Η πολύμηνη αβεβαιότητα για την έκβαση της διαπραγμάτευσης και οι συνθήκες ασφυξίας που βιώνει η ελληνική οικονομία όντας χωρίς χρηματοδότηση από τον Αύγουστο 2014 ανάγκασε τους καταθέτες των ελληνικών τραπεζών να προβούν σε μαζικές εκροές κεφαλαίων. Ως συνέπεια, τους τελευταίους 6 μήνες συντελέστηκε φυγή καταθέσεων ύψους 42 δισ. ευρώ (από 164 δισ. ευρώ το Δεκέμβριο 2014 σε 122 δισ. ευρώ σήμερα). Η μείωση αύτή αντιμετωπίστηκε μέχρι την προηγούμενη εβδομάδα εξ' ολοκλήρου μέσω της χρηματοδότησης από το μηχανισμό ELA (Emergency Liquidity Assistance) της ΕΚΤ, ο οποίος στο διάστημα αυτό αυξήθηκε κατά 29 δισ. ευρώ (από 60 δισ. ευρώ σε 89 δι. ευρώ). Η απόφαση για μη περαιτέρω αύξηση του ορίου του ELA στις 2 τελευταίες συνεδριάσεις της ΕΚΤ, λόγω της λήξης του 2ου προγράμματος διάσωσης, οδήγησε τελικά και στο κλείσιμο των τραπεζών, οι οποίες αδυνατούσαν να ελέγξουν την «αιμορραγία» κεφαλαίων. Για τη χρηματοδότηση από τον ELA έχουν δοθεί ως ενέχυρα όλοι οι πιστοληπτικά αποδεκτοί τίτλοι που έχουν στην κατοχή τους οι ελληνικές τράπεζες, συνολικού υψους €125 δισ. ευρώ.
Η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού. Ανά πάσα στιγμή μπορεί να τεθεί σε καθεστώς χρεοκοπίας λόγω της αδυναμίας αποπληρωμής των δόσεων ύψους 1,5 δισ. ευρώ προς το ΔΝΤ στις 30/6, οι οποίες προς το παρόν και μέχρι τα τέλη Ιουλίου κρίνονται απλώς ληξιπρόθεσμες. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι στις 20/7 λήγουν ομόλογα ύψους 3,5 δισ. ευρώ που κρατάει στην κατοχή της η ΕΚΤ. Η χώρα αυτή τη στιγμή δεν έχει πουθενά πρόσβαση χρηματοδότησης, δεδομένου ότι τα επιτόκια των αγορών βρίσκονται σε δυσθεώρητα ύψη, ενώ τα χρήματα από το ΤΧΣ και την τελευταία δόση του προγράμματος δεν είναι πια διαθέσιμα.
Αν μέχρι τις 20/7 δεν επιτευχθεί συμφωνία με τους πιστωτές τότε κινδυνεύουμε με διπλή χρεοκοπία ("cross default"). Σε αυτό το απευκταίο σενάριο θα συμβούν τα εξής: 1) ο έλεγχος των 4 συστημικών τραπεζών περνάει από το κράτος (το οποίο κατέχει σήμερα την πλειοψηφία των μετοχών με μέσο όρο 55%) στην ΕΚΤ, καθώς οι μετοχές έχουν δοθεί ως εγγυήση των δανείων, 2) οι 4 τράπεζες αναγκάζονται να απεμπολήσουν τις επενδύσεις τους σε 7 χώρες του εξωτερικού, ένα δίκτυο δηλαδή 2,700 καταστημάτων με 70 δισ. ευρώ ενεργητικό, και 3) οι τίτλοι που έχουν δοθεί ως ενέχυρα για τη χρηματοδότηση από τον ELA κρίνονται ως μη φερέγγυοι και απαιτείται η απομείωση της αξίας τους. Από τη στιγμή που ο ELA θα προβεί σε «κούρεμα» της αξίας των ενεχύρων το κενό που θα προκύψει θα πρέπει να καλυφθεί μέσω του «κουρέματος» των καταθέσεων.
Παρότι τυπικά μέχρι τις 31/12/15 το ελληνικό δημόσιο εγγυάται τις καταθέσεις έως 100 χιλ. ευρώ, εν τούτοις τα χρήματα που είναι διαθέσιμα για αυτή την περίπτωση δεν ξεπερνούν τα 2 δισ. Ως εκ τούτου, αν γίνει «κούρεμα», αυτό θα είναι από το πρώτο ευρώ κατάθεσης.
Ο παρακάτω πίνακας και το γράφημα δείχνουν το μέγεθος του κουρέματος των καταθέσεων με βάση 3 σενάρια: απομείωση αξίας ενεχύρων κατά 1) 50%, 2) 70%, 3) 90%.
Βλέπουμε ότι στην 1η περίπτωση το κούρεμα των καταθέσεων είναι 20% (25 δισ. ευρώ), στην 2η 41% (50 δισ. ευρώ) και στην 3η 61% (75 δισ. ευρώ).
Ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί το «κούρεμα» των καταθέσεων είναι η συνέχιση της χρηματοδότησης από τον ELA. Για να γίνει αυτό θα πρέπει το αργότερο μέχρι τις 20/7 να επιτευχθεί συμφωνία με τους δανειστές. Η επίτευξη όμως μιας συμφωνίας είναι ένα δύσκολο εγχείρημα διότι: 1) αφού το 2ο πρόγραμμα έληξε θα πρόκειται πλέον ξεκάθαρα για 3ο μνημόνιο, που θα καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας για 3,5 χρόνια μέχρι και το 2018, συνολικού ύψους 40 δισ. ευρώ (βλ. πίνακα).
2) Λόγω της καθίζησης της οικονομίας από το κλείσιμο των τραπεζών τα απαιτητά μέτρα θα είναι πιο σκληρά από αυτά που είναι υπό διαπραγμάτευση και ξεπερνούν τα 8 δισ. ευρώ, και 3) θα πρέπει να συμφωνηθούν σε διάστημα λίγων ημερών, να ψηφιστούν από την παρούσα βουλή, αλλά και να εγκριθούν από τα ευρωπαϊκα κοινοβούλια και το ΔΝΤ. Αν αναλογιστούμε ότι η τελευταία αξιολόγηση του 2ου προγράμματος δεν έκλεισε τελικώς ούτε μετά από επίπονες 9μηνες διαπραγματεύσεις, οδηγώντας σε πτώση της προηγούμενης κυβέρνησης και τώρα σε δημοψήφισμα, κατανοούμε το μεγάλο βαθμό δυσκολίας αυτής της προσπάθειας.