Tι κοινό έχουν, οι πολιτικές του Μπόρις Τζόνσον, του Νάιτζελ Φάρατζ και του Αλέξη Τσίπρα;
Α. Δημοφιλία και επικράτηση στο δημοψήφισμα
Οι δύο πρώτοι λαοπρόβλητοι πολιτικοί ηγήθηκαν της καμπάνιας του "Brexit" στο δημοψήφισμα που ο μοιραίος Κάμερον εξήγγειλε και οδήγησαν τον Βρετανικό λαό εκτός ΕΕ.
Ενώ, ο «πρώτη φορά αριστερά» Τσίπρας ένα χρόνο πριν, εξήγγειλε και διενέργησε μέσα σε μια εβδομάδα έκνομο δημοψήφισμα-παρωδία, το οποίο και κέρδισε με ποσοστό 61,3 %.
Β. Ο λαϊκισμός, η αντισυστημική ρητορική και η απόδραση από την ευθύνη
Ο πρώην Δήμαρχος Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον -ειρήσθω εν παρόδω- της πόλης που ψήφισε με ποσοστά 60% υπέρ του Bremain, τάχθηκε για μικροπολιτικούς λόγους, όπως απέδειξε η μη υποψηφιότητά του για την αρχηγία των Tories, υπέρ της αποχώρησης της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ. Κατήγγειλε τους μετανάστες που στερούν τις δουλειές από τους Βρετανούς. Καλλιέργησε τον θυμό για τις πολλές ρυθμίσεις της ΕΕ που υπονομεύουν την βρετανική οικονομία και επιδεινώνουν τις κοινωνικές παροχές των Βρετανών έναντι των οικονομικών μεταναστών.
Το alter ego του, ο αρχηγός του κόμματος των Ευρωσκεπτικιστών Ν. Φάρατζ και ευρωβουλευτής (σχήμα οξύμωρο-εφόσον απέρριπτε την ΕΕ) ταύτισε την πολιτική του ύπαρξη με την ακροδεξιά ευρωσκεπτικιστική ρητορική. Έριξε «λάδι στη φωτιά» της ξενοφοβίας και της μισαλλοδοξίας, στηρίζοντας την καμπάνια του στην καταγγελία των δουλικών στην ΕΕ βρετανικών κυβερνήσεων. Υπενθύμισε τις «παλιές καλές μέρες» του βρετανικού ιμπεριαλισμού και βάσισε α) σε ψέματα την καμπάνια του "Brexit" για την «κατάληψη» του νησιού από τρομοκράτες-μετανάστες και β) απάτες για δήθεν απομύζηση του βρετανικού προϋπολογισμού από τους κανόνες που διέπουν την συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας στην ΕΕ.
Εν πλήρη δημαγωγική συγχορδία και εν γνώσει τους εξέθρεψαν το τέρας του λαϊκισμού, με μια απλουστευτική προσέγγιση υπέρ του εθνικισμού και της επανεθνικοποίησης των δημόσιων πολιτικών σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης.
Κέρδισαν το δημοψήφισμα αλλά όταν ήρθε η στιγμή να αναλάβουν τις ευθύνες της της πολιτικής τους πρότασης, κρύφτηκαν και δείλιασαν.
Ο μεν Τζόνσον δεν θα διεκδικήσει την αρχηγία των Tories για να διαπραγματευθεί το Brexit, o δε Φάρατζ σε μια γκροτεσκική κωλοτούμπα αποφάσισε να παραιτηθεί από την αρχηγία του κόμματος του που πέτυχε να βγάλει την Βρετανία από την ΕΕ!
Στην Ελλάδα της χρεωκοπίας ο Τσίπρας ηγήθηκε του αντιμνημονιακού άρματος από το 2010, επέβαλε τον διχασμό στην ελληνική κοινωνία «Μνημόνιο-αντιμνημόνιο», «ή εμείς ή αυτοί» κι αφού φόρτωσε όλες τις αιτίες στους «ξένους» και στα «Μνημόνια» αγνοώντας συνειδήτα τις μακροχρόνιες εθνικές παθογένειες, βούτηξε στο βούρκο του εθνολαϊκισμού και σχημάτισε κυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ.
Eν πλήρη αντιμνημονιακή συγχορδία Τσίπρας και Καμμένος με σημαία την συνωμοσιολογία και την απόκρουση της λιτότητας αλλά χωρίς σχέδιο και πρόγραμμα, ένωσαν τον ακροδεξιό και ακροαριστερό λαϊκισμό τους σε μια αντισυστημική δημαγωγία κατά των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης και της «Ευρώπης των πολυεθνικών». Όταν «στριμώχθηκαν στα σχοινιά» από την επιζήμια για τον τόπο πολιτική τους, προκήρυξαν δημοψήφισμα, εξαπολύοντας εθνικιστικές κορώνες κατά και της κακής ΕΕ. Επειδή δεν μπόρεσαν να «σκίσουν τα μνημόνια», όπως έταξαν προεκλογικά, έπαιξαν κορώνα-γράμματα με την περηφάνεια και την θιγμένη - η αλήθεια είναι- αξιοπρέπεια των Ελλήνων.
Η πολιτική αδυναμία του Τσίπρα και του Καμμένου να ερμηνεύσουν το τι τελικά σήμαινε το «ΟΧΙ» και η μετατροπή του σε «ΝΑΙ» μπορεί να έσωσε τη χώρα από τον γκρεμό, υπονόμευσε όμως την αξιοπιστία του πολιτικού προσωπικού και της ίδιας της Δημοκρατίας μας. Δεν έγινε σεβαστή η λαϊκή βούληση.
Σύμφωνα με την έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας σχετικά με την ανθρωπογεωγραφία του δημοψηφίσματος του Ιουλίου του 2015 καταγράφηκε μια «συμμαχία των "μη προνομιούχων" στο «Όχι» στην οποία συναντήθηκαν μισθωτοί του Δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου μαζί με ανέργους καθώς και ένα σημαντικό ποσοστό αγροτών και μικρομεσαίων της περιφέρειας» *.
Γ. Το δημοψήφισμα ως εργαλείο δημαγωγίας
Σπάνια οι ψηφοφόροι απαντούν στο ερώτημα, που συνοδεύει το δημοψήφισμα. Συνήθως, αντιδρούν και απαντούν σε όσα τους ενοχλούν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Πολλοί Βρετανοί ψηφοφόροι του "Brexit" ομολόγησαν ότι δεν ήξεραν τις συνέπειες του. Στην Ελλάδα όλα τα χρόνια της κρίσης (ακόμα και πιο πριν), υπάρχουν πολλές αφορμές να πεις: «Όχι, ως εδώ».
Το αν τελικά το δημοψήφισμα είναι περισσότερη δημοκρατία ή εργαλείο δημαγωγίας εξαρτάται από ποιος κάνει την ερώτηση στο λαό και αν αυτό ερμηνεύεται ως ψήφος εμπιστοσύνης. Ιστορικό παράδειγμα ο Χίτλερ. Μεταξύ 1933 και 1938 κατέφυγε στο δημοψήφισμα τέσσερις φορές για να υφαρπάξει την εξουσία και να αυθαιρετήσει με λαϊκή νομιμοποιήση.
«Προχώρα και κάνε το θαύμα που μας έταξες!», αυτό απάντησε ο ελληνικός λαός στον νέο πολιτικό άνδρα που είχε αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας με το σύνθημα «η ελπίδα έρχεται».
Ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας (κι όχι μόνο-φαινόμενο Τραμπ) έχει συνηθίσει να πιστεύει στα θαύματα και δεν το αφορά η πραγματικότητα. Τα πραγματικά γεγονότα μερικές φορές δεν έχουν καμία σημασία, όταν δε τους αποκαλύπτονται αλήθειες ασύμβατες με τα πιστεύω τους, όχι απλά δεν αλλάζουν πιστεύω, αλλά τα υπερασπίζονται με μανία.
Γι' αυτό και το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 ήταν ένα «σκωτζέζικο ντους» για την ελληνική κοινωνία. Κατά μία έννοια έκανε καλό, αφού ανέδειξε στην επιφάνεια του δημοσίου διαλόγου τις απάτες και τις αυταπάτες. Ο λαϊκισμός ηττάται, όταν νικάει.
Ωστόσο, πέρα από την ανυπολόγιστη ζημιά που προκάλεσε στην οικονομία, το δημοψήφισμα πλήγωσε βαθιά τη Δημοκρατία μας:
α) Όξυνε την κρίση εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς, αφού η κυβέρνηση αγνόησε την λαϊκή εντολή: Έξι στους δέκα νέους πιστεύουν ότι έχουμε δημοκρατία μόνο κατ' όνομα**.
β) Αύξησε την καχυποψία των πολιτών απέναντι στο πολιτικό σύστημα και τις εκλογές. Ένας στους δυο Έλληνες θεωρεί την συμμετοχή στις εκλογές άνευ σημασίας γιατί όλα τα αποφασίζουν οι ξένοι**.
γ) Τέλος, το δημοψήφισμα συνέβαλε εν μέρει και στην αύξηση του ευρωσκεπτικισμού (καταγράφεται σε ποσοστό 71% στη χώρα μας).
Το χειρότερο που έκανε όμως το δημοψήφισμα-παρωδία ήταν ότι νεκρανάστησε τον εθνικό διχασμό, διαχώρισε τους Έλληνες σε «δικούς μας» και «εχθρούς», σε «φιλελέδες γερμανοτσολιάδες» και σε «αξιοπρεπείς αντιστασιακούς».
Το δημοψήφισμα του 2015 μας πήγε πολύ πίσω σαν χώρα, επιστρέψαμε στο παρελθόν σε σκοτεινές εποχές, ενώ θα έπρεπε να μας απασχολεί η προοπτική του μέλλοντος.
Ελπίζω ότι πήραμε τουλάχιστον ένα μάθημα: να αμυνόμαστε σε όποιον εκφράζει διχαστικό λόγο.
*Έρευνα Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Μαραντζίδης και Σιάκας, Καθημερινή 12/7/2015
**Έρευνα Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Μαραντζίδης και Σιάκας, Καθημερινή 24/6/2016