Η συζήτηση που διεξάγεται αυτές τις μέρες στη Βουλή για την αλλαγή του εκλογικού συστήματος φέρνει στο προσκήνιο ένα ζήτημα που κατά καιρούς όλα τα πολιτικά κόμματα έχουν θίξει, το ζήτημα της αναλογικότερης εκπροσώπησης των κομμάτων στο Κοινοβούλιο. Είναι αλήθεια ότι ο ισχύων εκλογικός νόμος, όπως αυτός θεσπίστηκε ανταποκρινόμενος στα δεδομένα μιας άλλης εποχής, δεν ανταποκρίνεται στο σύγχρονο πολιτικό σκηνικό και στις σύγχρονες απαιτήσεις, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μετά το 2010.
Πώς όμως θα πρέπει να διαμορφωθεί το εκλογικό σύστημα, ώστε να ανταποκρίνεται στις εκάστοτε κρατούσες πολιτικές αντιλήψεις του ελληνικού λαού; Για να απαντήσουμε σ' αυτό το ερώτημα θα πρέπει να ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας από τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ένα σύγχρονο εκλογικό σύστημα.
Τα χαρακτηριστικά
Είναι γεγονός ότι οι εκλογές παρουσιάζουν μια εικόνα της στιγμής. Παρουσιάζουν δηλαδή το πώς έχουν διαμορφωθεί οι πολιτικές τάσεις στο εκλογικό σώμα κατά το χρόνο της διεξαγωγής τους. Ωστόσο οι τάσεις αυτές είναι λογικό να μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Όπως έχει δείξει η ιστορία, σε «ήρεμες» πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά περιόδους η μεταβολή αυτή είναι σχετικά μικρή, καθώς οι ψηφοφόροι κινούνται μεταξύ των «παραδοσιακών» λεγόμενων κομμάτων, ενώ σε περιόδους κρίσης και αστάθειας η μεταβολή των τάσεων είναι συνήθως μεγάλη και οδηγεί σε κάποιες περιπτώσεις σε ριζική μεταβολή του πολιτικού σκηνικού μιας χώρας. Ένα μεγάλο προσόν, λοιπόν, ενός σύγχρονου εκλογικού συστήματος, πρέπει να είναι η δυνατότητά του να προσαρμόζεται εύκολα σε κάθε μεταβολή των συνθηκών, να μπορεί δηλαδή να παρουσιάσει την εικόνα των πολιτικών τάσεων της κοινωνίας, όσο κι αν αυτές έχουν μεταβληθεί, με τον ακριβέστερο δυνατό τρόπο.
Ένα δεύτερο μεγάλο προσόν του εκλογικού μας συστήματος θα πρέπει να είναι η κυβερνησιμότητα. Αυτός άλλωστε είναι και ο εγγενής σκοπός του εκλογικού συστήματος. Να αναδείξει μια βιώσιμη και σταθερή κυβέρνηση. Δεν είναι δυνατόν άλλωστε να σταθεί το κράτος, να λειτουργήσει η δημόσια διοίκηση, να γίνουν επενδύσεις, χωρίς να υπάρχει πολιτική σταθερότητα. Αυτό είναι πολύ περισσότερο επιτακτικό στις μέρες μας, που η οικονομική κρίση και η πολιτική αστάθεια έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη των κρατών και των επενδυτών έναντι της χώρας μας.
Το εκλογικό σύστημα, όμως, πέραν όλων των άλλων, οφείλει να εμπνέει και τη εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα, η οποία εκφράζεται κάθε φορά με τη συμμετοχή τους στην εκλογική διαδικασία. Παρατηρήσαμε στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις το λυπηρό και συνάμα ανησυχητικό φαινόμενο της υψηλής αποχής των πολιτών από τις εκλογές. Η αποχή, η οποία εκφράζει εν πολλοίς και την απαξίωση των πολιτών για το πολιτικό σύστημα, που δε μπορεί να δώσει λύση στα καθημερινά τους προβλήματα, προκειμένου να μη μετατραπεί σε υποστήριξη ακραίων λύσεων θα πρέπει να μειωθεί δια της προσέλκυσης των πολιτών στην εκλογική διαδικασία, μέσω του εκλογικού συστήματος. Το εκλογικό σύστημα δηλαδή θα πρέπει να δίνει στον πολίτη την αίσθηση ότι η ψήφος του έχει ουσιαστική δύναμη και ότι με αυτή μπορεί να ασκήσει ουσιαστικό έλεγχο στους βουλευτές που εκλέγει και παράλληλα θα πρέπει να φέρνει τον εκάστοτε βουλευτή πιο κοντά στους ψηφοφόρους της περιφέρειάς του, καθιστώντας τον έτσι περισσότερο υπεύθυνο για την επίλυση των προβλημάτων της καθημερινότητας των πολιτών.
Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, τα χαρακτηριστικά ενός ορθολογικού εκλογικού συστήματος πρέπει να είναι: α) η δυναμικότητα, η δυνατότητά του, δηλαδή, να προσαρμόζεται στην εκάστοτε μεταβολή των πολιτικών τάσεων, β) η κυβερνησιμότητα και γ) η έμπνευση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο πολιτικό σύστημα, με την αύξηση της συμμετοχής τους στις εκλογές.
Η πρόταση
Με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά θεωρώ ότι καταλληλότερο είναι ένα εκλογικό σύστημα που συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του αναλογικού και του πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος, καθώς το πλειοψηφικό σύστημα στην αμιγή του μορφή μπορεί να οδηγήσει σε παράδοξα αποτελέσματα, ενώ η απλή αναλογική σε κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος και ακυβερνησία.
Πρότυπο μπορεί να αποτελέσει το γερμανικό σύστημα, προσαρμοσμένο βέβαια ώστε να ανταποκρίνεται στα ελληνικά δεδομένα. Προκειμένου να ευνοείται ο σχηματισμός κυβέρνησης, ένα ποσοστό της τάξης του 60 - 75% των εδρών μπορεί να κατανέμεται σε μονοεδρικές περιφέρειες και οι υπόλοιπες έδρες να κατανέμονται στις 13 περιφέρειες της χώρας, όπου οι βουλευτές θα εκλέγονται με την απλή αναλογική και εφόσον τα κόμματά τους έχουν συγκεντρώσει πανελλαδικά πάνω από ένα κατώτατο ποσοστό ψήφων. Περεταίρω εγγύηση υπέρ της αναλογικότητας μπορεί να αποτελέσει και η πρόβλεψη δικλείδων ασφαλείας κατά τη διαδικασία της κατανομής των εδρών με το αναλογικό σύστημα, ώστε να αποφεύγεται η υπεραντιπροσώπευση των μεγάλων κομμάτων, στα πρότυπα του μηχανισμού scorporo του ιταλικού εκλογικού συστήματος Mattarellum (1993-2005).
Σε ένα τέτοιο σύστημα επιτυγχάνεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό η δυναμικότητα, καθώς αυτό μπορεί να αντικατοπτρίσει την εκάστοτε μεταβολή των πολιτικών τάσεων, επιτυγχάνεται επίσης η αναλογικότητα και ενισχύεται η ελκυστικότητά του, καθώς αυξάνεται η ισχύς της ψήφου των πολιτών και η δυνατότητά τους να είναι πιο κοντά στα πολιτικά πράγματα, ιδίως στις μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες, όπου ισχύει το σύστημα της σχετικής πλειοψηφίας.
Κλείνοντας αυτή τη σύντομη ανάλυση για ένα σύγχρονο εκλογικό σύστημα, δεν θα ήθελα να παραλείψω να αναφερθώ και στην αδήριτη αναγκαιότητα της παροχής της δυνατότητας ψήφου και στους Έλληνες του εξωτερικού. Στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται περι χορήγησης δικαιώματος ψήφου, καθώς η συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών διαθέτει ήδη δικαίωμα ψήφου και αν τυχόν κάποιος Έλληνας του εξωτερικού βρεθεί στην Ελλάδα κατά το χρόνο διεξαγωγής τον εκλογών, μπορεί να το ασκήσει κιόλας. Πρόκειται λοιπόν στην ουσία για παροχή στους Έλληνες του εξωτερικού της δυνατότητας να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα στη χώρα διαμονής τους. Αυτό θα μπορούσε να γίνει στις κατά τόπους πρεσβείες και προξενεία κατά τη διαδικασία της ψήφου των ετεροδημοτών. Βεβαίως υπάρχει και η δυνατότητα της δημιουργίας ειδικής εκλογικής περιφέρειας Ελλήνων του εξωτερικού, όπως υπάρχει στην Ιταλία, ωστόσο προσωπικά δεν θα έβλεπα τη σκοπιμότητα μιας τέτοιας επιλογής, ιδίως μάλιστα σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία οι δυνατότητες του ελληνικού κράτους για παροχές προς τον απόδημο ελληνισμό είναι πολύ περιορισμένη.
Ελπίζω η διαδικασία στη Βουλή να οδηγήσει στη θέσπιση ενός δίκαιου και σταθερού εκλογικού συστήματος, που θα λύσει προβλήματα, θα αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα χώρας και δεν θα δημιουργήσει νέα αδιέξοδα. Αυτό άλλωστε έχει ανάγκη σήμερα η χώρα μας προκειμένου να αποκτήσει την αναγκαία πολιτική σταθερότητα που είναι προαπαιτούμενη για την προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία αναπτυξιακής προοπτικής. Ας ελπίσουμε λοιπόν τα πολιτικά κόμματα να αφήσουν στην άκρη τα κομματικά τους συμφέροντα και να προχωρήσουν σε μια θεσμική μεταρρύθμιση που θα πάει την Ελλάδα μπροστά!