Χρειάστηκαν 15 ώρες διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες για να καταλήξουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες ότι... θα βγάλουν τελική απόφαση στην επόμενη σύνοδο που θα γίνει στις 17-18 Μαρτίου. Στην ουσία δηλαδή δεν αποφασίστηκε τίποτα περισσότερο από ένα σχεδιάγραμμα σχετικά με το ποια κατεύθυνση θα επιθυμούσε η Ευρώπη να ακολουθήσει στο θέμα των προσφύγων. Και αυτό πάλι με αρκετές γενικότητες, ευχολόγια και πολλά αδιευκρίνιστα σημεία.
Τα βασικά σημεία της τελικής ανακοίνωσης είναι τα εξής: οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σε μια αναλογία 1:1 - για κάθε δηλαδή Σύριο πρόσφυγα που θα περνάει στα ελληνικά νησιά και θα επαναπροωθείται στην Τουρκία, η ΕΕ θα παίρνει έναν Σύριο πρόσφυγα από την Τουρκία, οι παράτυποι μετανάστες θα στέλνονται στην Τουρκία και από εκεί στις χώρες προέλευσης τους, η ανθρωπιστική βοήθεια στην Τουρκία θα διπλασιαστεί με τα πρώτα 3 δισεκατομμύρια ευρώ να δίνονται μέχρι το 2018 ενώ η Ελλάδα θα λάβει 400 εκατομμύρια ευρώ για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες των προσφύγων μέχρι το 2020. Τέλος ο ρόλος του ΝΑΤΟ θα γίνει πιο ενεργός στο Αιγαίο ώστε να χτυπηθούν όπως αναφέρθηκε τα κυκλώματα των διακινητών.
Ας δούμε τώρα τι σημαίνουν όλα αυτά.
O πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Donald Tusk δήλωσε στην αρχή της συνεδρίασης ότι το δυτικό «βαλκανικό πέρασμα» -τα ελληνικά σύνορα δηλαδή με την ΠΓΔΜ- θα κλείσει. Στο τελικό κείμενο όμως αυτό παραλείφθηκε αφήνοντας αρκετές ασάφειες για το τι θα γίνει τελικά με το κλείσιμο των συνόρων. Η Γερμανίδα καγκελάριος φάνηκε επικοινωνιακά κερδισμένη καθώς ήταν εκείνη που πίεσε να μην συμπεριληφθεί στο τελικό κείμενο η δήλωση του Tusk όμως στην πράξη το πέρασμα έχει ήδη κλείσει. Τα δύο τελευταία 24ωρα κανένας πρόσφυγας δεν πέρασε και 13,000 άνθρωποι έχουν εγκλωβιστεί σε επίσημους και πρόχειρους καταυλισμούς περιμένοντας να περάσουν απέναντι. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι τα σύνορα θα ανοίξουν ενώ η τελική ανακοίνωση επικεντρώνεται στα θέματα ταυτοποίησης και οργάνωση κέντρων υποδοχής γεγονός που σημαίνει ότι θεωρείται πλέον δεδομένος ο εγκλωβισμός των προσφύγων στην Ελλάδα. Αυτό που πιθανότατα θα συμβεί μέσα στις επόμενες ημέρες είναι η μεταφορά των προσφύγων και μεταναστών σε κλειστές δομές και η εκκένωση των πρόχειρων καταυλισμών στα ελληνικά σύνορα με τη FYROM αλλά και στο λιμάνι του Πειραιά.
Οι αόριστες αποφάσεις της Συνόδου εγείρουν πολλά ερωτηματικά. Καταρχάς θεωρείται η Τουρκία ως «ασφαλής χώρα» -κάτι που έχει ήδη αποδεχθεί η Ελλάδα- ώστε τεχνικά να μην παραβιάζεται η Συνθήκη της Γενεύης όταν θα γίνονται επιστροφές προσφύγων. Όμως εύλογα αναρωτιέται κανείς πόσο ασφαλής είναι η επιστροφή Σύριων και Ιρακινών Κούρδων, όταν οι επιθέσεις του τουρκικού στρατού εναντίον του PKK έχουν συντελέσει στη μαζική φυγή τους προς την Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δίνουν «λευκό χαρτί» στην Τουρκία να συνεχίσει τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ στηρίζονται στη βοήθεια της για τη δημιουργία ασφαλών ζωνών μέσα στην Συρία ώστε να επιστρέφονται οι Σύριοι πρόσφυγες. Όμως πώς είναι δυνατόν να γίνει αυτό, όταν ο ρόλος της Τουρκίας στη Συριακή κρίση έχει υπάρξει καταλυτικός και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι Τούρκοι αξιωματούχοι εμπλέκονται στους εξοπλισμούς του Ισλαμικού Κράτους αλλά και του Μετώπου Al Nusra;
Ακόμα όμως και αν υπήρχε κάθε καλή πρόθεση από την Τουρκία να προσχωρήσει στις ανταλλαγές 1:1 και να σταματήσει την παράτυπη μετανάστευση αυτό θα είναι εξαιρετικά χρονοβόρο.
Σε ό,τι αφορά πολίτες τρίτων χωρών, η Τουρκία θα πρέπει να διαπραγματευτεί με τις κυβερνήσεις των χωρών τους για να επιστραφούν, κάτι που είναι πολύπλοκο ιδίως όταν οι περισσότερες κυβερνήσεις (όπως το Πακιστάν ή το Μαρόκο) αρνούνται να συνεργαστούν. Η ιδέα της ανταλλαγής 1:1 απαιτεί να βρεθεί άμεσα η νομική οδός για την εφαρμογή της (δεν υπάρχει καμία διευκρίνηση για το ποιος θα επιλέγει τους πρόσφυγες που θα εντάσσονται στο σχήμα αυτό) ενώ από μόνη της δεν ανακόπτει τις ροές των ανθρώπων. Αντιθέτως η Τουρκία έχει κάθε λόγο να επιτρέπει την συνέχισή τους καθώς έτσι θα κρατήσει τους αριθμούς των προσφύγων στα εδάφη της σταθερούς.
Θα ήταν πολύ πιο απλό και αποτελεσματικό εάν από την αρχή της κρίσης, οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν αποφασίσει τη δημιουργία hot spots στην Τουρκία (αλλά και την Ιορδανία και το Λίβανο) και την ασφαλή διέλευση προσφύγων με ανθρωπιστικές βίζες που θα επέτρεπαν απευθείας μετεγκατάσταση. Όμως η Ευρώπη είναι διαιρεμένη. Ακόμα και οι υποσχέσεις μετεγκατάστασης που ανακοινώθηκαν στην Σύνοδο, δεν θα εφαρμοστούν γιατί οι περισσότερες χώρες απλά δεν θέλουν να δεχτούν πρόσφυγες.
Φαίνεται ότι δεν υπήρχαν πολλά περιθώρια διαπραγμάτευσης από ελληνικής πλευράς. Η κατάσταση έμοιαζε λίγο πολύ προαποφασισμένη. Οι δηλώσεις του Έλληνα πρωθυπουργού ότι η χώρα μας δεν θα «γίνει αποθήκη ψυχών» ακούγονται εκτός τόπου και χρόνου διότι αυτό ήδη συμβαίνει. Οι πρόσφυγες θα εγκλωβιστούν στην Ελλάδα μέχρι να λυθούν τα νομικά θέματα μετεγκατάστασης -που μπορεί να είναι μια μακρόχρονη διαδικασία- και η Τουρκία θα εκβιάζει προνόμια χρησιμοποιώντας τους πρόσφυγες ανάλογα με τις περιστάσεις.
Η Σύνοδος της 7ης Μαρτίου ακολουθεί το ίδιο αποτυχημένο μοτίβο της Ευρωπαϊκής πολιτικής στο θέμα της μετανάστευσης. Στις 12 Νοεμβρίου οι Ευρωπαίοι ηγέτες στην Σύνοδο της Μάλτας είχαν αποφασίσει την δημιουργία του Ταμείου της Αφρικής, με το οποίο θα έδιναν -εκτός των 20 δισεκατομμυρίων ευρώ που δίνονται ετησίως - άλλα 1,8 δισ. σε χώρες της Δυτικής Αφρικής για να σταματήσουν την μετανάστευση και να δεχθούν πίσω όσους κατάφερναν να φτάσουν στην Ευρώπη. Με άλλα λόγια οι ηγέτες, συνέδεαν την αναπτυξιακή βοήθεια με τη διαχείριση της μετανάστευσης και έδιναν δισεκατομμύρια σε διεφθαρμένα και αυταρχικά καθεστώτα -υπεύθυνα για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που οδηγούσαν σε μαζική φυγή Αφρικανών προς την Ευρώπη- για να κρατήσουν τους Αφρικανούς μακριά από την Ευρώπη.
Και όσο η συζήτηση θα συνεχίζεται, η πίεση θα αυξάνεται προς την Ελλάδα τόσο από τους Ευρωπαίους εταίρους αλλά και από τους μεγάλους αριθμούς των εγκλωβισμένων ανθρώπων που θα βλέπουν το όνειρο της Ευρώπης να διαλύεται.
*Το κείμενο έχει διορθωθεί.