Αν υπάρχει ένα μήνυμα που η Ελλάδα θα πρέπει να πάρει από τη συνεχή αντιπαράθεση με την Ευρωζώνη και το ΔΝΤ, αυτό είναι ότι η μεθοδολογία που έχει επιλέξει δεν αποδίδει.
Και αν υπάρχει μια ερώτηση - μόνο μια - την οποία όλοι θα έπρεπε να θέσουμε στον εαυτό μας αυτή είναι: «και τι κάνουμε γι αυτό;»
Κρίνοντας από τις στατιστικές, η απάντηση στην ερώτηση είναι προφανής - όχι αρκετά. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα τα μέσα έχουν αναγάγει τη μιζέρια σε δόγμα. Κάθε μέρα είναι ζώνη πολέμου. Οι Έλληνες βρίσκονται υπό συνεχή ομοβροντία αρνητικών ειδήσεων, είτε πρόκειται για την τελευταία διαμάχη των δανειστών για τα μέτρα λιτότητας, την κλιμακούμενη προσφυγική κρίση που φαίνεται να ξεπετάει περισσότερα κεφάλια από τη Λερναία Ύδρα είτε για τους πολιτικούς καβγάδες και τις γκάφες μιας ανόητης, άπειρης και καταστροφικά αναποτελεσματικής κυβέρνησης. Από την ανατολή ως τη δύση η μέρα είναι γεμάτη αρνητικά μηνύματα απόγνωσης.
Όλες αυτές οι απειλές στην ευημερία είναι απολύτως πραγματικές - κανείς δεν διαφωνεί γι αυτό - και αυτές οι απειλές όλο και πιο πολύ κυριαρχούν στο μυαλό μας, ενώ οι δυνάμεις και οι επιλογές μας λιγοστεύουν. Η ελληνική Οικονομία έχει συρρικνωθεί κατά ένα συγκλονιστικό 25% από το 2006 και η ανεργία έκλεισε στο 24,4% τον Ιανουάριο του 2016 και προβλέπεται να ανέβει με την εφαρμογή του νέου πακέτου μέτρων λιτότητας.
Πολλοί θα αποκαλούσαν αυτό που βιώνουμε την «Τέλεια Καταιγίδα» και από πολλές πλευρές είναι. Αλλά ας σκεφτούμε για μια στιγμή, ως άτομα με ελεύθερη βούληση που ζουν σε μια δημοκρατική κοινωνία, ότι έχουμε ακόμα την επιλογή για τον τρόπο που θα αντιδράσουμε. Μπορούμε να επιλέξουμε να αποδεχτούμε τη μοίρα μας και να αναγνωρίσουμε την ήττα ή να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να απορρίψουμε την ήττα. Να απορρίψουμε την ήττα με όλη μας τη δύναμη και συνειδητά να επιλέξουμε να δούμε την κρίση ως τη μεγαλύτερη ευκαιρία μας.
Ο Rahm Emanuel, πρώην Προσωπάρχης του Προέδρου Ομπάμα στην πρώτη του θητεία και σημερινός Δήμαρχος του Σικάγου, είπε: «Ποτέ δε θέλεις μια σοβαρή κρίση να πάει χαμένη και με αυτό εννοώ ότι έχεις την ευκαιρία να κάνεις πράγματα που ποτέ δεν φανταζόσουν».
Γιατί θα μπορούσε αυτή να είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία; Γιατί οι περισσότεροι από μας αλλάζουμε μόνον όταν αναγκαζόμαστε και αυτό είναι συνήθως μια επίπονη διαδικασία στην αρχή αλλά μπορεί τελικά να οδηγήσει σε ανάπτυξη και αναγέννηση. Η μεγαλύτερη ευκαιρία θα ήταν μια συλλογική ενδοσκόπηση για το τι μας έφερε εδώ, τι κάναμε λάθος, ώστε να διαμορφώσουμε μια νέα στρατηγική. Ρίχνοντας φως σε αδύνατα ή λανθασμένα σημεία δημιουργούμε χώρο για καινοτομία και νέες ιδέες. Ξεκινάμε πάλι από την αρχή και αυτό μπορεί να δώσει μια ελπιδοφόρα και συναρπαστική προοπτική.
Περιοχές αλλαγής και καινοτομίας στην Ελλάδα θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας δυναμικής, προσανατολισμένης σε εξαγωγές παραγωγικής βάσης, μια απλοποιημένη διαδικασία για τη δημιουργία και τη λειτουργία μιας επιχείρησης, αυξημένη προστασία των επενδυτών, βελτίωση της αποτελεσματικότητας του νομικού συστήματος, η σύνδεση της έρευνας με την καινοτομία, η ανάδειξη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ως επένδυσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο αλλά και ως παραγωγικού κλάδου και η σύνδεση της ποιότητας και της παραγωγικότητας με υψηλότερους μισθούς και απολαβές.
Αλλά η ασφαλής πλοήγηση εκτός της τέλειας καταιγίδας απαιτεί ακριβή και αξιόπιστα όργανα καθοδήγησης. Για πολλά χρόνια οι επιστήμονες δεν καταλάβαιναν πώς ένα εύθραυστο έντομο όπως η πεταλούδα «Μονάρχης» πραγματοποιεί ένα ετήσιο ταξίδι 3000 μιλίων καθώς μεταναστεύει κάθε φθινόπωρο από τον Καναδά ως το Μεξικό, μέχρι που μια ομάδα επιστημόνων και μαθηματικών από το Πανεπιστήμιο της Washington κατόρθωσε να λύσει το αίνιγμα. Οι πεταλούδες πραγματοποιούν το ταξίδι με τον βέλτιστο και προκαθορισμένο τρόπο, φθάνοντας στο Κεντρικό Μεξικό μετά από δύο μήνες πτήσης και εξοικονομώντας ενέργεια με τη χρήση ελάχιστων ερεθισμάτων από το περιβάλλον που εξαρτώνται αποκλειστικά από τη θέση του ήλιου και την ώρα της ημέρας. Με άλλα λόγια, η πεταλούδα «Μονάρχης» διαθέτει μια εσωτερική πυξίδα στο μικροσκοπικό της εγκέφαλο - που δεν είναι εγκέφαλος αλλά μια σειρά νευρώνων στις κεραίες και τα μάτια - για το ταξίδι προς το νότο.
Λοιπόν δεν θα ήταν εύλογο να υποθέσουμε ότι αν η φύση προικίζει ένα έντομο με ένα τόσο εξελιγμένο όργανο πλοήγησης, κάτι άλλο αντίστοιχης κλίμακας θα έχει δοθεί για τον άνθρωπο; Ακριβώς όπως η πεταλούδα «Μονάρχης» προσλαμβάνει συγκεκριμένα ερεθίσματα από τον ήλιο που κατά κάποιο τρόπο κωδικοποιούνται σε σύστημα γεωγραφικού προσδιορισμού έτσι ώστε να εγκαταλείψει ένα κρύο και εχθρικό περιβάλλον για ένα θερμότερο και πιο βιώσιμο εξασφαλίζοντας τη διαιώνιση του είδους του, έτσι και ο ανθρώπινος εγκέφαλος πρέπει να έχει «προγραμματιστεί» να ανταποκριθεί σε συγκεκριμένα σήματα επιβίωσης.
Και ποια ήταν πάντα τα δικά μας σήματα επιβίωσης ως είδος από την αρχή τηςανθρωπότητας; Οι μύθοι. Οι ιστορίεςμας. Ο άνθρωπος δημιούργησε τους μύθους για να ερμηνεύσει τα πράγματα που δεν κατανοούσε, να διδάξει αξίες και να δημιουργήσει ενότητα και ταυτότητα στην ομάδα. Καθώς ο άνθρωπος αποκτούσε μεγαλύτερη ευφυία και εμπειρία αυτές οι ιστορίες αποτέλεσαν τον πολιτισμό και αργότερα την κληρονομιά ή την πολιτισμική ταυτότητα ενός έθνους.
Οι αρχαίοι μας πρόγονοι μας κληροδότησαν μια πλούσια και πολύμορφη πολιτιστική κληρονομιά που κανείς άλλος πολιτισμός δεν κατόρθωσε να φτάσει. Όχι μόνον κατόρθωσαν να αλλάξουν τον κόσμο σε μόλις 1000 χρόνια αλλά η επιρροή τους εξακολουθεί να εμπνέει και να εκπαιδεύει 3000 χρόνια αργότερα.
Η άνοδος της Αρχαίας Ελλάδας ως οικονομικής δύναμης ήταν εκπληκτική λόγω του μεγέθους της, του σφρίγους της και της διαρκούς επιρροής της στον παγκόσμιο πολιτισμό και την ιστορία. Η κινητήρια δύναμη πίσω από αυτήν τη συνεχή οικονομική επιτυχία και ανάπτυξη ήταν αξιόπιστοι και αποτελεσματικοί πολιτικοί θεσμοί, η εστίαση στην αξιοποίηση πολύτιμων τοπικών πόρων και μια υγιής μεσαία τάξη για την κατανάλωση των προϊόντων.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Πρεβελάκη, Καθηγητή Γεωπολιτικής στη Σορβόννη, η Ελλάδα έχει τεράστιο δυναμικό και θα μπορούσε να είναι μεταξύ των πιο ανεπτυγμένων και ισχυρών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με το υψηλής εκπαίδευσης ανθρώπινο κεφάλαιο, την ηγετική της θέση στην παγκόσμια εφοπλιστική βιομηχανία, τους σημαντικούς και ανεξάντλητους πόρους της Ελληνικής Διασποράς, την αξίας πολλών δισεκατομμυρίων τουριστική βιομηχανία, την περίφημη πολιτιστική της κληρονομιά (η Ελλάδα κατέχει ένα από τα πιο ακριβά brandnames στον κόσμο) και την ασύγκριτη φυσική ομορφιά της - για να κατονομάσουμε κάποια - η Ελλάδα μπορεί να είναι μια πανίσχυρη δύναμη στις παγκόσμιες αγορές.
Αλλά, όπως λέει, το μεγαλύτερο διαπραγματευτικό μας πλεονέκτημα είναι η Ελληνική μας ιδιαιτερότητα, και αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να αγοραστεί με χρήματα. Ακριβώς όπως η πεταλούδα «Μονάρχης» παίρνει κάθε χρόνο από τον ήλιο τα ερεθίσματα για να επιβιώσει, να αναπτυχθεί και να αναπαραχθεί, ίσως θα έπρεπε και εμείς να πάρουμε το ερέθισμα από τη μοναδική πολιτιστική μας ταυτότητα για να βγούμε από την κατάσταση στην οποία έχουμε περιπέσει.
Ύστερα από έξι χρόνια συνεχούς πολιτικής και οικονομικής καθοδικής σπείρας η Ελλάδα διατρέχει τον κίνδυνο να καταλήξει σε μια και μόνη αφήγηση, την Ελληνική Κρίση, τη Χώρα της Κρίσης. Και τα δύο εξευτελιστικά, καταστροφικά και πιθανόν αμετάκλητα.
Κανείς δεν αμφισβητεί το γεγονός ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα είναι κολοσσιαία, με όποιο μέτρο και αν εξεταστούν, αλλά οι ευκαιρίες και οι καινοτόμες ιδέες αφθονούν. Σε μια εποχή που το μόνο που πολλοί μπορούν να δουν μπροστά τους είναι το αδιέξοδο, πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειές μας και να δημιουργήσουμε νέους δρόμους οικονομικής ανάπτυξης. Πρέπει να αγνοήσουμε τους προφήτες της ηττοπάθειας, της απάθειας και της παραίτησης και να επιλέξουμε τη δράση, να επιλέξουμε τη συνεργασία, να επιλέξουμε την καινοτομία. Να βγούμε από τη σπηλιά και να δούμε τη μεγαλύτερη, τη φωτεινότερη εικόνα.
Όταν ρωτήθηκε σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο BBCαν υπάρχει ελπίδα για την Ελλάδα, ο Έλληνας Υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος απάντησε:
«Πάντοτε υπάρχει ελπίδα για τους καθημερινούς ανθρώπους που παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους, απαιτούν περισσότερη δημοκρατία, απαιτούν να λύσουμε τα προβλήματά τους, και στο τέλος είναι οι άνθρωποι που αλλάζουν την πολιτική, όχι οι πολιτικοί».
Υπάρχει πάντα ένα ρίσκο στις επιλογές μας. Μπορεί να κάνεις τη λάθος επιλογή αλλά η ανάληψη του ρίσκου ανοίγει και τις πόρτες της ευκαιρίας. Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από το αν πετυχαίνεις ή όχι το επιθυμητό αποτέλεσμα, βγαίνεις κερδισμένος γιατί ανακάλυψες κάτι που δεν γνώριζες πριν. Εντελώς στοιχειώδες αλλά απολύτως λογικό. Κερδίζεις σε κάθε περίπτωση. Οι πρωτοβουλίες, οι απλοί καθημερινοί ήρωες που δουλεύουν ακούραστα, μέρα και νύχτα, για να αλλάξουν σε θετική κατεύθυνση τα πράγματα πολλαπλασιάζονται κάθε δευτερόλεπτο. Υπάρχει εκεί έξω μια ακμάζουσα κοινότητα δραστήριων δημιουργών που κάνουν τα λόγια τους πράξεις.
Αλλά ίσως ο πιο σημαντικός λόγος για δράση είναι το ότι είμαστε η τελευταία γενιά που θα έχει την πολυτέλεια της επιλογής. Αυτό δεν είναι δεδομένο, είναι ένα δώρο. Η επόμενη γενιά δεν θα διαθέτει αυτή την επιλογή. Δεν θα μπορούν να γυρίσουν την παλίρροια γιατί θα είναι πολύ αργά. Έτσι θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς θα θέλαμε να μας θυμάται η επόμενη γενιά. Θα μας θυμούνται σαν τη γενιά που παραδόθηκε ή τη γενιά που θριάμβευσε και σώθηκε;
Η επιλογή είναι δική σας.