Οι Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής εκτός του ενδιαφέροντος των ερευνητών, έχουν κερδίσει τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ιδιαίτερα η Ψυχογενής Ανορεξία.
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από μια σοβαρή και επίμονη ενόχληση όσον αφορά τη διατροφική συμπεριφορά, η οποία προκαλεί ψυχολογικά αλλά και σωματικά προβλήματα. Μεταξύ των συμπτωμάτων που μπορεί να παρουσιάζονται είναι συνεχείς σκέψεις, συναισθήματα και εικόνες σχετικά με το φαγητό, το σχήμα και το βάρος του σώματος, η μειωμένη θερμιδικά λήψη τροφής σε σημείο που το άτομο να λιμοκτονεί, η υπερφαγία και ακόλουθες βλαπτικές συμπεριφορές, όπως η πρόκληση εμετού, η χρήση καθαρτικών και διουρητικών, η υπερβολική άσκηση.
Οι κύριες διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι η Ψυχογενής Βουλιμία, η Ψυχογενής Ανορεξία και η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας.
Ψυχογενής Βουλιμία
Η Ψυχογενής Βουλιμία είναι μια από τις διαταραχές πρόσληψης τροφής η οποία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερβολικής κατανάλωσης φαγητού κατά τα οποία το άτομο μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα καταναλώνει πολύ μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού από ότι καταναλώνει το μέσο άτομο μέσα στον ίδιο χρόνο και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, έχοντας χάσει τον έλεγχο σχετικά με την ποσότητα του φαγητού που καταναλώνει. Αμέσως μετά την κατανάλωση του φαγητού νιώθει ενοχές για τη συμπεριφορά αυτή και δυσάρεστα συναισθήματα για τον εαυτό του.
Στην προσπάθεια του να μειώσει τις συνέπειες της υπερβολικής αυτής κατανάλωσης και να ανακουφιστεί από τα δυσάρεστα συναίσθημα και σκέψεις οδηγείται σε συμπεριφορές, όπως ο αυτοπροκαλούμενος εμετός, η χρήση διουρητικών, καθαρτικών, η νηστεία, η υπερβολική σωματική άσκηση. Έτσι μπλέκει σε έναν φαύλο κύκλο. Για την διάγνωση της Ψυχογενούς Βουλιμίας τα επεισόδια αυτά θα πρέπει να συμβαίνουν περίπου δύο φορές την εβδομάδα για περισσότερο από τρεις μήνες.
Η Ψυχογενής Βουλιμία είναι η «κρυφή» διαταραχή πρόσληψης τροφής, δεν είναι εμφανής στους άλλους, καθώς το βάρος του ατόμου, λόγω των αντισταθμιστικών μεθόδων που χρησιμοποιεί (εμετός, καθαρτικά κλπ) είναι κανονικό ή σε κάποιες περιπτώσεις λίγο πάνω από το μέσο φυσιολογικό.
Συχνότητα της Ψυχογενούς Βουλιμίας
Η Ψυχογενής Βουλιμία εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες, περίπου 4%-8%, κυρίως νεαρής ηλικίας, ξεκινώντας κατά την περίοδο της εφηβείας και ίσως συχνότερα στην αρχή της ενήλικης ζωής. Στους άντρες το ποσοστό είναι πολύ μικρότερο περίπου 2%, αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του ποσοστού εμφάνισης της, κυρίως σε νεαρούς άντρες, πιθανά ως συνέπεια της μεγάλης έμφασης που δίνεται τα τελευταία χρόνια στην εμφάνιση και το σώμα των ανδρών.
Συνέπειες της Ψυχογενούς Βουλιμίας
Η Ψυχογενής Βουλιμία έχει σοβαρές συνέπειες στον οργανισμό και το σώμα του ατόμου. Εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων εμετών, την χρήση διουρητικών και καθαρτικών προκαλούνται σημαντικά προβλήματα, όπως προβλήματα στον οισοφάγο, το έντερο, τα δόντια και το στομάχι. Προκαλούνται προβλήματα στον κύκλο της εμμήνου ρύσεως, ακόμη και διακοπής της. Επίσης συχνά επηρεάζεται η κοινωνική ζωή του ατόμου, με αποφυγή κοινωνικών συναναστροφών κατά τις οποίες μπορεί να υπάρξει κατανάλωση φαγητού.
Παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση της Ψυχογενούς Βουλιμίας
Έρευνες υποστηρίζουν ότι κάποιοι βιολογικοί παράγοντες, όπως ανωμαλίες στα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο και κυρίως της σεροτονίνης, ευθύνονται για την εμφάνιση της βουλιμίας σε κάποια άτομα. Ωστόσο δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά δεδομένα. Επίσης κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτισμικοί παράγοντες όπως και ο ρόλος της οικογένειας, οι σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιού, η έμφαση που δίνεται μέσα στην οικογένεια, αλλά και στο ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον στην εμφάνιση και το βάρος υποστηρίζεται ότι ευθύνονται σε σημαντικό βαθμό στην εμφάνιση της Ψυχογενούς Βουλιμίας. Κάθε περίπτωση ωστόσο είναι διαφορετική.
Θεραπεία της Ψυχογενούς Βουλιμίας
Η ψυχοθεραπεία, ατομική ή/και ομαδική, στοχεύει στην θεραπεία της ίδιας της διαταραχής. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική θεραπεία έχει ως στόχο να εκπαιδεύσει το άτομο να αναγνωρίζει τις δυσλειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές σχετικά με το βάρος και την εικόνα του σώματος του και να τις αντικαταστήσει με άλλες λειτουργικές, όπως και να υιοθετήσει πιο σωστές διατροφικές συνήθειες. Η ιατρική παρακολούθηση είναι απαραίτητη στις περιπτώσεις που χρειάζεται αντιμετώπιση των σωματικών προβλημάτων που μπορεί να δημιουργηθούν από την Ψυχογενή Βουλιμία.
Ψυχογενής Ανορεξία
Σχετικά με την Ψυχογενή Ανορεξία υπάρχει μια συχνή παρερμηνεία η οποία προέρχεται από τον όρο Ανορεξία. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στην Ψυχογενή Ανορεξία δεν υπάρχει απώλεια της όρεξης (στερητικό -α και -όρεξη), αλλά ο περιορισμός της πρόσληψης τροφής είναι εκούσιος. Το άτομο μπορεί να πεινά και να πεινά πολύ, αλλά δεν επιτρέπει το ίδιο στον εαυτό του να φάει.
Η Ψυχογενής Ανορεξία είναι η λιγότερο συχνή από τις διαταραχές πρόσληψης τροφής, ωστόσο είναι μια πολύ σοβαρή διαταραχή με σημαντικές αρνητικές συνέπειες στην υγεία του ατόμου, ενώ σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει και στον θάνατο. Το σωματικό βάρος είναι κάτω του φυσιολογικού και σε μεταεμμηναρχικές γυναίκες παρουσιάζεται αμηνόρροια (απουσία περιόδου) για χρονική περίοδο τουλάχιστον τριών ή περισσοτέρων έμμηνων κύκλων.
Τα άτομα με Ψυχογενή Ανορεξία κυριαρχούνται από μια έντονη επιθυμία να είναι αδύνατα και νιώθουν τρόμο στην σκέψη του να πάρουν ακόμη και λίγα γραμμάρια. Αντιλαμβάνονται το βάρος και το σχήμα του σώματος με έναν διαταραγμένο τρόπο, αρνούνται να διατηρήσουν το σωματικό βάρος στο/ή πάνω από το ελάχιστο φυσιολογικό βάρος και συχνά αρνούνται την σοβαρότητα του χαμηλού σωματικού τους βάρους. Μειώνουν συνεχώς τον στόχο απώλειας κιλών, αποκλείουν ομάδες τροφίμων, περιορίζοντας την ποικιλία τροφίμων συνεχώς, όπως επίσης μειώνουν όλο και περισσότερο την πρόσληψη θερμίδων. Έχουν σκληρούς άκαμπτους διατροφικούς κανόνες τους οποίους πολύ δύσκολα σπάνε. Για να χάσουν βάρος και να το διατηρήσουν αφιερώνουν πολλές ώρες σε έντονη και σκληρή γυμναστική, κάνουν νηστεία, χρησιμοποιούν καθαρτικά και διουρητικά, λαμβάνουν διεγερτικά, όπως αμφεταμίνες, προκαλούν εμετούς.
Συχνότητα της Ψυχογενούς Ανορεξίας
Η Ψυχογενής Ανορεξία εμφανίζεται συχνότερα στο γυναικείο πληθυσμό, περίπου 1-2% και λιγότερο στον ανδρικό πληθυσμό, περίπου 0,3%. Συνήθως η διαταραχή ξεκινά στην εφηβική και την νεαρή ενήλικη ζωή, ωστόσο σε έρευνες έχει βρεθεί σπανιότερα έναρξη της Ψυχογενούς Ανορεξίας σε ηλικίες 6 έως 72 χρόνων. Η άποψη ότι εμφανίζεται μόνο σε δυτικές οικονομικά ανεπτυγμένες κοινωνίες δεν είναι απόλυτα ακριβής.
Παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση της Ψυχογενούς Ανορεξίας
Γενετικοί και βιολογικοί παράγοντες, το οικογενειακό περιβάλλον, αλλαγές της εφηβείας, εμπειρίες ζωής, η κοινωνική πίεση του να είναι κανείς αδύνατος, η απώλεια, η σεξουαλική κακοποίηση, η ύπαρξη ψυχικής ή σωματικής ασθένειας, μια «αθώα» δίαιτα, η επιτυχία αυτής και ο φόβος της απώλειας του ελέγχου στο σώμα, αλλά και σε άλλους τομείς της ζωής μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς προδιαθεσικούς παράγοντες στην εμφάνιση της Ψυχογενούς Ανορεξίας. Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και φαίνεται ότι συνήθως περισσότεροι από ένας παράγοντες αλληλεπιδρούν στην εμφάνιση και διατήρησή της.
Συνέπειες της Ψυχογενούς Ανορεξίας
Η Ψυχογενής Ανορεξία έχει σοβαρές συνέπειες στην υγεία, όπως η εμφάνιση αδυναμίας, υποθερμίας και ζαλάδας, απώλεια μαλλιών, ξηρό δέρμα, σκασμένα χείλη, πρησμένο πρόσωπο, διάρροια, δυσκοιλιότητα και αμηνόρροια. Μπορεί να προκληθεί οστεοπόρωση, προβλήματα στα νεφρά, αναιμία, αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, καρδιαγγειακά και γαστρικά προβλήματα. Επίσης γνωστικές διαταραχές, αδυναμία συγκέντρωσης, σκέψης και ομιλίας. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις μπορεί να υπάρξουν επιληπτικές κρίσεις και καρδιακή ανακοπή.
Θεραπεία της Ψυχογενούς Ανορεξίας
Όσο καθυστερεί η διάγνωση και η θεραπεία της Ψυχογενούς Ανορεξίας, η διαταραχή γίνεται πιο σοβαρή και δυσκολότερη στην αντιμετώπιση. Στην θεραπεία της Ψυχογενούς Ανορεξίας είναι απαραίτητη η ψυχοθεραπεία, συχνά σε συνδυασμό με φαρμακοθεραπεία, όπως και η ιατρική παρακολούθηση. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική θεραπεία, ειδικά το εκτεταμένο μοντέλο αυτής, είναι μια από τις θεραπείες με την καλύτερη αποτελεσματικότητα. Εάν το σωματικό βάρος του ατόμου πέσει κάτω του 85% του φυσιολογικού σωματικού βάρους ή το άτομο αρνείται να τραφεί, σε περιπτώσεις που υπάρχουν ιατρικές επιπλοκές, όπως καρδιαγγειακές επιπλοκές, σοβαρή διαταραχή ηλεκτρολυτών ή σοβαρή συνύπαρξη ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη, ο υψηλός κίνδυνος για αυτοκτονία, απαιτείται εισαγωγή στο νοσοκομείο.
Διαταραχή επεισοδιακής Υπερφαγίας
Ένα άτομο με Διαταραχή Υπερφαγίας κάνει συχνά υπερβολική κατανάλωση φαγητού πολύ μεγαλύτερη από αυτή που θα κατανάλωναν οι περισσότεροι άνθρωποι μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα και κάτω από τις ίδιες συνθήκες, έχοντας μια αίσθηση απώλειας ελέγχου στην ποσότητα και ταχύτητα κατανάλωσης του φαγητού. Καταναλώνει μεγάλες ποσότητες τροφής, παρότι δεν πεινάει, μέχρι του σημείου να νιώσει δυσάρεστα γεμάτο το στομάχι του. Συνήθως τρώει κρυφά, γιατί ντρέπεται για την συμπεριφορά του. Η συμπεριφορά συμβαίνει τουλάχιστον δύο εβδομάδες για έξι μήνες περίπου και δεν συνοδεύεται από ακατάλληλες αντιρροπιστικές συμπεριφορές (όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ψυχογενούς Βουλιμίας), όπως η πρόκληση εμετού, η χρήση διουρητικών και καθαρτικών, η έντονη σωματική άσκηση.
Συχνότητα της Διαταραχή επεισοδιακής Υπερφαγίας
Η Διαταραχή Υπερφαγίας είναι η πιο συχνή διαταραχή πρόσληψης τροφής και συναντάται περίπου 1,5 φορά πιο συχνά στον γυναικείο πληθυσμό από ότι στον ανδρικό. Υπολογίζεται ότι περίπου 30% των ατόμων που αναζητούν βοήθεια για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας υποφέρει από Διαταραχή Υπερφαγίας.
Παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση της Διαταραχής Επεισοδιακής Υπερφαγίας
Στην εμφάνιση της Διαταραχής Υπερφαγίας φαίνεται να εμπλέκονται διάφοροι παράγοντες, βιολογικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί. Κάποιες έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει κληρονομικότητα, ωστόσο δεν είναι γνωστό ακόμη αν υπάρχει κάποια γενετική προδιάθεση. Επίσης υποστηρίζεται ότι κάποιοι βιολογικοί παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν σε υπερφαγικά επεισόδια, όπως η υπογλυκαιμία λόγω των ακατάστατων ωραρίων γευμάτων, η έλλειψη κάποιων θρεπτικών συστατικών εξαιτίας της μη ισορροπημένης διατροφής, τα χαμηλά επίπεδα κάποιων χημικών ουσιών του εγκεφάλου οι οποίες επηρεάζουν την διάθεση και την ρύθμιση της όρεξης, αλλά και η μη σωστή λειτουργία του συστήματος πείνας-κορεσμού.
Έχει βρεθεί ότι τα άτομα που εμφανίζουν Διαταραχή Υπερφαγίας συχνά έχουν δυσκολία ρύθμισης και έκφρασης του συναισθήματος, έλλειψη δεξιοτήτων αντιμετώπισης καταστάσεων, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αγχώδη και καταθλιπτικά χαρακτηριστικά. Η κοινωνική πίεση να είναι κάποιος αδύνατος σε συνδυασμό με άλλους προσωπικούς παράγοντες, όπως η έντονη κριτική για την σωματική εμφάνιση που μπορεί να δέχθηκε κάποιος κατά την παιδική, εφηβική ή αργότερα την ενήλικη ζωή μπορεί να πυροδοτήσουν την εμφάνιση της Διαταραχής Υπερφαγίας.
Επίσης η συνεχής ενασχόληση με την εικόνα του σώματος, οι συχνές δίαιτες με στόχο την απόκτηση ενός αδύνατου σώματος στα πρότυπα της μόδας και ο φαύλος κύκλος απώλειας και κέρδους βάρους μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση της διαταραχής.
Συνέπειες της Διαταραχής Επεισοδιακής Υπερφαγίας
Η Διαταραχή Υπερφαγίας οδηγεί σε αυξομειώσεις στο βάρος και την σωματική διάπλαση, αλλά και σε σοβαρότερα προβλήματα υγείας, όπως παχυσαρκία, διαβήτη, αυξημένη αρτηριακή πίεση, χοληστερίνη, αρθρίτιδα, καρδιαγγειακά προβλήματα διαταραχές στην έμμηνο ρήση, κατάθλιψη.
Θεραπεία της Διαταραχής Επεισοδιακής Υπερφαγίας
Η ατομική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με Διαταραχή Υπερφαγίας να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα διατροφής τους. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο το άτομο να ανακαλύψει τις αιτίες της ανάπτυξης και διατήρησης της διαταραχής, να κατανοήσει τις σκέψεις και συναισθήματα που προκαλούν την συμπεριφορά αυτή, να μειώσει την συμπεριφορά υπερφαγίας, να ελέγξει και να βελτιώσει πιθανά συναισθηματικά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει, να εκπαιδευτεί σε πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης στρεσογόνων καταστάσεων και όχι μέσω της κατανάλωση τροφής.