν η Δύση του ένοχου αποικιοκρατικού παρελθόντος, διολισθαίνει σε ένα αδιέξοδο παρόν του ατομικισμού και του ακατάσχετου καταναλωτισμού, με τις πολιτικές ελίτ να διασφαλίζουν τις απολαύσεις των κοινωνιών, ώστε να μην αμφισβητούν τις πολιτικές ανισοτήτων που εφαρμόζουν τα τελευταία χρόνια. Η κοινωνική περιθωριοποίηση από τα οικονομικά μοντέλα της λιτοκρατίας απομειώνει το γόητρο της Δύσης, δημιουργεί ρωγμές στο πρόταγμά της για ευημερούσες ανοιχτές κοινωνίες, εξεγείρει εθνικισμούς, και δίνει λαβή για ανοιχτή αμφισβήτηση των στόχων της.
Η Δύση κινδυνεύει περισσότερο από τον εαυτό της. Οι επιθέσεις αυτοκτονίας εναντίον της ενισχύουν την εσωστρέφειά της και την οδηγούν σε επιθετική άμυνα. Ξεχνάει έτσι το βασικό πρόβλημα: να αναστοχαστεί τον εαυτό της, και ιδίως η Ευρώπη να αναψηλαφήσει τις αιτίες που επέφεραν απανωτές αποτυχίες στη διαχείριση κρίσεων· της πολιτικής, της οικονομικής, και της προσφυγικής. Επιπροσθέτως, μία φρενίτιδα αστυνόμευσης θα αλλοιώσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα.
Η επέμβαση στο Χαλιφάτο της Ράκκα μοιάζει αναπόφευκτη, καθώς υπάρχει συσσωρευμένη αρνητική ενέργεια που ζέει για να εκλυθεί. Η βιαστική εκτόνωση του θυμικού ενδεχομένως να βάλει τη Δύση σε περισσότερους μπελάδες, μεταξύ αυτών και την αυτο-παγίδευση στην σπείρα αντεκδίκησης που προκαλεί κάθε φορά μία τρομοκρατική επίθεση, ιδίως, όταν αυτή επιχειρείται ακριβώς για να τροφοδοτήσει περισσότερο την προπαγάνδα των δραστών και για να πείσει για τις «σταυροφορικές» διαθέσεις των δυτικών.
Επίθεση από τις δυτικές δυνάμεις μιας συμμαχίας των προθύμων θα σήμαινε για το ΙΚ εισβολή από κατακτητές-σταυροφόρους και θα δικαίωνε το μισαλλόδοξο μανιχαϊσμό του απέναντι στη Δύση. Επίθεση από μουσουλμανικές δυνάμεις θα σήμαινε συμμαχία «αποστατών» με τον Σατανά (Δύση).
Όπως και να έχει, όλοι θα έχουν να κάνουν έπειτα με το exit-strategy syndrome. Μία στρατιωτική απεμπλοκή μετά από μία νίκη έναντι του ΙΚ χωρίς θεσμούς και κρατικές δομές που θα ενσωματώνουν τις νέες πληθυσμιακές συνιστώσες είναι η δύσκολη εξίσωση που αυτή τη φορά, σε αντίθεση με το Ιράκ και τη Λιβύη, θα έπρεπε να λυθεί εκ των προτέρων. Δεν μπορούμε να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι, καθώς όλοι οι παίκτες θέλουν το κατιτίς τους. Και ναι, έχουν και αυτοί «δόγματα» στην εξωτερική τους πολιτική.
Ποιος σας είπε ότι με τον δογματικό, είτε ασπάζεται τη βία είτε όχι, βγάζει κανείς άκρη; Η δογματική στάση ενέχει νοητική ακαμψία και περιχαράκωση, αδιαλλαξία και προκατάληψη. Κοιτάξτε γύρω σας, κοιτάξτε μέσα σας, και ίσως δείτε ότι ο δογματισμός στο πώς βλέπουμε τον κόσμο έχει πολλές όψεις, ενώ όταν οργανώνεται σε σύνολα γεννά επικίνδυνα μείγματα του συν-ανήκειν: ιδεοληπτικές κομματικές αγέλες και οργανώσεις, χούλιγκανς, ισλαμοφοβία, χριστιανικός εξτρεμισμός, δυτικοφοβία, ισλαμικός φονταμενταλισμός, εθνικισμός. Και χθες υπήρχε αλλά είχε άλλο όνομα. Και αύριο εδώ θα είναι.
Η τάση προς το δόγμα είναι ανθρώπινη, ούτε εθνική ούτε θρησκευτική. Αυτές είναι μόνον οι σφραγίδες που επιθέτει στα φαινόμενα η ανθρώπινη φύση.
Μια ανθρώπινη φύση που τείνει προς τη σύγκρουση αλλά και προς τη συνεργασία. Η σημερινή εικόνα των ανθρώπινων κοινωνιών με την σχετική ειρήνευση, τις εκρήξεις πολέμου και τρομοκρατίας, φανερώνει ότι αυτές προτιμούν μία σχετική συνεργασία από μία ολέθρια σύγκρουση όλων εναντίον όλων. Θέλουμε να συμβιβαζόμαστε, αλλά πολλές φορές θα ματώσουμε πριν το κάνουμε. Γιατί ανακυκλώνεται αυτή η διαδικασία και ποτέ δεν μαθαίνουμε; Διότι στην επίπονη και επίμονη ερώτηση της ιστορίας «τί είναι αυτό που κινεί τους ανθρώπους» (Τολστόι), δίνουμε πάντοτε τη λάθος απάντηση, επιβεβαιώνοντας έτσι την τραγική μας φύση, το μέρος δηλαδή όπου πρέπει να κοιτάξουμε.