Από το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου 2016 που τα αποτελέσματα των αμερικανικών εκλογών άρχισαν να οριστικοποιούνται υπήρξε έντονη δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με απλά σχόλια αλλά και ακραίες εκδηλώσεις που κυμαίνονταν από «θρήνους» για το μέλλον της ανθρωπότητας ως πανηγυρισμούς των ως σήμερα «αδικημένων», που ήρθε η ώρα να πάρουν μια απροσδιόριστη «εκδίκηση από το σύστημα». Τόσο το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών όσο και η ίδια η εκλογική αναμέτρηση εμπεριέχουν μια σειρά από πρωτόγνωρα στοιχεία για την ιστορική πραγματικότητα που βιώνουν οι κοινωνίες που επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από τη διαδικασία εκλογής Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Ίσως αυτή είναι μία από τις λίγες φορές που χρειάζεται κάποιος να εστιάσει περισσότερο στην ανάλυση των δεδομένων και των συνθηκών που οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα παρά στο αποτέλεσμα καθ' εαυτό.
Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν με εκθετικά αυξανόμενο ρυθμό φαινόμενα κοινωνικής έκφρασης διαφόρων μορφών, που προκαλούν έκπληξη λόγω του ότι προηγούμενες εμπειρίες ή δημοσκοπική ανάλυση τα προσδιόρισαν ως «απίθανα να συμβούν». Τα παραδείγματα ακραίων επιλογών είναι ποικίλα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντίθετα με τις προβλέψεις των δημοσκοπήσεων, εξέλεξαν έναν πρόεδρο που κρίθηκε έντονα για το ήθος του, τη στάση του απέναντι στο φορολογικό σύστημα αλλά και για το ύφος και τη φρασεολογία του σε ολόκληρο τον ως σήμερα βίο του. Η επιλογή αυτή έγινε έναντι της πρώτης στην ιστορία υποψήφιας γυναίκας που ωστόσο μέχρι την ύστατη στιγμή της εκλογικής διαδικασίας εξετάζονταν για την ακεραιότητα και τη νομιμότητα πράξεών της.
Πριν από μερικούς μήνες η Μεγάλη Βρετανία, σε αντιδιαστολή με τις περισσότερες δημόσιες παραινέσεις, αποφάσισε με δημοψήφισμα την έναρξη της διαδικασίας εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2015 στην Ελλάδα η κοινωνία εξέφρασε με δημοψήφισμα την αντίθεσή της στην υιοθέτηση νέων οικονομικών μέτρων, δημιουργώντας περιβάλλον πιθανής εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και οδηγώντας την κυβέρνηση σε πτώση και εκλογές προκειμένου να ζητήσει πολιτική νομιμοποίηση για την αντίθετη από το δημοψήφισμα επιλογή της. Ακραία δεξιά κόμματα -ορισμένα με πρακτική και φρασεολογία ναζιστικών οργανώσεων- αποκτούν πρωταγωνιστικό ή ρυθμιστικό ρόλο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, μερικές εκ των οποίων με μακρά παράδοση σε ιδεώδη ανθρωπισμού και κοινωνικής αλληλεγγύης όπως η Γαλλία και η Σουηδία. Κόμματα σε διάφορες χώρες που για πολλά χρόνια βρίσκονταν στο περιθώριο της πολιτικής σκηνής εκφράζοντας μικρές μειοψηφίες της κοινωνίας αναδεικνύονται σε επιλογές διακυβέρνησης. Όλα αυτά τα φαινόμενα υποδηλώνουν έντονο «θυμό» των κοινωνιών απέναντι σε αυτό που αποκαλείται πολιτικό και οικονομικό «σύστημα διακυβέρνησης».
Οι αιτίες για όλα αυτά τα «απίθανα να συμβούν» φαινόμενα που αποκτούν παγκόσμιο χαρακτήρα πλέον χρειάζεται να προσδιοριστούν και να αναλυθούν προτού οι εξελίξεις γίνουν μη αναστρέψιμες. Η ταλάντωση των κοινωνιών μεταξύ άκριτα φιλελεύθερων και επικίνδυνα ακραίων συντηρητικών επιλογών αποκτά εμφανώς όλο και μεγαλύτερο εύρος. Τέτοιες ταλαντώσεις είναι συνήθεις σε μεταβατικές περιόδους έντονων οικονομικών αναταράξεων όπως αυτή που τώρα βιώνουμε. Περισσότερο ακόμα και από τις ίδιες τις ακραίες επιλογές των κοινωνιών αξίζει να παρατηρηθεί ότι οι λύσεις που επικρατούν φαίνεται να μην ελέγχονται από «οργανωμένους μηχανισμούς» κομμάτων και μέσων ενημέρωσης.
Μολονότι αυτό θα μπορούσε να λειτουργεί και ως δείκτης ωρίμανσης της κοινωνίας, οι ακραίες λύσεις που τελικά επιλέγονται δημιουργούν ερωτηματικά για το βαθμό ωριμότητας. Μολονότι δηλαδή η κοινωνία δείχνει στοιχεία αποδέσμευσης από μηχανισμούς ποδηγέτησης φαίνεται ότι ταυτόχρονα έχει καταστεί στόχος νέων ακραίων ιδεολογιών και «νέων μηχανισμών». Είναι δυσδιάκριτο, λοιπόν, αν η κοινωνία τελικά ωριμάζει ή απλά αλλάζει ο μηχανισμός επιρροής και ποδηγεσίας. Αυτό ακριβώς το στοιχείο επισημαίνει την ανάγκη ενίσχυσης σταθερών αξιών όπως η οικογένεια και η παιδεία που μπορούν να δημιουργήσουν τα ηθικά και πνευματικά αναχώματα, τα οποία θα αποτρέψουν τη νέα γενιά από προσφυγή σε ακραίες «ενοχλητικές» λύσεις που απλά εκφράζουν την οργή των ανθρώπων, χωρίς ουσιαστική πρόταση για τα εξαιρετικά σημαντικά προβλήματα.
Σε αυτή την εποχή, η οποία έχει χαρακτηριστικά που ίσως αναπόφευκτα οδηγήσουν σε έναν παγκόσμιο πόλεμο ακραίων θρησκευτικών ιδεολογιών ή οικονομικών συμφερόντων, είναι απογοητευτικό ότι παρατηρείται παγκόσμιο έλλειμμα ικανών και εμπνευσμένων ηγετών με παιδεία και ήθος που θα μπορούσαν να υπερκεράσουν το συντηρητισμό και να αποτρέψουν την ασυδοσία. Αντίθετα, ηγετίσκοι που απλά είναι αναγνωρίσιμοι, κεφαλαιοποιούν την προβολή που τους προσφέρουν μέσα μετρίου και χαμηλού πνευματικού και πολιτισμικού βεληνεκούς και επιτυγχάνουν πολιτική αποδοχή προσφέροντας πρόσκαιρη «στρουθοκαμηλική» ικανοποίηση του θυμού της κοινωνίας.
H αναγνώριση μέσα στην κοινωνία των ικανών ανθρώπων και η έμπρακτη υποστήριξη για ανάδειξή τους σε ηγετικό ρόλο αποτελούν τη μόνη οδό περιορισμού των ακραίων ηγετών. Μοναδικό όπλο για την υλοποίηση ενός τέτοιου στόχου είναι η παιδεία και αυτή πρέπει να τεθεί στην πρώτη γραμμή προτεραιότητας για να εκλείψουν στο μέλλον οι εκ νέου συζητήσεις περί έκπληξης για ακραία εκλογικά αποτελέσματα.