Σύνορα Ελλάδας - Σκοπίων, Ειδομένη. Παλιές εικόνες έρχονται στο μυαλό μου, φορτηγά με υγειονομικό υλικό να διασχίζουν τα σύνορα, στρατός, αστυνομία και ΜΚΟ: το σκηνικό μιας άλλης, παλαιότερης κρίσης, ο πόλεμος στο Κόσοβο και την πρώην Γιουγκοσλαβία...
Ανακτώ την εικόνα από μια εσωτερική ανάγκη να βάλω μια τάξη στις σκέψεις μου, να συνθέσω «μια ιστορικότητα των κρίσεων» όταν ξανα-ακούω και βλέπω εικόνες της περιοχής το καλοκαίρι που μας πέρασε.
Ξαναθυμάμαι το σκηνικό, όταν αυτό αντικαθίσταται από ένα νέο: χιλιάδες κόσμου, παιδιά, γυναίκες και χάος, σπρωξίματα και βία, τραυματισμοί, φωνές και άνθρωποι που κλαίνε όταν η FYROM κλείνει προσωρινά την έξοδο για την Ευρώπη, στην αρχή αυτού του καλοκαιρού. Μια έξοδο που βρίσκεται σε εξέλιξη για εκατομμύρια Άραβες, Ασιάτες και Αφρικανούς. Το φαινόμενο που η Ύπατη Αρμοστεία (YA) του ΟΗΕ ονομάζει "the big march", «τη μεγάλη πορεία» δηλαδή κυμάτων πληθυσμών που διαφεύγουν από έναν ταραχώδη, ανασφαλή, και αρκούντος παράλογο κόσμο προς την πολιτισμένη και ορθολογική Δύση.
Το να σχολιάσω κατά πόσο η Δύση ανταποκρίνεται στους παραπάνω χαρακτηρισμούς, το βρίσκω περιττό. Άπειρες λέξεις, άρθρα και εμπεριστατωμένες τοποθετήσεις έχουν ήδη γραφεί σχετικά. Ακόμη περσσότερο, τα σχόλια περιττεύουν όταν κάποιος κρίνεται -μοιραία- εκ του αποτελέσματος.
Ένας πρόχειρος καταυλισμός στήθηκε μέσα στο καλοκαίρι στην Ειδομένη με τη συμβολή του κράτους, της ΥΑ, των τοπικών φορέων, των ΜΚΟ. Ένα transit camp που επέτρεψε την ομαλή και αξιοπρεπή διέλευση χιλιάδων ανθρώπων στην FYROM και τις χώρες προορισμού τους. Ένα αναμφισβήτητο "success story" για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης από πλευράς Ελλάδας και FYROM: ένας μικρός θρίαμβος της διασυνοριακής συνεργασίας κάτω από συνθήκες έκτακτης ανάγκης και μια καλή οργάνωση από πλευράς εθελοντών, ΜΚΟ και διεθνών οργανισμών που συνεργάστηκαν στο πεδίο, κατάφερε να αποφύγει τη δημιουργία στενωπών και να διευκολύνει τα δύο κράτη στο έργο τους παρέχοντας βασική στήριξη και υπηρεσίες στους «πληθυσμούς σε κίνηση» (people on the move). Η Ειδομένη στέκεται αξιοπρεπώς το καλοκαίρι και γίνεται ένα μοντέλο αντιμετώπισης ανθρωπιστικής κρίσης, δυστυχώς προσωρινό.
Ευάλωτη σε εξωγενείς παράγοντες, στο χρόνο και τη διεθνή πολιτική, η οργανωμένη ήδη αντιμετώπιση ανθρωπιστικής κρίσης, το σύστημα που λειτούργησε μέχρι στιγμής στην Ειδομένη -όπως πολλά παρόμοια σε άλλες διεθνείς κρίσεις- αποδεικνύεται αδύναμο να αντιμετωπίσει αυξημένες ροές, αυξημένη διάρκεια παραμονής που σημαίνει αυξημένες και πιο σύνθετες ανάγκες, εγκλωβισμένους πληθυσμούς και ό,τι άλλο επιφέρει επιτόπου ένα νέο κλείσιμο των συνόρων ειδικά δε, εάν αυτό φαντάζει πιο μόνιμο με την έγερση ενός νέου φράκτη και ακόμη ειδικότερα τώρα, με την έλευση του χειμώνα.
Νέες εντάσεις δημιουργούνται το Νοέμβριο του 2015 στην Ειδομένη. Ενώ η FYROM επιτρέπει τη διέλευση Σύρων, Ιρακινών και Αφγανών, κλείνει το δρόμο σε άλλες εθνικότητες που διεκδικούν να περάσουν επίσης στην Κεντρική Ευρώπη. Η κατάσταση παραμένει έκρυθμη ενώ το μέλλον φαίνεται αβέβαιο.
Με βοήθησε τελικά αυτή η ιστορική προοπτική των κρίσεων να καταλήξω κάπου;
Το ότι τα αίτια των κρίσεων είναι πάντοτε σύνθετα και ότι το οι παίκτες δύναμης και εξουσίας αποδεικνύονται συνήθως κατώτεροι των περιστάσεων, είναι μάλλον το προφανές.
Υπάχει όμως και κάτι που δεν είναι προφανές ενώ θα έπρεπε. Και αυτό είναι -εάν όχι το ανθρωπιστικό ιδεώδες- τουλάχιστον η ανθρωπιστική υποχρέωση. Είναι καθήκον όλων των εμπλεκομένων να διευκολύνουν και να διασφαλίσουν την πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, σε ασφαλείς και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, τροφής και υγιεινής σε όλους και σε όσους Υπηκόους Τρίτων Χωρών (ΥΤΧ) βρίσκονται ή περνούν από την Ειδομένη, στο δρόμο τους προς άλλους προορισμούς. Αυτό θα πρέπει να αποτελεί μια αυτονόητη βάση συνενόησης και έναν πρακτικό άξονα άμεσης παρέμβασης και δράσης για όλους όσοι εμπλέκονται στην διαχείριση της κρίσης.
Την ίδια στιγμή, υπάρχουν και άλλα ανθρώπινα αλλά και νομικά δικαιώματα που οι ΥΤΧ κατέχουν βάση όχι μόνο του διεθνούς ανθρωπιστικού αλλά και προσφυγικού και μεταναστευτικού δικαίου: το καθεστώς διεθνούς ανθρωπιστικής προστασίας, το δικαίωμα αίτησης ασύλου, το δικαίωμα προσωρινής παραμονής κλπ. Εδώ τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα. Οι διεθνείς πρακτικές διαφέρουν και οι ευρύτερες γεωπολιτκές εξελίξεις αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες στη διαχείριση κρίσεων, όπως αυτή που αντιμετωπίζουμε τώρα, που ξεφεύγουν από το στενό φάσμα του ανθρωπισμού και εξελίσονται εντέλει σε διεθνείς, πολιτικές και κοινωνικές κρίσες.
Η ανθρωπιστική παράδοση διαχείρισης κρίσεων, δεν έχει πολλά να προσφέρει σ' αυτό το δεύτερο επίπεδο. Έχει όμως πολλά να απαιτήσει από το πρώτο.
Την στιγμή που οι θερμοκρασίες πέφτουν στην Ειδομένη και τα περιστατικά υποθερμίας αυξάνονται, ερειπωμένα κτήρια του κοντινού σιδηροδρομικού σταθμού παραμένουν κλειστά. Πριν σκεφτούμε ή επεξεργαστούμε σύνθετες λύσεις που απαιτούν πολυεπίπεδη συναίνεση γιατί δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε στο αυτονόητο, δηλαδή, στο να ανοίξουν τα κτήρια αυτά και να χρησιμοποιηθούν ως χώροι προσωρινής διαμονής των ανθρώπων που φτάνουν στην Ειδομένη; Έχουμε ήδη δει δημόσια κτήρια, σχολεία και γυμναστήρια στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες να χρησιμοποιούνται για τον ίδιο ή παρόμοιους σκοπούς προσωρινής διαμονής ενώ αξίζει επιπλέον να σημειωθεί ότι ουδέποτε η λειτουργία ενός τέτοιου χώρου επιβεβαίωσε τις όποιες ανησυχίες των τοπικών και υπερτοπικών φορέων για σχετική αύξηση βίας, παρασιτικής παραμονής, εγκληματικότητας κλπ.
Το «αλληλεγγύη-SolidarityNow» έχει ήδη ζητήσει από το κράτος και τις τοπικές αρχές να διαθέσουν τα κτήρια αυτά ενώ δεσμεύεται να υποστηρίξει την αποκατάσταση και λειτουργία τους.
Ας συμφωνήσουμε επιτέλους στο αυτονόητο. Η Ειδομένη, η Λέσβος, η Λέρος, τα μικά Δωδεκάνησα και ο χάρτης επεκτείνεται... Δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες λύσεις γι' αυτούς τους ανθρώπους, σ' αυτό μέχρι στιγμής αποτυγχάνουμε όχι μόνο ως χώρα αλλά ως Ευρώπη, ως Δυτικός Κόσμος, ως η προσδοκία ενός καλύτερου αύριο. Τουλάχιστον ας ακολουθήσουμε το καλό παράδειγμα που έδωσαν οι κάτοικοι των περιοχών που τους υποδέχτηκαν: ας τους προστατεύσουμε παρέχοντάς τους τα βασικά. Ας μην είμαστε για άλλη μια φορά τραγικά κατώτεροι των περιστάσεων.