Η ψυχολογία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια μας να χάσουμε βάρος. Όταν είμαστε σε καλή ψυχολογική διάθεση είναι πολύ πιο εύκολο να δεσμευτούμε και να χάσουμε βάρος. Όταν περνάμε μια στρεσογόνο περίοδο είναι πολύ πιο δύσκολο, καθώς έχουμε πολλά να διαχειριστούμε και προστίθεται σε αυτό και η προσπάθεια απώλειας βάρους το οποίο επίσης στις περισσότερες περιπτώσεις προκαλεί στρες.
Η διάθεση μπορεί να επηρεάσει την επιλογή τροφής και τις προσδοκίες που έχουμε σχετικά με την επίδραση που θα έχει η τροφή αυτή στην διάθεση μας. Και από την άλλη, η τροφή μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει τη διάθεση μας. Υπάρχει δηλαδή μια αμφίδρομη αλληλεπίδραση. Έρευνες δείχνουν ότι οι τροφές επηρεάζουν ευθέως νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο οι οποίοι με τη σειρά τους επηρεάζουν τη διάθεση και την απόδοση μας, μεταβάλλοντας την δομή του εγκεφάλου, τη βιοχημεία και την φυσιολογία.
Έχοντας συνηθίσει να στρεφόμαστε σε τροφές που μας φτιάχνουν την διάθεση και συνήθως είναι τροφές με υψηλή θερμιδική αξία, γλυκά και λιπαρά, είναι δύσκολο όταν βιώνουμε δυσάρεστα συναισθήματα να τηρήσουμε μια δίαιτα η οποία περιορίζει πολύ τις τροφές αυτές.
Το συναίσθημα πιστεύεται ότι είναι το νούμερο 1 εμπόδιο στην απώλεια βάρους. Έρευνα με συμμετέχοντες 1328 ψυχολόγους οι οποίοι ρωτήθηκαν ποιες στρατηγικές θεωρούν σημαντικές για την απώλεια και διατήρηση του βάρους απάντησαν: Η κατανόηση και διαχείριση συμπεριφορών και συναισθημάτων που σχετίζονται με την διαχείριση του βάρους (44%). Το 43% των συμμετεχόντων ανέφεραν το «συναισθηματικό φαγητό» ως το σημαντικότερο εμπόδιο στην απώλεια βάρους.
Το χρόνιο στρες φαίνεται ότι αυξάνει την όρεξη και κυρίως την όρεξη για τροφές που θα μας δώσουν γρήγορα αρκετή ενέργεια και ικανοποίηση. Συνήθως οι τροφές που επιλέγονται είναι αυτές που είναι πλούσιες σε λιπαρά και ζάχαρη. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί παχαίνουμε όταν είμαστε αγχωμένοι για μεγάλο διάστημα. Εξαιτίας του έντονου άγχους μπορεί να τσιμπολογάμε, δεν τρώμε με ενσυνειδητότητα, «δεν είμαστε εκεί» όταν τρώμε, με αποτέλεσμα να καταναλώνουμε περίσσεια τροφή την οποία δεν θυμόμαστε.
Συχνά άτομα με δυσκολία να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους ή τις στρεσογόνες καταστάσεις που βιώνουν στρέφονται στο φαγητό και κυρίως σε τροφές με υψηλή θερμιδική αξία για να μπορέσουν μέσω αυτού να ανακουφιστούν και να ευχαριστήσουν τον εαυτό τους.
Η ανία είναι μια ακόμη αιτία που μπορεί να μας κάνει να στραφούμε στο φαγητό και να σαμποτάρει την προσπάθειας μας να χάσουμε βάρος. Πολλοί άνθρωποι τρώνε από βαρεμάρα και συχνά αυτό γίνεται μπροστά στον υπολογιστή ή την τηλεόραση μην ελέγχοντας την ποσότητα φαγητού που καταναλώνουν.
Η στενοχώρια, η λύπη, η απογοήτευση είναι επίσης συναισθήματα που συχνά οδηγούν στην κατανάλωση υψηλής θερμιδικής αξίας τροφών, το γνωστό «ανακουφιστικό/συναισθηματικό φαγητό».
Όταν όμως το μόνο μέσο ανακούφισης είναι το φαγητό, δεν μαθαίνουμε να εκφραζόμαστε, να ανακουφιζόμαστε και να βρίσκουμε τρόπους επίλυσης προβλημάτων πιο αποτελεσματικούς και βοηθητικούς για εμάς. Δεν είναι καλή ιδέα να αντιμετωπίζουμε το φαγητό σαν ανακουφιστικό μέσο, γιατί η δράση του είναι βραχυπρόθεσμη, δεν λύνει κανένα πρόβλημα και γίνεται μια συνήθεια που ίσως δεν μπορούμε εύκολα να σταματήσουμε.
Τι θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην προσπάθεια μας να χάσουμε βάρος;
• Θα βοηθούσε να εστιάζουμε στο φαγητό ως κάτι που χρειαζόμαστε όταν πεινάμε, όχι σαν μηχανισμό επιβράβευσης, τιμωρίας, ανακούφισης, λύσης προβλημάτων. Έτσι μπορούμε να συνεχίσουμε να αγαπάμε τις τροφές αυτές, όπως η σοκολάτα, και να απολαμβάνουμε την ευχαρίστηση που μας προσφέρουν χωρίς τύψεις, χωρίς ενοχές, χωρίς απαγορεύσεις.
•Να μάθουμε τρόπους διαχείρισης των δυσάρεστων συναισθημάτων. Όσο προσπαθούμε να τα καταπιέσουμε τόσο αρνητικά δυναμώνουν και γίνεται δυσκολότερο να τα διαχειριστούμε και να ανακουφιστούμε από αυτά.
•Να αντικαταστήσουμε το στρες και την ανία με ευχάριστες δραστηριότητες. Λίγα λεπτά ευχάριστης δραστηριότητας βοηθούν να αποσπάσουμε την προσοχή μας από δυσάρεστα ή στρεσογόνα ερεθίσματα και αμέσως μετά να εστιάσουμε και πάλι με καθαρότερο μυαλό και λιγότερη ένταση στις όποιες δυσκολίες έχοντας καλύτερο έλεγχο της κατάστασης. Επίσης βοηθά να γεμίσουν οι ώρες που μπορεί να νιώθουμε βαρεμάρα, η οποία μπορεί να οδηγεί στην κατανάλωση φαγητού.
•Είναι σημαντικό να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης που μπορεί να μας βγάλει από τον στόχο μας. «Όλα ή τίποτα» «Έφαγα κάτι που δεν έπρεπε, αφού το χάλασα, ας το χαλάσω τελείως σήμερα και ξεκινάω από αύριο/ ή από βδομάδα». Να θυμίσουμε στον εαυτό μας ότι οι θερμίδες δεν σταματάνε να αθροίζονται, όσο τρώμε επιπλέον κερδίζεται βάρος που θα πρέπει επιπλέον να χάσουμε. Να επανέλθουμε στο πρόγραμμα το συντομότερο και να νιώσουμε καλά στο τέλος της μέρας ή της βδομάδας γιατί δεν παρασυρθήκαμε και αφεθήκαμε, πήραμε τον έλεγχο και νιώθουμε καλά για τον εαυτό μας και την διατροφή μας. Αυτοί που τα καταφέρνουν δεν είναι αυτοί που ποτέ δεν βγαίνουν από το πρόγραμμα, αλλά αυτοί που επιστρέφουν στο πρόγραμμα αμέσως.
«Καταστροφοποίηση»: «Δεν θα τα καταφέρω ποτέ». Σαμποτάρει και δεν μας βοηθά να συνεχίσουμε την προσπάθεια, ίσως ούτε καν να ξεκινήσουμε.
«Υπεργενίκευση»: «Αφού δεν τα κατάφερα παλιότερα, δεν θα τα καταφέρω ούτε τώρα». Επειδή παλιότερα μπορεί να μην τα καταφέραμε δεν σημαίνει ότι θα ξανασυμβεί. Ας εστιάσουμε στο τι δεν λειτούργησε την προηγούμενη φορά και ας κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές.
«Ανυπομονησία»: «Πρέπει να χάσω το βάρος σε μια βδομάδα, ένα μήνα, αν γίνεται σε μια μέρα». Το συνεχές ζύγισμα και η απογοήτευση για την μη γρήγορη απώλεια βάρους σαμποτάρει την προσπάθεια. Να βάλουμε ρεαλιστικούς στόχους, να τους σπάσουμε σε μικρότερους και να προσπαθούμε για κάθε ένα. «Δεν μπορούμε να τρέξουμε μαραθώνιο, αν δεν αρχίσουμε να τρέχουμε λίγα χιλιόμετρα κάθε μέρα» «Κάνω κάτι πολύ δύσκολο και δυσάρεστο», «Τώρα έχω πολύ στρες για να ξεκινήσω προσπάθεια απώλειας βάρους». Στρεσογόνες καταστάσεις θα υπάρχουν πάντα. Ξεκινάω να έχω ένα υγιεινό διατροφολόγιο χωρίς υπερβολές και στερήσεις για να κάνω κάτι καλό στον εαυτό μου και δεν ξεκινάω με την σκέψη ότι θα κάνω κάτι δύσκολο, δυσάρεστο. Να το δούμε ως μια θετική εμπειρία.
•Μην ξεχνάμε να επιβραβεύουμε τον εαυτό μας. Μας δίνει ικανοποίηση για όσα πετύχαμε και μας ενισχύει να συνεχίσουμε την προσπάθεια.
•Να αναγνωρίσουμε το είδος της πείνας που νιώθουμε. Αν είναι συναισθηματική και όχι φυσική πείνα: Να βρούμε διαφορετικούς τρόπους ανακούφισης και όχι να στραφούμε υπνωτισμένα στο φαγητό. Να κάνουμε ένα ζεστό μπάνιο, να πιούμε ένα ζεστό, να πάμε μια βόλτα, να μιλήσουμε σε κάποιον, να δούμε κάτι όμορφο, ότι μπορεί να μας βοηθά να χαλαρώσουμε και να ηρεμήσουμε. Να εστιάσουμε στο τι πραγματικά θα κερδίσουμε από το να μην φάμε συναισθηματικά, πρόσκαιρα θα ανακουφιστούμε, θα νιώσουμε καλά, αλλά αν δεν το κάνουμε θα είμαστε πιο κοντά στον στόχο και στη συνέχεια θα νιώσουμε καλά. Να μην κρατάμε «ανακουφιστικές τροφές στο σπίτι» για όσο διάστημα κάνουμε την προσπάθεια μας, γιατί θα είμαστε εκτεθειμένοι σε αυτό και την πιθανότητα να παρασυρθούμε.
•Να προσέχουμε την υγεία μας, να έχουμε μια συχνή μικρή έστω φυσική άσκηση, να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για χαλάρωση, να κρατάμε την επαφή με άλλους ανθρώπους. Ακόμη να κοιμόμαστε καλά, καθώς η έλλειψη ύπνου οδηγεί σε στρες και το στρες σε φαγητό, να ετοιμάζουμε και να παίρνουμε στη δουλειά φαγητό από το σπίτι. Έτσι μπορούμε να ελέγχουμε καλύτερα την ποιότητα και ποσότητα του φαγητού. Φροντίζοντας για όλα αυτά αποφεύγουμε τον κίνδυνο της ευαλωτότητας στο συναισθηματικό φαγητό.
•Διαταραχή πρόσληψης τροφής. Αν υπάρχει μια διαταραχή πρόσληψης τροφής θα ήταν καλό να αντιμετωπιστεί. Δεν είναι μόνο η βουλιμία ή η ανορεξία οι οποίες είναι οι πιο γνωστές διαταραχές, αλλά και η επεισοδιακή υπερφαγία, η οποία είναι πιο συχνή διαταραχή και είναι συχνά υπεύθυνη για την παχυσαρκία. Περίπου 3,5 % γυναικών και 2% ανδρών πάσχουν από επεισοδιακή υπερφαγία, τα 2/3 των παχύσαρκων έχουν διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας, η οποία σαμποτάρει την προσπάθεια απώλειας βάρους. Αν δεν αντιμετωπιστεί η διαταραχή θα είναι σαν «να κυνηγάμε την ουρά μας» στην προσπάθεια να χάσουμε βάρος.
Μπορεί να μάθαμε να τρώμε με κάποιον τρόπο από συνήθεια. Τα καλά νέα είναι ότι κάτι που μαθεύτηκε μπορεί να ξε-μαθευτεί και να μαθευτεί κάτι καινούριο και έτσι μπορούμε να αποκτήσουμε καινούριες συνήθειες στην διατροφή μας.