Έχω συχνά παροτρύνει τους αποτυχημένους κομματάρχες και συνοδοιπόρους τους να δείξουν στοιχειώδη ευθιξία για την κατάντια της χώρας και να αποσυρθούν. Πρότεινα επίσης στον πρόεδρο της δημοκρατίας, πρώην κομματικό μέλος, βουλευτή και υπουργό και νυν ανώτατο άρχοντα, να παραιτηθεί. Δυστυχώς, οι νομείς της Ελλάδας συνεχίζουν ανένδοτοι. Μήπως έχουν δίκιο; Συχνά ακούω το επιχείρημα: όλοι αυτοί - καλοί ή κακοί - δεν καταλάβανε αξιώματα με βία. Δε φταίνε. Ψηφίστηκαν από τον λαό και από δημοκρατικά εκλεγμένους αντιπροσώπους του. Ο λαός φταίει.
Δεν πιστεύω στα σλόγκαν περί σοφού λαού. Όμως η παραίτηση λόγω ευθιξίας αφορά συγκεκριμένα πρόσωπα που έχουν δράσει και δρουν σε θέσης ευθύνης, όχι απρόσωπες ομάδες. Αν είχε κάποτε κάποια εξουσία ο λαός, έστω έμμεσα, αυτή χάθηκε. Είναι αμφίβολο αν ακόμα κι ο χαμογελαστός πρωθυπουργός (θεωρητικά ο ισχυρότερος φορέας εξουσίας στη χώρα) περισώζει έστω ελάχιστο αυτεξούσιο. Μήπως απλώς κόλλησε το λεβιέ στο πρωθυπουργικό ρομπότ στην ένδειξη «χαμογέλα»; Έπειτα, να παραιτηθεί και να πάει πού ο λαός, στο διαστημόπλοιο του Elon Musk προς τον Άρη; Σε εκείνο που εξερράγη; Να τον σπρώξουμε λιγουλάκι να ποδοπατηθεί στο περιθώριο σαν Θύρα 7; Μα πόσο να ξεχειλώσει πλέον αυτό το κακόμοιρο περιθώριο; Ήδη ο λαός, δυστυχώς, παραιτείται. Πολλοί μεταναστεύουν, σιωπούν, καταφεύγουν σε μεσσιανισμούς, απόκρυφα ή εθνικιστικά ευαγγέλια της συμφοράς. Οι περισσότεροι χώνονται σε θαμπές ιδιωτικές σπηλιές.
Τι μπορούμε να περιμένουμε από έναν καταπονημένο λαό; Από 10 εκατομμύρια Έλληνες ψηφοφόρους πόσοι διαθέτουν ανέπαφη κρίση, ψυχική υγεία και νηφαλιότητα, άρτια παιδεία και πρόσβαση σε αμερόληπτη πληροφορία; Ας κάνουμε μια αριθμητική ανατομή. Περίπου 200 χιλιάδες έχουν άνοια Αλζχάιμερ κι άλλες 800 χιλιάδες έχουν περιορισμό της νοητικής λειτουργίας από άλλες αιτίες. Στην ψυχική υγεία τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Το 2009-2010, 1,4 εκατομμύρια έπασχαν από ενεργές ψυχικές διαταραχές. Με την επίταση της κρίσης ο αριθμός ίσως φτάνει τα 3 εκατομμύρια. Μελέτες στα αστικά λύματα δείχνουν πως στην Αθήνα το 2010-2014 αυξήθηκαν 35 φορές τα αντιψυχωτικά, 19 φορές οι αγχολυτικές βενζοδιαζεπίνες, 11 φορές τα αντικαταθλιπτικά. Τα φάρμακα βοηθούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και βλάπτουν σε πολλές άλλες. Η Ελλάδα δεν είναι ψεκασμένη, είναι χαπακωμένη. Έπειτα, πόση νηφαλιότητα είναι εφικτή με 24% ανεργία (50% στους νέους) και 320 δισεκατομμύρια κρατικό χρέος επικρεμάμενο; Αν μεταφερθεί το κρατικό χρέος ισόποσα σε όλους τους πολίτες, οι περισσότεροι Έλληνες θα χρωστάνε ακόμα κι αν ξεπουλήσουν ό,τι περιουσιακό στοιχείο έχουν, ακόμα και τα ρούχα που φοράνε.
Με όση δημοκρατία διασώζεται, ευτυχώς δεν στερούνται πολιτικά δικαιώματα όσοι έχουν ελαττώματα, αρρώστια, χρέος ή άλλα προβλήματα. Όλοι οι παραπάνω ταλαιπωρημένοι πολίτες έχουν δικαίωμα ψήφου. Κάποτε ίσως ψηφίζουν και ορθότερα από υγιείς, πλούσιους και θεωρητικούς υπερανθρώπους. Όμως όταν νους και ψυχή δοκιμάζονται σκληρά, αγωνιούμε να εξασφαλιστεί τουλάχιστον σε όλους άρτια παιδεία και αμερόληπτη πληροφορία.
Από που παίρνει παιδεία και πληροφορία ο πολίτης; Η συνηθισμένη απάντηση σε σωσάρι έκθεσης ιδεών είναι: από το σπίτι, φίλους, σχολείο, πανεπιστήμιο, άλλους κοινωνικούς θεσμούς, ΜΜΕ. Όμως το αθροιστικό αποτέλεσμα αυτών των παιδευτών δεν είναι το καλύτερο. Oι μισοί πολίτες δεν έχουν διαβάσει ούτε ένα βιβλίο ως ενήλικες. Λείπει ακόμα και στοιχειώδης πολιτική παιδεία που διασφαλίζει τον κοινωνικό βίο. Με βάση δεδομένα από τυχαίους φορο-ελέγχους, υπολογίζεται ότι κάπου 2 εκατομμύρια πολίτες φοροδιαφεύγουν - πολλοί από τους υπόλοιπους απλώς δεν έχουν τίποτα για να φοροδιαφύγουν. Ο πολίτης βλέπει να τον κλέβουν ασύστολα. Πιέζεται να γίνει κι αυτός κρυπτο-κλέφτης κρυπτο-αρματωλός, στη ζούλα. Ζούλα ή ζούγκλα; Γιατί υπάρχουν και βάνδαλοι. Άγνωστος αριθμός συμπολιτών είναι πρόθυμοι να τα σπάσουν όλα. Αν το απαιτήσει η μενταλιτέ ποδοσφαιρικής ομαδάρας, το σαβουάρ-βίβρ κατεδαφιστικής συμμορίας ή υπαρξιακή βαρεμάρα, αποκεφαλίζεται ακόμα κι η Λέλα Καραγιάννη.
Το σπίτι και οι φίλοι προσπαθούν, αλλά αναγκαστικά εστιάζουν το υστέρημά τους σε συνοχή-επιβίωση παρά σε παιδεία-πληροφορία. Συχνά λέω σε φίλους στο εξωτερικό ότι η συνοχή των ελληνικών οικογενειών και φίλων είναι αξιοθαύμαστη. Αν η Αμερική είχε δεχτεί το μισό οικονομικό πλήγμα που δέχτηκε η Ελλάδα, χιλιάδες θα είχανε αλληλοσκοτωθεί. Θα πέφτανε κορμιά από μάχες έξω από το γραφείο μου, θα φόραγα αλεξίσφαιρο πριν βγώ στον κήπο. Περισσότερα μάλλον δε μπορούμε να απαιτούμε απο το ελληνικό σπίτι και φίλους. Έδωσαν.
Παιδεία και αμερόληπτη πληροφορία μπορούν να αποκαταστήσουν τη χαμένη δημοκρατία. Αντιθέτως η στέρησή τους είναι η χειρότερη δυνατή σκλαβιά.
Όσο για το σχολείο, πανεπιστήμιο και άλλους κοινωνικούς θεσμούς, εδώ μπλέξαμε. Και σαν φοιτητής και σαν καθηγητής στο ελληνικό πανεπιστήμιο, συχνά ένιωθα παρείσακτος. Το πανεπιστήμιο είναι ανοιχτό, ανέχεται σχεδόν τα πάντα - εκτός από φοιτητές και καθηγητές. Είναι εξαιρετικός τόπος δράσης και αναψυχής ανάμεσα σε ασυμμάζευτα σκουπίδια για κομματικούς εκπροσώπους, ντουντουκοφόρους, καταληψίες, κατασκηνωτές, αναρχικούς, αρχομανείς, ανθρώπους του υπουργού, επαγγελματίες γλείφτες, διακομματικούς απατεώνες, μιζαδόρους, άτομα που αντέχουν συνελεύσεις 5 ωρών με ντουμάνι καπνού, επωαζόμενους βουλευτές εκ του προχείρου κι επαναστάτες κατά του συστήματος (δηλαδή, κατά του εαυτού τους). Πικραίνοντας βαθύτατα όλους τους παραπάνω αγωνιστές, το πανεπιστήμιο παράγει ακόμα και παιδεία, καθώς επιμένουν πολλοί σοβαροί καθηγητές και φοιτητές. Βέβαια, ενίοτε η παιδεία παράγεται με την οκά, σαν νερουλά πεπόνια. Π.χ. συναντήσα τρεις καθηγητές που διακινούσαν πάνω από 100 υποψήφιους διδάκτορες ο καθένας. Οι δύο ήταν νεοδημοκράτες, ο τρίτος πασοκοσυριζαίος. Κανένας από τους τρεις υπερδιατριβιστές δεν είχε υποψιαστεί τι σημαίνει επιστημονική έρευνα. Μοιράζανε διδακτορικές διατριβές, όπως μοιράζεις πλαστικές σημαιούλες σε κομματική συγκέντρωση.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι στα φόρτε της και οδεύει προς την τελειότητα του τετέλεσται. Εκεί όλα λούονται επιτέλους θείο φως. Οπότε πρόσφατα είδαμε θρησκευτικές διαμάχες κυρίως για τη βελτίωση άλλων εκπαιδευτικών βαθμίδων. Πάνω από το σκήνωμα γυμνασιακών μαθημάτων, όπως πάνω από το πτώμα του Πατρόκλου, πλακώσανε ένας υπουργός παιδείας χωρίς πτυχίο, ένας καρναβαλιστής μασκαρεμένος σε Ο.Υ.Κ., μάτσο σχολιαστές όλων των κομμάτων, εκπρόσωποι παραθρησκευτικών οργανώσεων κι άλλοι ποδοσφαιρικοί παράγοντες. Ακολούθησε πνευματικό κλωτσοσκούφι για το ποιος θα πάρει το κουφάρι. Οι «κοινωνικοί θεσμοί» προσπαθούν ο καθένας να εγκολπώσει το πτώμα στον δικό του ιδεολογικό τεκέ. Με τόσο ποδοβολητό αντιμαχόμενων ηρώων και των αλόγων τους σηκώθηκε πολύ σκόνη.
Αντιθέτως στα ΜΜΕ το τοπίο ξεκαθάρισε. Καθόλου σκόνη, μόνο λάσπη. Εναπόμειναν τέσσερις οριστικοί υπερθεματιστές. Η λέξη υπερθεματιστής θυμίζει λαμπρές αυτοκρατορικές εποχές. Συναγωνίζεται βυζαντινά αξιώματα: μέγας δουξ του θέματος, πραιπόσιτος του ευσεβεστάτου κοιτώνος, χαρτουλάριος, παρακοιμώμενος. Έψαξα στην βικιπαίδεια πληροφορίες για τους υπερθεματιστές παρακοιμώμενους που θα μας αποκοιμίζουν τηλεοπτικά. Υπερθεματιστής με εκτιμώμενη περιουσία $320 εκατομμύρια έχει δημοφιλέστατη ποδοσφαιρική ομάδα της Αθήνας και δυο καταδίκες σε φυλάκιση για «χρέη στο δημόσιο». Ελπίζω να ήταν άδικες οι καταδίκες. Υπερθεματιστής με εκτιμώμενη περιουσία $3 δισεκατομμύρια έχει κορυφαίο αθλητικό σύλλογο και έχει καταδικαστεί σε φυλάκιση για «κατασκευή λιμανιού, καταπάτηση του αιγιαλού και επέκταση της ακτής μέσα στην θάλασσα». Ελπίζω να αθωωθεί μελλοντικά. Υπερθεματιστής με εκτιμώμενη περιουσία $650 εκατομμύρια έχει δημοφιλέστατη ποδοσφαιρική ομάδα του Πειραιά και κατηγορείται για «ένταξη, συμμετοχή και διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, απάτη κατ' εξακολούθηση, εκβίαση κατ' εξακολούθηση, δόλια και σκόπιμη παρέμβαση με αθέμιτες ενέργειες για αλλοίωση της έκβασης του αποτελέσματος ποδοσφαιρικών αγώνων». Ελπίζω να είναι ψευδείς οι κατηγορίες. Τέλος, υπερθεματιστής με εκτιμώμενη περιουσία $530 εκατομμύρια έχει δημοφιλέστατη ποδοσφαιρική ομάδα της Θεσσαλονίκης και είναι μεγαλοκαπνοβιομήχανος. Όταν το κάπνισμα ευθύνεται για περισσότερους θανάτους από κάθε άλλη αιτία στην Ελλάδα, τι να ελπίζω; Οι υπερθεματιστές φαίνονται και καλύτεροι ίσως από αποτυχόντες/αποσυρθέντες υποψήφιους - φαντάσου! Επίσης κάνουν δωρεές και κοινωφελείς δράσεις. Ενδιαφέρονται για τον λαό. Για τον λαό που λέγαμε...
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, σέβομαι το θρησκευτικό αίσθημα, λατρεύω τον αθλητισμό, εκτιμώ όσους αγωνίζονται για τους συνανθρώπους, λαμπρύνω ευεργέτες επιχειρηματίες. Όμως άλλο ο σεμνός ιερέας που δίδασκει αγάπη, άλλο ο χρυσοφόρος μιτροφόρος που κηρύσσει μίσος. Άλλο ο αθλητής και ο ευγενής φίλαθλος, άλλο ο χουλιγκάνος. Άλλο ο ανιδιοτελής κοινωνικός αγωνιστής, άλλο τα αριστερώνυμα UFO που προσγειώνονται ανώμαλα ανάμεσά μας. Άλλο ο οραματιστής ευεργέτης, άλλο ο οχλοκράτης.
Υπάρχει λύση; Η λύση είναι μάλλον αυτή που διάλεξε ο Ιησούς με τους εμπόρους του ναού. Τους πέταξε έξω. Καμιά βαθμίδα της εκπαίδευσης δεν πρέπει να γίνει πλιάτσικο κομμάτων και ιδεοληπτικών, εξουσιαστών ή αντεξουσιαστών οποιασδήποτε συνομοταξίας. Μαθητές, δάσκαλοι, φοιτητές, καθηγητές, προσωπικό: μέσα. Οι υπόλοιποι περάστε έξω παρακαλώ, κλείστε την πόρτα και κάντε και λίγη ησυχία επιτέλους. Όσο για τα ΜΜΕ, πιστεύω πως πρέπει να αποκλείονται επιχειρηματίες με καταδίκες, όσοι ελέγχουν επίσης ομάδες και όσοι παράγουν προϊόντα βλαβερά στη δημόσια υγεία. Επιπλέον το πόθεν έσχες πρέπει να αφορά όλη την περιουσία των κροίσων, όχι μόνο το τίμημα της τηλεοπτικής άδειας.
Παιδεία και αμερόληπτη πληροφορία μπορούν να αποκαταστήσουν τη χαμένη δημοκρατία. Αντιθέτως η στέρησή τους είναι η χειρότερη δυνατή σκλαβιά. Ειλικρινά ελπίζω οι ερχόμενες γενιές να μάθουν πώς να μαθαίνουν. Πώς να ψάχνουν περισσότερο. Όταν θέλεις να μάθεις, όλα τα μαθήματα χωράνε - και περισσότερα, γιατί η παιδεία εκτείνεται πολύ πέρα από το ωρολόγιο πρόγραμμα και την παπαγαλιστέα ύλη. Η δίψα για αλήθεια δεν έχει τέλος. Αντιθέτως, όταν διεκδικούμε στενά συμφέροντα, δε χωράει τίποτε άλλο μόλις σφηνωθεί η χοντρομπαλού ιδεοληψία μας.