Το ομορφότερο πράγμα που μπορεί να σου συμβεί από οικονομικής άποψης είναι να υποστείς βαριά φορολογία. Τότε πρέπει να γιορτάσεις. Αν δεν πανηγυρίζεις, όταν σε χαρατσώνουν γενναία, κάτι πάει πολύ λάθος.
Να εξηγήσω τι εννοώ. Γιατί πληρώνουμε φόρους; Μα για να μπορεί το κράτος να κάνει για μας όσα υπέροχα, κοινωφελή πράγματα δεν μπορούμε να κάνουμε μόνοι. Π.χ. για να έχουμε καλούς δρόμους, πανεπιστήμια και σχολεία, νοσοκομεία, αεροδρόμια, ασφάλεια και τόσα άλλα. Βλέπεις στην εθνική οδό 188 «εκτελούνται έργα» 188 έτη μετά την ανεξαρτησία, αλλά δεν μπορείς να πιάσεις κασμά και να ολοκληρώσεις τα έργα ολομόναχος. Στις καταλήψεις εξ ανάγκης ίδρυα νέο πανεπιστήμιο-εκ-του-προχείρου στο σπίτι: ερευνητικά εργαστήρια στην κουζίνα, αίθουσα ερευνητικών συνεδριάσεων στην τραπεζαρία. Όμως πάλι νοσταλγούσα το αφισοκολλημένο πανεπιστημιακό κτίριο - κι ας με βασάνιζε ασταμάτητα το μεγαφωνημένο εμβατήριο «κι εσύ λαέ βασανισμένε». Ακόμα δεν κατόρθωσα να ιδρύσω μονάδα εντατικής στο μποστάνι μου, να φυτέψω αναπνευστήρα και ενδοαορτική αντλία δίπλα στα κολοκυθάκια. Κι ούτε μου πέρασε η ιδέα να ιδρύσω τσάκα-τσάκα ένα αεροδρόμιο όταν έπεφτα σε απεργία και ακυρωμένες πτήσεις. Όσο για την ασφάλεια που (δεν) παρέχει το κράτος, θαυμάζω τον φίλο μου που όπλισε το δίκαννο και φώναξε αρειμάνιος στον εισερχόμενο διαρρήκτη «ή φεύγεις ή ένας στους δυο πεθαίνει», όμως δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι για φαρ-ουέστ ούτε έχουμε όλοι μαύρη ζώνη καράτε. Ακόμα κι ο άλκιμος φίλος δε θα μπορούσε να αναχαιτίσει τουρκικά F16 με το δίκαννο.
Πληρώνουμε φόρους για υπέροχα πράγματα που βελτιώνουν τη ζωή. Κάποτε δεν ωφελούμαστε άμεσα εμείς, αλλά συμπολίτες. Πάλι όμως είναι γιορτή, αν το κράτος φροντίζει αδύναμους. Νιώθει καλά κάποιος όταν σκορπίζει παραπανίσια εκατόευρα εκατόμβη στο Τίποτα στο σκυλάδικο, αλλά βλέπει ανθρώπους κοιμισμένους στα πεζοδρόμια; Χαίρεται τα παιδιά των άλλων να μένουν αμόρφωτα; Να βλέπει απαίδευτους και εύκολα κομματικά αφιονισμένους να διακινούν ανοησίες τριγύρω του;
Αυτά στη θεωρία. Στην πράξη, όταν το κράτος είναι αναποτελεσματικό, ξεπουλιέται σε ιδιώτες. Ιδιωτικοί φορείς αναλαμβάνουν ό,τι έπρεπε να κάνει το κράτος. Οι ιδιωτικοί φορείς δουλεύουν για κέρδος. Όμως κάποτε στοιχίζουν παραδόξως λιγότερο στον πολίτη παρά το αναποτελεσματικό κράτος.
Το χειρότερο είναι όταν το συμβόλαιο πολίτη-κράτους παραχαράσσεται. Ο πολίτης βλέπει τους φόρους του να διασπαθίζονται, να τον εξαπατούν - κατά συρροή. Όταν χάνεται η εμπιστοσύνη, η φοροδιαφυγή μεγαλώνει. Το ενδεές κράτος αυξάνει περισσότερο τους φόρους. Η φοροδιαφυγή μεγαλώνει κι άλλο, τα έσοδα μειώνονται. Ο φαύλος κύκλος οδηγεί σε συστημική καταστροφή, αν δεν παραιτηθεί ένας εκ των δύο αντιπάλων: ο λαός (π.χ. μαζική μετανάστευση) ή οι αναξιόπιστοι πολιτικοί.
Εκτός της φορολογίας εισοδήματος, υπάρχουν φόροι σε αγαθά και υπηρεσίες. Στοχευμένοι φόροι περιορίζουν ό,τι φορολογείται γιατί γίνεται ακριβότερο. Δεν φορολογείς ό,τι θέλεις να ενισχύσεις. Π.χ., αν είσαι τουριστική χώρα και υπερφορολογείς τουριστικές υπηρεσίες, πυροβολείς το πόδι σου. Αν θέλεις επιχειρηματικότητα και υπερφορολογείς επιχειρηματίες, πυροβολείς το κεφάλι σου. Υπάρχουν όμως και πράγματα καταστρεπτικά, που μπορούν να μειωθούν μέσω φόρων.
Ανάμεσα στις 10 προτάσεις που έκανα πρόσφατα, δύο αφορούν την υγεία. Συγκεκριμένα, πρότεινα η φορολογία των τσιγάρων να πενταπλασιαστεί. Όχι 30% αύξηση, όπως προβλέπεται άτολμα στο νέο νόμο, αλλά 500%.
Έχουμε αναδειχτεί πρωταθλητές Ευρώπης και κόσμου στο κάπνισμα. Μικρή πτώση έχει συντελεστεί λόγω της κρίσης προσφάτως - ευτυχώς δηλαδή που χρεοκοπήσαμε - αλλά ακόμα είμαστε κορυφαίοι στο θανατικό. Οι παθητικοί καπνιστές διατηρούνται σε επίπεδα ρεκόρ, ο αντικαπνιστικός νόμος δεν εφαμόζεται. Θυμάμαι με τι ευκολία ο συμφοιτητής μου στην ιατρική κάπνιζε, πώς αφόριζε σαν Άρης Βελουχιώτης «δίνε του, κατάληψη», πώς ήμουν υποχρεωμένος να του δίνω γιατί αυτός ήταν ανώτερος άνθρωπος, μέλος κομματικής νεολαίας, ενώ εγώ ακάπνιστος παρακατιανός ακομμάτιστος φοιτητής. Με την ίδια ευκολία σήμερα, αγέρωχος υφυπουργός υγείας καπνίζει στο υπουργείο υγείας, το λεβεντόπαιδο!
Η τιμή ενός πακέτου Μάρλμπορο είναι (σε δολάρια Αμερικής) $18.63 στην Αυστραλία, $15.33 στην Νέα Ζηλανδία. Η αντίστοιχη τιμή είναι $4.54 στην Ελλάδα, τα τρία τέταρτα είναι φόροι. Έχουμε ισχυρότατα επιστημονικά τεκμήρια ότι η φορολόγηση μειώνει τη χρήση καπνού. Εφόσον είμαστε πρωταθλητές στο κάπνισμα, πρέπει να γίνουμε πρωταθλητές στη φορολογία τσιγάρων.
Κάθε καπνιστής χάνει, κατά μέσο όρο, 10 χρόνια από τη ζωή του. Στα οικονομικά της υγείας ένα έτος ζωής αντιστοιχεί σε 50000 Ευρώ. 10x50000=500000. Αν πολλαπλασιάσουμε επί 1 εκατομμύριο ατόμων που σταματούν (ή δεν αρχίζουν) το κάπνισμα, προκύπτουν 500 δισ. ευρώ κέρδος. Δεν υπολογίζω καν κόστος περίθαλψης και απώλεια παραγωγικότητας όσων νοσούν λόγω καπνίσματος και τεράστιες βλάβες στην υγεία παθητικών καπνιστών.
Αντίλογος 1: όταν κάποιοι ζουν περισσότερο, το κράτος πληρώνει περισσότερες συντάξεις. Ο μακάβριος αυτός αντίλογος θεωρεί το κράτος θανάσιμο εχθρό του πολίτη. Κατ'επέκταση, αν το κράτος μάς ξεπαστρέψει όλους άμεσα, οι πολιτικοί θα τρίβουν τα χέρια τους. Ξεφορτωθήκανε το έθνος ολόκληρο, άρα μηδέν συνταξιοδοτικό κόστος. Άτοπο (ελπίζω).
Αντίλογος 2: θα ανθίσει το λαθρεμπόριο. Σωστό. Πανευρωπαϊκά η Ελλάδα έχει ήδη σκαρφαλώσει στην 4η θέση λαθρεμπορίου τσιγάρων (>20% της αγοράς, μόνο Λετονία, Νορβηγία, Λιθουανία είναι χειρότερα) λόγω κρίσης. Γι' αυτό προτείνω βαρύτατες ποινές για λαθρεμπόριο τσιγάρων, μέχρι ισόβια. Δεν εννοώ ισόβια σε όποιον έφερε ένα πακέτο. Αλλά αν κάποιος φέρει παράνομα μια καραβιά: σαφώς ισόβια. Μια καραβιά τσιγάρων προκαλεί δεκάδες θανάτων και πρόκειται για ανθρωποκτονίες εκ προμελέτης.
Αντίλογος 3: δεν εφαρμόζονται οι νόμοι. Αν δε μπορούμε να εφαρμόσουμε τους νόμους, μήπως να το διαλύσουμε μια ώρα αρχύτερα; Όχι βέβαια. Αντιθέτως προτείνω μάλιστα δεκαπλασιασμό των προστίμων σε παραβάτες του νόμου για κάπνισμα σε δημόσιο χώρο. Αν θέλει κάποιος να καπνίσει μέσα στο υπουργείο υγείας, ας πληρώσει. Κάτι σαν παραγγελιά. Να, χίλια ευρώ στο κούτελο και ρίξε διπλοπενιά να φουμάρει ο μόρτης ο πολλά βαρύς. Και σαμπάνια παρακαλώ.
Αντίλογος 4: τα συμφέροντα είναι ισχυρά, η καπνοβιομηχανία είναι παντοδύναμη. Όντως. Ο φίλος και συνάδελφος στο Στάνφορντ καθηγητής Robert Proctor έγραψε ένα έξοχο βιβλίο. Το "Golden Holocaust» δείχνει πώς η καπνοβιομηχανια κατόρθωσε το ακατόρθωτο: πουλάει εξαρτησιογόνο προϊόν που ευθύνεται για 10 εκατομμύρια θανάτους ετησίως επιστρατεύοντας διαφημιστική ισχύ και δαιμόνια πανέξυπνους συμβούλους. Αλλά ο κόσμος αλλάζει. Δε μπορείς να σκοτώνεις κάθε χρόνο όσους σκότωνε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και να μη σε στριμώξουν στο τέλος.
Η επικράτηση της αποτρεπτικής διαφήμισης για τα τσιγάρα αποδεικνύει ότι η καπνοβιομηχανία δεν είναι παντοδύναμη. Πριν χρόνια ήμουν άμισθος εμπειρογνώμονας για την υγεία στην ΕΕ. Η συγκεκριμένη συζήτηση των υπουργών υγείας ήταν για την αποτρεπτική νομοθεσία-οδηγία, τα αρνητικά μηνύματα στα πακέτα τσιγάρων (που τώρα γίνονται ακόμα πιο αποτροπαϊκά). Η αρχική θέση της ελληνικής αποστολής ήταν να καταψηφίσει την προτεινόμενη νομοθεσία-οδηγία, γιατί η Ελλάδα παράγει καπνά. Μιλώντας με την ελληνική αποστολή συνάντησα ισχυρές αντιστάσεις. Χρησιμοποίησα βαρείς χαρακτηρισμούς. Η υφυπουργός υγείας με πήρε στην άκρη. Συνέστησε να προσέχω πώς μιλάω. Απάντησα ότι καταστρεπτικές ανοησίες μπορούν να χαρακτηριστούν μόνο ως καταστρεπτικές ανοησίες. Τελικά η ελληνική αποστολή άλλαξε θέση. Στη συνεδρίαση, ο Γερμανός υπουργός υγείας τοποθετήθηκε ότι «σημαντική η υγεία, αλλά το εμπόριο σημαντικότερο». Με την ελληνική ψήφο όμως, η γερμανική θέση δεν πέρασε. Αν η Ελλάδα είχε παραμείνει στην αρχική θέση, η οδηγία θα ακυρωνόταν. Ένιωσα υπερήφανος για τη χώρα μου.
Η ίδια φιλοσοφία αφορά και την πρόταση για μόνιμη αφαίρεση διπλώματος οδήγησης από μεθυσμένους οδηγούς και πρόστιμο μέχρι 100.000 ευρώ, αναλόγως του επιπέδου αλκοόλης. Ορισμένοι θεωρήσανε το πρόστιμο υπερβολικό. Όμως σε επίπεδο αλκοόλης 0.1% κάποιος έχει πενταπλάσια πιθανότητα για ατύχημα και τριακονταπλάσια πιθανότητα για θανατηφόρο ατύχημα. Σε επίπεδο αλκοόλης 0.2% έχει εικοσιπενταπλάσια πιθανότητα για ατύχημα και εκατονταπλάσια πιθανότητα για θανατηφόρο ατύχημα. Στα επίπεδα του τραγουδιστή Παντελίδη (σχεδόν 0.3%), η πιθανότητα θανάτου πλησιάζει το 100%. Αν πριν πεθάνει κάποιος με 0.3% πάει να οδηγήσει, σε προκωματώδη κατάσταση το ατύχημα είναι βέβαιο. Άρα, 100.000 ευρώ είναι χαμηλό πρόστιμο. Επίσης σίγουρα δεν αξίζει δεύτερη ευκαιρία να ξαναοδηγήσει όποιος συλλαμβάνεται μεθυσμένος (αν επιζήσει).
Είναι σα να ενθαρρύνεις κάποιον που βγήκε με καλάσνικοφ στην πλατεία (όρα τον εγκρατή Μίκη Θεοδωράκη), «τι κρίμα, κανένας δεν σκοτώθηκε, ξαναρίξε».
Να επιβληθεί εξοντωτική φορολογία στα αλκοολούχα; Όχι αναγκαστικά. Σε αντίθεση με το κάπνισμα όπου και ένα τσιγάρο την ημέρα σκοτώνει, λίγο κρασί δε σκοτώνει, ίσως και ωφελεί - εξαιρούνται έγκυες γυναίκες. Άρα εστιάζουμε σε συμπεριφορές κινδύνου, όπως μέθη και οδήγηση. Υπάρχουν άλλα προϊόντα που μπορούμε να φορολογήσουμε για προαγωγή υγείας, π.χ. σακχαρούχα αναψυκτικά; Καλή ιδέα, αλλά το όφελος είναι πολύ μικρότερο. Οι θάνατοι που ίσως προκαλούν (λόγω διαβήτη και παχυσαρκίας) τα σακχαρούχα ποτά είναι περίπου 1-2% των θανάτων που προκαλεί το κάπνισμα.
Στην ίδια πρόταση, παροτρύνω τα πρόστιμα για μέθη να δοθούν για βελτίωση του εθνικού οδικού δικτύου και διαρρύθμιση δρόμων φιλικών σε πεζούς και ποδηλάτες. Επειδή δε μπορούμε να φτιάξουμε μόνοι με τον κασμά την εθνική οδό και επειδή η βελτίωση των δρόμων μπορεί να σώσει εκατοντάδες ζωές. Τα τροχαία στοιχίζουν 3% του ΑΕΠ ετησίως. Επίσης επειδή η τακτική σωματική άσκηση προσφέρει μέχρι 10 χρόνια ζωής και ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσεις τους ανθρώπους να ασκηθούν είναι να προσφέρεις ευκαιρίες στο καθημερινό περιβάλλον να περπατήσουν ή να χρησιμοποιήσουν ποδήλατο, ευκαιρίες που κάνουν τη ζωή ομορφότερη. Να γιατί υπάρχουν φόροι και πρόστιμα. Για να μας χαρίζουν χαρά και υγεία.