Πρώτη φορά συνωμότησα να ανατρέψω καθεστώς κάπου το 2004. Όχι ότι δεν ήμουν ανέκαθεν σεσημασμένος δολιοφθορέας. Όλα τα βιβλία μου από το 1989 ήδη είναι προσπάθειες αποσταθεροποίησης. Τα βιβλία είναι όμως απλώς αυτο-ανατινάξεις που παίρνουν στο λαιμό τους και αναγνώστες. Ως συνωμοσία, αντιθέτως, περιγράφω σύμπραξη πολλών. Όχι για να πέσει κυβέρνηση. Μιλάω για κάτι πραγματικά επικίνδυνο: σύμπραξη πολλών για να προάγουν δίχως βία, αλλά με διαφάνεια, λογικά επιχειρήματα και έντιμες πράξεις την αριστεία.
Το 2004 η Ελλάδα είχε ήδη καταστραφεί. Τα σημάδια σαφέστατα. Πακτωλός ολυμπιακών μεταλλίων αποδιδόμενα στο νικηφόρο «ελληνικό DNA», άθλος με μίνι-χλαμύδα στην Γιουροβίζιον, ποδοσφαιρική πρωτιά με κεφαλιά. Λατρεύω τον αθλητισμό (ό,τι καλύτερο για υγεία και ψυχικό σθένος), τιμώ τους πραγματικούς ολυμπιονίκες, χαίρομαι τα τραγούδια, δεν έχω απωθημένα με μίνι, καλό ομαδικό άθλημα το ποδόσφαιρο. Όμως πάντα υποπτευόμουν την υπερβολή και είχα την εξωφρενική ιδέα να θεωρώ ότι το κεφάλι έχει περισσότερες χρήσεις από το να στέλνει μπάλες στα δίχτυα. Ο Ελληνισμός σήκωνε στο Καλλιμάρμαρο το Τιμημένο, ο Αρχιεπίσκοπος ευλογούσε τους Ορθόδοξους λάτρες της Στρογγυλής Θεάς. Οκτώ λέξεις από κεφαλαίο στην ίδια πρόταση, κακός οιωνός. Την ίδια στιγμή πανεπιστήμια, παιδεία, υγεία - ό,τι ζούσα καθημερινά - διαλύονταν ταχύτατα. Μιλούσα όπου μπορούσα - δε γινότανε τίποτα. Συστηματική πρόσβαση σε ελληνικό βήμα ευρείας εμβέλειας δεν είχα. Ο δημόσιος λόγος ήταν καπαρωμένος σαν ρεζερβέ μπροστινά τραπέζια σε σκυλάδικο. Οπότε συνωμότησα.
Συστάθηκε ομάδα κάπου 30 επιστημόνων. Όλοι εξαιρετικά αναγνωρίσιμοι παγκοσμίως. Στόχος: να ξεκινήσουμε κάτι που θα ανύψωνε παιδεία, έρευνα, υγεία. Αυτό απαιτούσε στοιχειώδη ανοχή μέσα στη χώρα. Η ανοχή ήταν μηδενική. Το σύστημα εφάρμοσε γνωστές μεθόδους καταστολής. Αδιαφορία, συκοφαντία, λησμονιά. Θυμάμαι π.χ. έναν λίβελο. Διανεμήθηκε, έμαθα, ευρύτατα. Ο συκοφάντης με ψευδώνυμο Γενικού Γραμματέα Έρευνας-Τεχνολογίας ισχυριζότανε ότι είναι δήθεν καθηγητής «του διάσημου πανεπιστημίου Stanford». Κάποιες φράσεις με τιμούσαν προσωπικά. «Ο Ιωαννίδης στα μαθηματικά έχει μυαλό ενδεκάχρονου». Αχ, τι καλά! Μετά το πρώτο βραβείο της Μαθηματικής Εταιρείας στα 18, αντί να γεράσω έγινα νεότερος. Ο γαλαντόμος συκοφάντης ήξερε από φιλοφρονήσεις. «Η έρευνα του Ιωαννίδη είναι ανέκδοτο». Λατρεύω τα καλά ανέκδοτα. Δυστυχώς η έρευνά μου ήταν απλώς εκδιδόμενη (ελπίζω με την καλή έννοια).
Μάλλον ο κύριος λόγος που σκυλιάσανε κυβέρνηση και αντιπολίτευση για τις τηλεοπτικές άδειες είναι ποιος θα ελέγχει τον ψεκασμό του πληθυσμού.
Οι περισσότερες αντικαθεστωτικές δολιοφθορές που μηχανεύτηκα όσο ήμουν στην Ελλάδα ήταν προσπάθειες μονήρεις ή με λίγους συμμορίτες. Δεν έκλεψα υποκατάστημα τράπεζας ώστε να αναδειχτώ ίνδαλμα της νεολαίας. Ούτε έριξα μολότωφ για να τιμήσω δια πυρός τη Δημοκρατία στο Πολυτεχνείο. Χειρότερα. Π.χ. περιέγραψα με έναν νεαρό παθολόγο στο British Medical Journal πώς οι φαρμακευτικές εταιρείες εξαγοράζανε γιατρούς προσφέροντας Αραβικές νύχτες για διακοπές. Δέχτηκα εκατοντάδες συγχαρητήρια από όλο τον κόσμο που από την Ελλάδα είχαμε ηγηθεί κατά της παγκόσμιας ιατροβιομηχανικής διαφθοράς. Στην Ελλάδα τιμήθηκα με κατάθεση στο ΣΔΟΕ και καταγγελία από δεξιό συνδικαλιστή στον ιατρικό σύλλογο ζητώντας παραδειγματική τιμωρία μου για ανθελληνική δράση. Δεν τιμωρήθηκα τελικά. Όμως έφυγα από μια διοικητική θέση - βλέπω ότι πλέον, μετά τους εθνικούς αγώνες του δεξιού συνδικαλιστή και πολλαπλές καραμπόλες, τη θέση την κατέλαβε αριστερός συνδικαλιστής.
Η ζωή στο πανεπιστήμιο, στον κόσμο του πνεύματος, διανθίζεται από μικροαπειλές. Π.χ., κάποτε μου έγινε φιλική σύσταση να μην ομιλώ, ειδάλλως Αλβανοί μισθοφόροι θα με στραγγαλίσουν στο πανεπιστημιακό μου γραφείο. Απάντησα ότι οι αγαπητοί κύριοι στραγγαλιστές χρειάζονται ακριβείς οδηγίες για να με βρουν. Ανεβαίνοντας τις σκάλες, να στρίψουν αριστερά. Αν στρίψουν δεξιά, θα μπουκάρουν σε άλλο γραφείο, θα στραγγαλίσουν λάθος άνθρωπο, θα το 'χω τύψεις. Παλιά, καλά χρόνια, νοσταλγία ανάμεικτη με μνήμες από ελληνικό καλοκαιράκι.
Το 2009-10 μέσα στην διάχυτη τρελή χαρά ότι γόνος γόνου έγινε πρωθυπουργός, η απόγνωση με οδήγησε πάλι να σκέφτομαι συνωμοσία υπέρ αριστείας. Όχι μόνο με 30, αλλά με εκατοντάδες κορυφαίους. Ποιοι είναι όμως οι κορυφαίοι; Επειδή είσαι ό,τι δηλώσεις και πάμπολλοι (όχι μόνο Έλληνες) πιστεύουν ότι άδικα στερήθηκαν Νόμπελ, αποφάσισα να χρησιμοποιήσω αντικειμενικά κριτήρια επιρροής στη διεθνή βιβλιογραφία. Φυσικά τα κριτήρια δεν είναι 100% τέλεια, αλλά τουλάχιστον προσφέρουν αντικειμενικότητα. Δουλεύοντας συστηματικά με μια ομάδα νεαρών επιστημόνων σαρώσαμε παγκόσμιες βάσεις δεδομένων. Ένιωθα χαρά και δέος ταυτόχρονα. Βρίσκαμε ευρύτατα γνωστούς παγκοσμίως Έλληνες επιστήμονες (και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα) πού σχεδόν κανένας Έλληνας δεν ήξερε.
Πώς αναδεικνύεις υπεύθυνες προσωπικότητες, όχι απλώς στιγμιαία συγκινούμενες μάζες; Υπάρχει short-cut για τη μόρφωση, ταχύρρυθμο φροντιστήριο για σοβαρή παιδεία;
Φτιάχτηκε μια ιστοσελίδα. Αρκετοί το βρήκαν εξαιρετική ιδέα ή έστω ενδιαφέρουσα, κάποιοι ενοχλήθηκαν. Προέκυψε κυβερνοπόλεμος. Όταν είχαν εντοπιστεί σχεδόν 200 κορυφαίοι επιστήμονες, η ιστοσελίδα δέχτηκε επιθέσεις. Γνωστή συνταγή: σπίλωση, ατίμωση, απαξίωση. Ηλεκτρονικά μηνύματα διασυρμού διακινήθηκαν στον κόσμο του πνεύματος με το ψευδώνυμο Σκροπολίθας. Οι συκοφάντες ομολογουμένως έχουν ευρηματικότητα, αλλά τι έφταιγε ο καλός παλιός μπασκετμπολίστας και σφετερίστηκαν το όνομά του;
Μέσα στα επόμενα χρόνια επέκτεινα την προσπάθεια, ενσωματώθηκε στα δυο τελευταία βιβλία μου, φτάσαμε στους 714 Έλληνες επιστήμονες με τη μεγαλύτερη βιβλιομετρική επιρροή, στο κορυφαίο 0,2%. Κάποιοι ίσως περιμένουν διάφοροι επιστήμονες να ενωθούν συνυπογράφοντας ιδρυτική πράξη κόμματος ή εθνοσωτήρια μανιφέστα. Ορισμένες εστιασμένες συντονισμένες προσπάθειες είναι πιθανόν χρήσιμες. Φοβάμαι όμως ότι η χώρα καταστράφηκε από τη σύμπτηξη και σύνθλιψη σε κόμματα και μανιφέστα. Εγκιβωτισμοί σε σλόγκαν ικανοποιούν ταπεινά ορμέμφυτα κομματικών πελατών: ΠΑΣΟΚ, ΝΔ (ΠΑΣΟΚ-εις-το-τετράγωνο), ΣΥΡΙΖΑ (ΠΑΣΟΚ-εις-τον-κύβο), πιθανόν στον επόμενο ήχο παμπάλαια Νέα Δημοκρατία, ήτοι νεωστί ΠΑΣΟΚ-εις-τη-νιοστή.
Βρίσκομαι σε διαρκή επικοινωνία με πολλούς επιστήμονες. Χαίρομαι να με διδάσκουν και περιμένω να γνωρίσω κι άλλους να με διδάξουν περισσότερα. Όταν ζητάω να δοθούν ευκαιρίες να ακουστεί η γνώση τους, ειδικά μάλιστα για θέματα που ξέρουνε καλύτερα, δε ζητώ να υπογράψουμε κοινό ανακοινωθέν. Τα κοινά υπογεγραμμένα κείμενα συχνά γίνονται τόσο γενικόλογα (για να εκπροσωπήσουν όλους) που τελικά δε λένε τίποτα. Σέβομαι την ατομική γνώμη και ατομική ευθύνη. Εκτιμώ όσους μιλούν με ειλικρίνεια και παρρησία σαν υπεύθυνα άτομα. Όχι μόνο στην επιστήμη, αλλά και σε τέχνη, διανόηση, ανθρωπιστικές σπουδές, καινοτομία και όλους τους χώρους του κοινωνικού βίου.
Η πλέον εκτεταμένη συνωμοσία υπέρ αριστείας ήταν πιθανότατα τα Συμβουλία Ιδρυμάτων. Δεκάδες κορυφαίοι τίμησαν το θεσμό. Η πλειοψηφία των μελών ήταν άριστοι, έστω κι αν παρεισφρύσανε αρκετοί μέτριοι εκπροσωπόντας παλαιές παθογένειες. Αστέρια πρώτου μεγέθους όπως Μπερτσιμάς, Εφραιμίδης, Ηλιόπουλος, Δαφέρμος, Αθανασίου, Σιούτας, Τσώκος, Τσιχριτζής, Αγάθος, Κομνινέλλης, Γαβράς, Γιαννάκης, Τσιτσικλής, Δελούκας και τόσοι άλλοι δημιουργήσανε μια μοναδική ευκαιρία. Έστω ένας να μπορούσε να εφαρμόσει σχετικά ανενόχλητος όσα ήξερε, το ελληνικό πανεπιστήμιο θα ανέβαινε πολύ. Όμως τους τραβήξανε το χαλί. Από την αρχή κιόλας οι αρμοδιότητες ροκανίστηκαν. Σε ιδρύματα που συχνά δεν έχουν καν εσωτερικό κανονισμό, πρωτοστατήσανε στο ροκάνισμα όχι μόνο η σημερινή συμπλεγματική κυβέρνηση, αλλά ακόμα και όσοι υπερψηφίσανε τα Συμβούλια, αλλά συνέχισαν να συντηρούν κομματικά πανεπιστημιακά μαγαζάκια. Κλαίνε τώρα φηφοθηρικά κροκοδειλίσια δάκρυα. Ήταν σαν να πας να διδάξεις πλατωνικούς διαλόγους σε σαλούν όπου πέφτει πιστολίδι ανάμεσα σε γελαδοκλέφτες. Ή σαν να κλειδώνεις την Στεφανίδη, την Κυριακοπούλου και τον Φιλιππίδη σε χαμηλοτάβανο δωμάτιο και να ζητάς να σπάσουν εκεί μέσα τα ρεκόρ του επί κοντώ.
Η επιστήμη δεν είναι κοινοβούλιο, η επιστημονική γνώση τεκμηριώνεται και επικυρώνεται, δεν ψηφίζεται. Αν ένας ξέρει και 2000 αγνοούν, επιλέγουμε τη γνώση του ενός. Επιπλέον οι επιστήμονες δεν είναι αναγκαστικά δημοκρατικότεροι, δημοφιλέστεροι ή πλέον ευφραδείς. Ούτε θεωρώ ότι πρέπει αυτοί ειδικά να γίνονται βουλευτές ή υπουργοί. Αντιθέτως έχω δηλώσει ότι χρειάζεται καλύτερη κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση, όχι εκπροσώπηση μόνο ολιγαρχιών. Όμως γνώστες μπορεί να ενημερώσουν νηφάλια το κοινωνικό σύνολο και να ληφθούν αποφάσεις μετά γνώσεως. Ανέφερα κορυφαίους οικονομολόγους σε προηγούμενο άρθρο. Ένα δίκτυο κορυφαίων οικονομολόγων είναι το Greek Economists for Reform. Δυστυχώς και αυτή και άλλες προσπάθειες (π.χ. το πρακτορείο GoodNews) δεν υποστηρίζονται όσο έπρεπε από δημοφιλή ΜΜΕ.
Τι όπλα χρειάζεται μια συνωμοσία αριστείας για να πετύχει; Αποκλείω τη φυσική βία. Μιλάμε για μόρφωση, για τεκμηριωμένη διαμόρφωση γνώμης, όχι για παραμόρφωση. Τι κάνεις όταν μόνο 9% του πληθυσμού ενημερώνεται στοιχειωδώς (εξαιρώντας την τηλεόραση), 50% δεν έχει αγοράσει ποτέ βιβλίο και
Το να επιχειρείς χωρίς ΜΜΕ με το μέρος σου είναι σαν να πολεμάς πεζικάριος χωρίς τανκς και αεροπορική κάλυψη. Τα ΜΜΕ όμως είναι δίκοπο μαχαίρι. Στο εξωτερικό παίρνω εκατοντάδες προσκλήσεις για συνεντεύξεις ή σχόλια. Ανταποκρίνομαι σε μερικές, όταν θεωρώ ότι δε θα διαστρεβλωθώ. Πόσα ΜΜΕ μπορούν να περισωθούν; Προσπάθησα να περιεργαστώ ευρύ δείγμα εφημερίδων μεγάλης κυκλοφορίας πρόσφατα. Δεν ξέρω αν φταίει που ήταν Αύγουστος. Ορισμένες περιείχαν δεκάδες φωτογραφίες δεσποινίδων, κυριών, και κυρίων με μαγιό. Επίσης κείμενα χωρίς μαγιό, ολόγυμνα: πολιτικο-οικονομικό ρεπορτάζ, άρθρα κομματανθρώπων, φληναφήματα εγχώριας παρανόησης. Ξύλινη ιδεολογία συν φωτογενείς γλουτοί. Σε δήθεν σοβαρότερα έντυπα εμφανίζονται λιγότερα περίνεα, αλλά η εγκεφαλική πλύση συνεχίζεται πιο ανεπαίσθητα. Λίγες εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η τηλεόραση, πολύ χειρότερα. Μάλλον ο κύριος λόγος που σκυλιάσανε κυβέρνηση και αντιπολίτευση για τις τηλεοπτικές άδειες είναι ποιος θα ελέγχει τον ψεκασμό του πληθυσμού. Πάλι υπάρχουν εξαιρέσεις, αλλά είναι ατόλες σε ωκεανό λήθης.
Τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς, η κοινωνία μας προσλαμβάνει 99% παραχάραξη ή ασημαντότητα και 1% σοβαρή πληροφορία. Μερικές χώρες δεν έχουν φτάσει τελείως στον γκρεμό, ίσως αντέχουν λίγη ακόμα ενημερωτική αποχαύνωση. Η Ελλάδα έφτασε στα άκρα, δεν έχει περιθώριο. Πρέπει να τολμήσουμε να μάθουμε. Αν τολμήσουμε, φαινόμενα σάπιου κοινωνικού και πολιτικού βίου θα καταπέσουν σαν τραπουλόχαρτα. Θα απορούμε πώς μπορέσαμε να πιστέψουμε τόσα ψέματα και τόσες αυταπάτες. Η προσωπική παιδεία είναι η τρομερότερη συνωμοσία.