Υπήρξα φοιτητής για τέσσερα χρόνια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και περνώντας το χρόνο μου στη Φιλοσοφική σχολή, μπορώ με σιγουριά να αναφέρω ότι ουκ ολίγες φορές ήρθα αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα της πανεπιστημιακής κοινότητας. Ένα από τα πλέον πιο αξιοπερίεργα συναισθήματα όμως που με έκαναν να αισθάνομαι άβολα εντός του campus ήταν η ιδιοσυγκρασία και ψυχολογική διάσταση κάποιων φαινομένων, όπως π.χ. η οικειοποίηση των χώρων ως κάτι το προσωπικό, κάτι το αναλώσιμο. Με τη λέξη «προσωπικό» επιχειρώ να δώσω υπόσταση στο σκοτεινό φαινόμενο που βασανίζει δεκαετίες τώρα τα ΑΕΙ και αφορά την εκμετάλλευση χώρων, χρόνου και περιουσίας. Με την πρόφαση «δημόσια» όλες οι κομματικές πλευρές συμμετείχαν σε ένα πάρτυ τρικούβερτο, σχεδόν σαν ελληνορωμαϊκό όργιο, που θα μπορέσει να συνεχιστεί για πολλά χρόνια ακόμα με την ανοχή της πολιτείας. Άλλωστε τα φυτώρια απαιτούν καθημερινό πότισμα.
Αναμφισβήτητα η περίοδος μεταξύ 2009 και 2015 αποτέλεσε μία ιδιαίτερα μεταβατική φάση για τα ΑΕΙ και ΤΕΙ της χώρας, καθώς με την εκλογή διαφορετικών κυβερνήσεων και ατελείωτων ανασχηματισμών τίποτα δε φαινόταν να παραμένει σταθερό στο μακρύ ορίζοντα αλλαγών από τους περισσότερους υπουργούς παιδείας που δρούσαν κυρίως με κομματικά κριτήρια. Αν πάρει κανείς τα πράγματα από την αρχή και επιχειρήσει σε σωστή σειρά να καταγράψει τις αλλαγές που έλαβαν χώρα επί σειρά ετών, θα βρεθεί αντιμέτωπος με μία γενικευμένη φρενίτιδα χάους και μηδαμινής συνοχής.
Ο Νόμος 1268/82 παρόλο που υπήρξε ιστορικό βήμα προόδου, πλέον πρεσβεύει κάτι το εντελώς απαρχαιωμένο και οδήγησε σε σημαντικές αυθαιρεσίες και στρεβλώσεις, είτε αυτές αφορούσαν μέλη ΔΕΠ, είτε κομματικές παρατάξεις που δρουν ανεξέλεγκτες χωρίς περιορισμούς. Εντός του άρθρου 16 για την παιδεία, περιλαμβάνεται επίσης η εξής πρόταση: «Η σύσταση ανωτάτων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται». Παράλληλα εν ονόματι του πανεπιστημιακού ασύλου τα όργια συνεχίζονται και έτσι ειδήσεις όπως ο βιασμός μίας φοιτήτριας ή η δολοφονία 41χρονης στο ΑΠΘ αντί να σοκάρουν, είναι πλέον στα μάτια μας φυσική απόρροια όλων των παθογενειών που μαστίζουν την παιδεία και συνολικά τη χώρα.
Είναι ζωτικής σημασίας να παραδεχθούμε ότι η σημερινή κατάσταση των ΑΕΙ αποτελεί ευθύνη ολόκληρης της κοινωνίας και για να γίνει αυτό επαρκώς κατανοητό, απαιτείται μία ιστορική αναδρομή σε όλες τις κομματικές αποφάσεις εκλεγμένων κυβερνήσεων (και μη). Θα αφήσω εντελώς στο περιθώριο την ισοπεδωτική διακυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που με υπουργό παιδείας τον Ευριπίδη Στυλιανίδη πρότεινε μία σειρά από νόμους (κυρίως τιμωρητικού χαρακτήρα), που δεν πέρασαν ποτέ προς ψήφιση ή συζήτηση εντός της βουλής. Έτσι, τα μόνα στοιχεία που μπορεί να καταγράψει ο ιστορικός του μέλλοντος από εκείνη την περίοδο θα είναι πιθανότατα οι συχνές επιθέσεις στον πρώην πρύτανη του ΑΠΘ Α. Μάνθο, οι συγκρούσεις στην ΑΣΟΕΕ με τον Γ. Πραστάκο αλλά και τα σουρεαλιστικά φαινόμενα με τα οποία ήρθαν αντιμέτωποι οι χώροι κατά τη διάρκεια των αισχρών φοιτητικών εκλογών. Τα τελευταία χρόνια διακυβέρνησης της χώρας πριν την άνοδο του ΠΑΣΟΚ το 2009 ήταν τα πλέον πιο ανενεργά από άποψη εξελίξεων εντός της παιδείας.
Από το 2009 μέχρι το 2011 η Άννα Διαμαντοπούλου έπαιξε ιδιαίτερα πρωταγωνιστικό ρόλο στις μεταρρυθμίσεις των ΑΕΙ. Το πιο ενδιαφέρον ήταν ότι ένα δροσερό απόγευμα του Αυγούστου 2011 παρακολουθώντας τη συνεδρίαση εντός της βουλής, έζησα για πρώτη και ίσως τελευταία φορά μία ήρεμη συνεδρίαση για ένα τόσο καυτό θέμα: τα κόμματα ενέκριναν το πρόγραμμα. Ο Νόμος Πλαίσιο πέρασε με 250+ ψήφους, κάτι που φάνηκε ως μοναδική λάμψη ελπίδας μέσα στο ατελείωτο σκοτάδι των ελληνικών ΑΕΙ και ΤΕΙ. Μεταξύ άλλων o νόμος 4009/2011 έθετε σε εφαρμογή: την τριετή φοίτηση, οριστική κατάργηση του ασύλου, κατάργηση του θεσμού της πρυτανείας, αντικατάσταση της από τα συμβούλια και φυσικά, δημιουργία επιτροπών αξιολόγησης.
Ο νόμος Διαμαντοπούλου δεν ήταν ο τέλειος νόμος, υπήρχαν περιθώρια βελτίωσης, όμως μπροστά στις εξελίξεις που βρίσκονται προ των πυλών, έχει μετατραπεί ήδη σε όαση λογικής - μία τεράστια χαμένη ευκαιρία.
Με ένα γρήγορο flashback ας θυμίσω σε όσους διαβάζουν αυτές τις λέξεις, ότι τον Ιούλιο του 2011 η εκπομπή «Φάκελοι» του Αλέξη Παπαχελά διοργάνωσε ένα άτυπο debate με θέμα το νέο εκλογικό νόμο. Στο πάνελ συμμετείχαν οι Διαμαντοπούλου, Πραστάκος, Σταυράκης και ο πρύτανης του ΑΠΘ, Γιάννης Μυλόπουλος. Για πρώτη φορά ερχόμασταν αντιμέτωποι εκ των προτέρων για το τι θα ακολουθούσε σε περίπτωση ψήφισης του νέου νόμου: ένας εμφανώς αγχωμένος και προσβλητικός πρύτανης έκανε δημόσιο κήρυγμα για το πώς πρέπει να λειτουργούν τα πανεπιστήμια, απαγορεύοντάς στους υπόλοιπους συμμετέχοντες να εκφράσουν τις απόψεις τους και αφαιρώντας το λόγο από όλους, εξαπέλυε κατηγορίες προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο Γιάννης Μυλόπουλος για την ιστορία έχει εμπλακεί σε μία σειρά από πολύ «ιδιαίτερες» υποθέσεις κατά τη διάρκεια της πρυτανείας του, αλλά και μετά την ολοκλήρωση της. Η Αθήνα την ίδια περίοδο απολάμβανε τη παρουσία του Γιάννη Πελεγρίνη στο θρόνο της πρυτανείας.
Εν μέσω αντιδράσεων και χάους με συνελεύσεις, καταλήψεις, βιοπραγίες, μπόλικα σκουπίδια και διάφορους άλλους παραλογισμούς, η πανεπιστημιακή κοινότητα «ενώθηκε» ενάντια στο νέο νόμο. Για πρώτη φορά σαν reality show παρακολουθούσε κανείς ένα πρωτόγνωρο θέαμα, σχεδόν σαν κύκνειο άσμα, όπου όλες οι κομματικές παρατάξεις εντός του χώρου συνειδητοποιούσαν ότι η παρουσία τους απειλείται, χάνουν την ισχύ τους - σαν κάτι να παραμονεύει; Αυτή η απειλή λειτούργησε ως μοχλός «αγώνων» και «ανάγκης» να πάρουν πίσω τα (δημόσια) «κεκτημένα», μαζί με τα δικαιώματα του «ποιος πραγματικά κάνει κουμάντο στο μαγαζί». Η λογική έπαψε να κυριαρχεί για αρκετούς μήνες και το πανεπιστήμιο παρέμεινε ένας χώρος ανομίας μακριά από ελέγχους και αξιολογήσεις.
Παρόλο που ο Γιώργος Παπανδρέου μιλούσε για ιστορικό βήμα προόδου, σύντομα η αμφισβήτηση ξεκίνησε. Λίγο οι αγανακτισμένοι, λίγο η απόπειρα του δημοψηφίσματος και το πραξικόπημα που «δεν έγινε ποτέ», ήταν αρκετά για να καταρρεύσει η κυβέρνηση και η έλευση του Γιώργου Μπαμπινιώτη στο θρόνο του υπουργού παιδείας λειτούργησε ως αφορμή για πάγωμα της εφαρμογής του νόμου. Η συγκυβέρνησή Λουκά Παπαδήμου επικαλέστηκε προβλήματα χρηματοδότησης τον Μάρτιο του 2012 και με συνοπτικές διαδικασίες ένας εκλεγμένος νόμος από 250+ ψήφους, αμφισβητούνταν από την ίδια τη κυβέρνηση που είχε ψηφίσει προηγουμένως υπέρ του. Σε 7 ΑΕΙ της χώρας όμως είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή και τα συμβούλια ήδη ξεκινούσαν το έργο τους. Το ίδιο σενάριο συνεχίστηκε από τη ΝΔ με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο που είχε την χρυσή ευκαιρία να προχωρήσει στην οριστική εφαρμογή, αλλά κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ, καθώς με μία σειρά νόμων επανέφερε τις πρυτανείες στη θέση τους κάτι που αποτέλεσε σχεδόν «σαμποτάζ» στην ατζέντα των συμβουλίων.
Με ένα σύντομο fast forward στο 2015 φτάνουμε στην οριστική κατάργηση του νόμου 4009/2011 με τον εκλεκτό του Σύριζα, Αριστείδη Μπαλτά να αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας μία από τις άπειρες προεκλογικές υποσχέσεις του κόμματος. Σε ομιλία του στις 10 Φεβρουαρίου 2015 από το βήμα της βουλής με απόλυτα περήφανο και σκληρό λόγο, εξηγούσε ότι η Άννα Διαμαντοπούλου κατεδάφισε ό,τι είχε χτιστεί στη παιδεία από το 1982. Χωρίς καμία αναφορά στις παθογένειες των ελληνικών πανεπιστημίων βρεθήκαμε αντιμέτωποι για άλλη μία φορά στο κανάλι της βουλής με μία σειρά από μεγαλοστομίες, εντυπωσιακές υποσχέσεις και «θεραπείες για την ασθένεια της παιδείας» σαν ψεύτικα ιατροσόφια από την άγρια δύση, χωρίς όμως πραγματικά να μπορεί κανείς να καταλάβει τι εννοεί ο κ. Αριστείδης Μπαλτάς. Το ξήλωμα των συμβουλίων ήταν απαραίτητο, η επιστροφή του ασύλου δεδομένη και φυσικά οι αιώνιοι φοιτητές θα γυρνούσαν στη θέση τους το συντομότερο, καθώς είναι «ψευδοπρόβλημα» στο χώρο των ΑΕΙ σύμφωνα με τον τέως υπουργό. Μεγάλο μπόνους η αναφορά στη σχέση εκκλησίας-κράτους την οποία χαρακτήρισε προβληματική, αλλά αδύνατο να διαχωριστεί. Τον Ιούνιο του 2016 ο Γιάννης Μπαντής, πρώην αντιπρύτανης στο ΑΠΘ, μεγάλος πολέμιος του νόμου Διαμαντοπούλου και νυν Γ.Γ. του υπουργείου παιδείας, σε συνέντευξη του στο Κόκκινο δήλωνε ότι όλα τελειώνουν για τον νόμο 4009/2011. Με μία εκ βαθέων συνέντευξη στη Καθημερινή τον Σεπτέμβριο, ο Νίκος Φίλης ως υπουργός Παιδείας πλέον ανακοίνωνε τις τελικές αλλαγές στον μισοπεθαμένο Νόμο Πλαίσιο, επαναφέροντας τη διοίκηση των ΑΕΙ και πάλι στα χέρια των φοιτητών.
Θέλοντας να δώσω χρώμα στις λέξεις και το νόημα του παραπάνω κειμένου, αποχαιρετώ όλες τις διατάξεις του 4009 που στα δικά μου μάτια αποτέλεσαν περισσότερο διαδικασία ημέρευσης, ίσως και προσωρινής γιατρειάς. Δεν ήταν ο τέλειος νόμος, υπήρχαν περιθώρια βελτίωσης, όμως μπροστά στις εξελίξεις που βρίσκονται προ των πυλών, έχει μετατραπεί ήδη σε όαση λογικής - μία τεράστια χαμένη ευκαιρία. Μπορεί να μην είναι εφικτό ακόμη να αντιληφθούμε το πόσο σοβαρές θα είναι συνέπειες στο άμεσο μέλλον, αλλά σύσσωμη η πολιτική σκηνή της χώρας αφήνει τα πανεπιστήμια στο έλεος των παρατάξεων, της αυθαιρεσίας, αδιαφορίας και ανομίας που κυριαρχεί εδώ και δεκαετίες δίχως κανένα έλεγχο ή μέριμνα. Το ΠΑΣΟΚ άφησε στη τύχη το ίδιο το παιδί του και εν συνεχεία τα συμφέροντα ήρθαν να συμπληρώσουν τα κενά σαν ύαινες έτοιμες να κατασπαράξουν ό,τι βρεθεί στο δρόμο τους. Η ΝΔ αδιαφόρησε, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ ολοκληρώνει όσα υποσχέθηκε. Οι αντιξοότητες θα μεταδοθούν και στις επόμενες γενιές που εξακολουθούν να έρχονται αντιμέτωπες με εμπόλεμες καταστάσεις εντός των ΑΕΙ.
Μία σημαντική λεπτομέρεια των προηγούμενων ετών ήταν η ξαφνική «κίνηση» στα πανεπιστήμια μεταξύ 2011-2013 με τη συμμετοχή των φοιτητών να εκτοξεύεται στα ύψη - υποψιάζομαι ότι «το καμπανάκι» χτύπησε για πολλούς που θα έχαναν τη φοιτητική τους ιδιότητα. Ήταν αναμφισβήτητα περίεργο θέαμα να βλέπει κανείς μαζική προσέλευση από τους «παλιούς». Η εικόνα αυτή είναι και ο πραγματικός καθρέπτης μίας ολόκληρης κοινωνίας που αδιαφορεί για το πιο σημαντικό θεμέλιο το οποίο πλέον αργοπεθαίνει μπροστά στα μάτια μας χωρίς αντιπροτάσεις ή διάλογο. Στο τέλος μπορούμε να κοιμηθούμε όλοι ήσυχοι.