Οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η αυτοοργανωμένη δομή του Πλάτανου είναι η αξιοπρέπεια και η αλληλεγγύη.
Για τον πρόσφυγα που άφησε πίσω του όλη του τη ζωή φεύγοντας από τον πόλεμο και τη δυστυχία, τι είναι αξιοπρέπεια; Πώς μπορεί κανείς να τον βοηθήσει στην ανάκτηση της; Μερικοί στην Λέσβο το καταφέρνουν...
Η «δομή του Πλάτανου» βρίσκεται στη Σκάλα Συκαμιάς, 11 χιλιόμετρα από τα παράλια της Τουρκίας, στο σημείο που δέχεται καθημερινά τον μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων.
Αναρωτιέται κανείς πώς γίνεται στο θαλάσσιο πέρασμα όπου έχουν χαθεί πάνω από 3.700 ζωές μέχρι τώρα, να μην υπάρχει ελληνικό ή ευρωπαϊκό διασωστικό σκάφος.
Από τις αρχές Νοεμβρίου μέσα στη δομή του Πλάτανου άρχισε για πρώτη φορά η λειτουργία της ομάδας διάσωσης στη θάλασσα. Το σκάφος διάσωσης ανήκει στον Ιάσονα Αποστολόπουλο. Ο Ιάσονας είναι πολιτικός μηχανικός, 31 ετών:
«Δεν μπορούσα να μένω στην Αθήνα και να παρακολουθώ από μακριά όλη αυτή την τραγωδία. Έτσι ήρθα στον Πλάτανο να βοηθήσω. Αμέσως εντόπισα την επείγουσα ανάγκη διασωστικών σκαφών. Αποφάσισα λοιπόν να πάρω το φουσκωτό μου και να δημιουργήσουμε την ομάδα διάσωσης του Πλάτανου. Η ομάδα αυτή αποτελείται από πέντε άτομα: έναν καπετάνιο, ένα ναυαγοσώστη, ένα γιατρό, ένα διασώστη και ένα βοηθό πλοήγησης. Την πρώτη φορά που ήρθα εδώ μίλησα με τους ψαράδες, οι οποίοι έχουν κάνει και τις πιο πολλές διασώσεις μέχρι τώρα. Αυτοί ξέρουν πολύ καλά τα νερά και μας έχουν διδάξει πολλά. Μέχρι τέλος Οκτωβρίου οι ψαράδες ήταν οι μοναδικοί διασώστες μαζί με δύο jet ski της Ισπανικής ΜΚΟ Proactiva».
Εκτός από τη δυσκολία της διαχείρισης των αφίξεων η ομάδα διάσωσης έχει να αντιμετωπίσει και τις δυσκολίες που προκύπτουν συνέχεια από τις αρχές. Η Frontex και το λιμενικό το πρωί τους απειλούν με συλλήψεις ενώ όταν ανακύπτει δύσκολη περίπτωση τους καλούν σε βοήθεια.
Ακόμη και στα διασωστικά σκάφη-δύο της ΜΚΟ Proactiva και δύο της Greenpeace σε συνεργασία με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα- που έχουν έρθει τον τελευταίο μήνα, δεν επιτρεπόταν στην αρχή να ρυμουλκούν βάρκες με πρόσφυγες γιατί κατά τις αρχές- σύμφωνα με τη δική τους ερμηνεία του νόμου - μπορούσαν μόνο να τις συνοδεύουν στην ακτή.
«Είναι απαράδεκτο η τιμή του εισιτηρίου από το Ayvalik να κοστίζει 5 ευρώ για εμάς και οι πρόσφυγες, λόγω των κλειστώ συνόρων, να αναγκάζονται να πληρώσουν 1.000 ευρώ το άτομο για να περάσουν το Αιγαίο και να πνίγονται. Αυτό αποτελεί συνειδητό έγκλημα» λέει ο Ιάσονας.
Οι αφίξεις δεν έχουν συγκεκριμένο ωράριο, ούτε προβλεπόμενη συχνότητα. Η ομάδα διάσωσης του Πλάτανου είναι σε επιφυλακή συνέχεια. Η συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη διαχείριση των προσφυγικών ροών έχει κάνει πολύ πιο δύσκολο το διασωστικό έργο. Οι άνθρωποι φτάνουν ταλαιπωρημένοι γιατί το ταξίδι πολλές φορές γίνεται τη νύχτα ακολουθώντας πιο επικίνδυνες και μακρινές διαδρομές.
«Το αμερικανικό σύνταγμα αναγνωρίζει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν γεννηθεί ίσοι» λέει ο Bob Miller, ναυαγοσώστης και μέλος της ομάδας διάσωσης. Ο Bob είναι από το Montauk ένα μικρό ψαροχώρι του Λόνγκ 'Αιλαντ στην πολιτεία της Νέας Υόρκης.
«Αναρωτιέμαι τι κάνει κάποιες ανθρώπινες ζωές πιο πολύτιμες από άλλες. Είμαι 25 χρόνια επαγγελματίας ναυαγοσώστης και σε αυτούς τους τρεις μήνες στη Λέσβο έχει χρειαστεί να σώσω περισσότερες ζωές απ' ότι σε όλη την προηγούμενη επαγγελματική μου καριέρα. Έμαθα για την ανάγκη ναυαγοσωστών από την Αμερικανική ΜΚΟ East End Cares η οποία με έστειλε αρχικά στην Λέσβο στα τέλη Νοεμβρίου. Τότε άρχισα να δουλεύω στην ομάδα διάσωσης του Πλάτανου και αυτό που μπορώ να σου πω είναι ότι πρώτη φορά είμαι τόσο περήφανος που είμαι μέλος μίας ομάδας που μου δείχνει καθημερινά τι σημαίνει η αλληλεγγύη στην πράξη. Μετά τις τρεις πρώτες δύσκολες εβδομάδες μου εδώ έπρεπε να επιστρέψω στην Αμερική. Αφού έφτασα μέσα σε λιγότερες από 24 ώρες έλαβα μήνυμα από τον καπετάνιο μου: «Από τις 5 το πρωί μέχρι τη μία το μεσημέρι έφτασαν 25 βάρκες. Δεν κοιμόμαστε καθόλου. Προκύπτουν συνέχεια επείγοντα περιστατικά, σε παρακαλώ γύρνα πίσω». Δεν το σκέφτηκα ούτε δεύτερη φορά, διευθέτησα κάποια διαδικαστικά ζητήματα και επέστρεψα αμέσως».
Ο Πλάτανος αποτελεί ίσως αυτή τη στιγμή την πιο πλήρη δομή αλληλεγγύης στην Λέσβο προσφέροντας ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο υπηρεσιών διάσωσης, υποδοχής και υποστήριξης των αφίξεων. Καθημερινά προσφέρει υπηρεσίες κατά μέσο όρο σε 600 άτομα, ενώ τις ημέρες αιχμής ο αριθμός μπορεί να φτάσει και τα 3.000 άτομα. Στελεχώνεται από εθελοντές Έλληνες και ξένους από όλο τον κόσμο. Ο Abdul από τα ιδρυτικά μέλη καθημερινά επισκέπτεται και βοηθάει τις άπορες οικογένειες της τοπικής κοινωνίας.
Το κομμάτι της διάσωσης είναι κομβικής σημασίας ώστε στη συνέχεια να αναπτυχθούν οι υπόλοιπες δράσεις της υποδοχής και της υποστήριξης των ανθρώπων μέχρι την αναχώρηση τους για το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής στη Μόρια, όπου θα καταγραφούν.
Αφού η ομάδα διάσωσης οδηγήσει τις βάρκες στην ακτή, η ομάδα της «πρώτης υποδοχής» παραλαμβάνει και οδηγεί τους πρόσφυγες στο camp του Πλάτανου. Εκεί τους περιμένουν ζεστά ρούχα, παπούτσια, ζεστό τσάι, φαγητό και νερό.
Τις ημέρες που ήμουν εκεί η Μαρία εθελόντρια παιδοψυχολόγος είχε δημιουργήσει στην ύπαιθρο μία γωνιά υποδοχής για τα παιδιά. Εκεί περιμένοντας το βαν του UNHCR για τη Μόρια μπορούσαν να παίξουν και να ζωγραφίσουν. Πολλές φορές έρχονταν και οι γονείς και παίζαμε όλοι μαζί.
Οι πρόσφυγες φτάνουν σε κατάσταση πανικού και γεμάτοι φόβο. Αλλάζουν όμως διάθεση όταν οι άνθρωποι του Πλάτανου καταφέρνουν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ασφάλειας και φροντίδας, να τους ηρεμήσουν, να τους ανακουφίσουν και πολλές φορές να τους κάνουν να χαμογελάσουν.
Η Ρομίνα ένα τετράχρονο κορίτσι από το Αφγανιστάν όταν έφτασε στην ακτή δεν μπορούσε να κουνηθεί από το σοκ που είχε υποστεί. Μέσα σε μία ώρα είδα τους εθελοντές του Πλάτανου να την κάνουν να χαμογελάει, να τους αγκαλιάζει και να μη θέλει να φύγει.
Αυτές τις ημέρες η θερμοκρασία στην Λέσβο είναι κάτω από το μηδέν και παρ'
όλο το χιόνι και τον αέρα οι αφίξεις συνεχίζονται. Οι άνθρωποι φτάνουν μουσκεμένοι ως το κόκκαλο, με υποθερμία και πολλές φορές με προβλήματα υγείας που χρίζουν άμεσης ιατρικής παρέμβασης. Ο αριθμός των ευάλωτων ομάδων κυρίως ανήλικων παιδιών και εγκύων είναι πολύ μεγάλος.
Η ανάγκη συντήρησης και επέκτασης ομάδων διάσωσης και υποδοχής όπως αυτή του Πλάτανου είναι τώρα πιο επείγουσα από ποτέ.
«Η συνειδητότητα; της απόλυτης αναγκαιότητας αυτού που κάνουμε αλλά και η εμπειρία της αλληλεγγύης στην πράξη είναι αυτό που μας δίνει δύναμη και κίνητρο να συνεχίσουμε. Δεν έχουμε περιθώριο να σταματήσουμε» λέει ο Ιάσονας.