Στις αρχές του 2000, η αρμόδια υπηρεσία του ΟΗΕ, δημοσιοποιούσε μια έκθεση με τον εύγλωττο τίτλο «Μετανάστευση αναπλήρωσης: αποτελεί λύση στη φθορά και τη γήρανση των πληθυσμών;». Η έκθεση αυτή, όπου τονιζόταν η ανάγκη για την ΕΕ να υποδεχθεί 80 εκατομμύρια μετανάστες ως το 2050, στόχευε στο να συμβάλει στο δημόσιο διάλογο για το θέμα που ακόμη τότε δεν είχε καταγραφεί στις σημερινές του διαστάσεις, ως «φαινόμενο»: το μεταναστευτικό / προσφυγικό. Ένα φαινόμενο που ναι μεν δεν είναι νέο (το αντίθετο μάλιστα καθώς συνδέεται με την ιστορία της ανθρωπότητας), ωστόσο πλέον εγγράφεται, ειδικά σε ό,τι αφορά στην Ευρώπη, σε νέες συνθήκες, όπως είναι η πολιτική αναξιοπιστία των ευρωπαϊκών θεσμών, η οικονομική κρίση, η αδυναμία άρθρωσης μιας ενιαίας εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας από την πλευρά των ευρωπαϊκών χωρών. Συγκεκριμένα, η απουσία ουσιαστικής ανάπτυξης, η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού, η αδυναμία παρέμβασης π.χ. στο συνεχιζόμενο εμφύλιο στη Συρία, δημιουργούν ένα περιβάλλον που επιτείνει και δυσχεραίνει την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού / προσφυγικού φαινομένου.
Γίνεται πλέον συνείδηση ότι η αντιμετώπιση του νέου, αριθμητικά και ποιοτικά πρωτόγνωρου προσφυγικού / μεταναστευτικού φαινομένου απαιτεί άμεσες και τολμηρές πολιτικές πρωτοβουλίες στην κατεύθυνση συλλογικής ευρωπαϊκής απάντησης, με δίκαιη κατανομή της ευθύνης. Απαιτείται ένας Οδικός Χάρτης για την αντιμετώπιση του φαινομένου που «διαμόρφωσε τον κόσμο μας και θα καθορίσει το μέλλον μας», μέσα από ρήξη με το παρελθόν και το «Σύστημα Δουβλίνου» και την πρόταξη ενός νέου μοντέλου μεταναστευτικής / προσφυγικής πολιτικής και ένα ενιαίο σύστημα ασύλου. Μιας πολιτικής που προϋποθέτει παράλληλα την ανάπτυξη σχέσεων στήριξης (υποβοήθησης της ανάπτυξης) με τις χώρες προέλευσης ή τράνζιτ, στη Μέση Ανατολή (Τουρκία, Ιορδανία) ή / και Αφρική (Μαρόκο, Λιβύη), προκειμένου να περιοριστούν οι ροές προσφύγων και μεταναστών.
Το προσφυγικό / μεταναστευτικό φαινόμενο ήλθε για να μείνει. Και επιβάλλει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και ενέργειες και όχι απλά λόγια. Πρωτοβουλίες και ενέργειες που οφείλει να αναλάβει συλλογικά η Ευρώπη και όχι μεμονωμένες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, που σήμερα καλούνται να σηκώσουν (και το πράττουν με όρους αλληλεγγύης και ανθρωπιάς) το βάρος της υποδοχής εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών.
Και αυτή η πολυεπίπεδη δράση γίνεται σήμερα εξαιρετικά επείγουσα γιατί η παρούσα πολιτική (Δουβλίνο) και οι σημερινές αντιδράσεις (κλείσιμο συνόρων, ύψωση φρακτών, ξενοφοβικές συμπεριφορές) καλλιεργούν πρόσφορο έδαφος για την εκκόλαψη του αυγού του φιδιού. Μιας εκκόλαψης που ολοκληρώνεται με επικίνδυνα γρήγορους ρυθμούς σε χώρες - κινητήριους μοχλούς του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, όπως είναι η Γερμανία (χαρακτηριστικά τα πρόσφατα αποτελέσματα στο Βερολίνο) και η Γαλλία (όπου παγιώνεται η άνοδος της Λεπέν).
Απαιτούνται έτσι άμεσες ενέργειες στο πλαίσιο συντονισμένης δράσης διεθνών οργανισμών, εθνικών κυβερνήσεων και τοπικών αρχών, στη βάση μιας διπλής προβληματικής: της υποδοχής και της ενσωμάτωσης των μεταναστών / προσφύγων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Και τούτο μέσα από την αντιμετώπιση επιμέρους ζητημάτων όπως ένταξη στην αγορά εργασίας, κάλυψη εκπαιδευτικών και κοινωνικών αναγκών.
Εν κατακλείδι, σήμερα το μεταναστευτικό / προσφυγικό φαίνεται να γίνεται εκείνο το κόκκινο νήμα που συνδέει τον ΟΗΕ, το «Κοινοβούλιο του Ανθρώπου» (Πολ Κέννεντι), που φέτος αφιέρωσε, για πρώτη φορά στην ιστορία του, συνεδρίαση της Γενικής του Συνέλευσης στο προσφυγικό/ μεταναστευτικό, με τις τοπικές αρχές των χωρών της ΕΕ, θέτοντας επί τάπητος, επιτακτικά, το στοίχημα της επανανοηματοδότησης της ίδιας της έννοιας της πολιτικής με την αριστοτέλεια έννοια.
Ένα κόκκινο νήμα που κρίνει και το μέλλον της ΕΕ: το στοίχημα της όσμωσης της δράσης εθνικών κυβερνήσεων και τοπικών αρχών για το προσφυγικό / μεταναστευτικό, αναδεικνύεται σε καταλυτικό παράγοντα. Η υπόθεση του μεταναστευτικού / προσφυγικού γίνεται υπόθεση Δημοκρατίας: θέτει το θέμα της (απολεσθείσας) αξιοπιστίας των ευρωπαϊκών θεσμών. «Ο μόνος τρόπος να υπάρξει δημοκρατία στην Ευρώπη είναι μέσα από την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής συνεργασίας», τόνιζε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Γιούργκεν Χάμπερμας. Ακριβώς εκείνης της συνεργασίας που επιβάλλει η ολιστική αντιμετώπιση του προσφυγικού / μεταναστευτικού φαινομένου.
«Exceptional People: How migration Shaped our world and will define our future», Ian Goldin, Geoffray Cameron, Meera Balarajan. 2011, Princeton University Press. Στα ελληνικά, από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, με τον τίτλο «Αυτοί δεν είναι σαν εμάς», 2013.