Το αποτέλεσμα του ιταλικού δημοψηφίσματος νωρίτερα αυτό το μήνα επιβεβαιώνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει ένα συνεχές stress test και ότι το μέλλον της Ευρώπης σαν κοινωνικό εγχείρημα βρίσκεται σε κίνδυνο. Αν η Ευρώπη θέλει να κρατήσει τον ακροδεξιό λαϊκισμό σε κάποια απόσταση, πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσει ευθέως τα προβλήματά της, αντί να τα αναβάλει μέχρι να είναι πολύ αργά.
Το έτος 2008 ίσως να ανήκει σε μεγάλο βαθμό στο παρελθόν, αλλά οδήγησε σε σοβαρή πολιτική πόλωση τόσο στην Ευρώπη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Η έκρηξη κοινωνικών ανισοτήτων βρίσκεται στα θεμέλια αυτής της συνεχόμενης πόλωσης - προκαλώντας τις παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις και ελίτ σχεδόν παντού.
Το σλόγκαν «Είμαστε το 99%» ρίχνει λίγο φως στο τι διακυβεύεται αυτή τη στιγμή. Αμφισβητεί την επικρατούσα πολιτική συζήτηση που λέει ότι η οικονομική κρίση αναπτύχθηκε επειδή ο απασχολούμενος πληθυσμός «ξόδευε περισσότερα από όσα είχε», υπονοώντας κατ' αυτό τον τρόπο ότι οι εργαζόμενοι θα πρέπει πλέον να μάθουν να ζουν με λιγότερα. Το συμπέρασμα αυτό ξεπερνά το θέμα των μισθών και επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της ζωής: λιγότερα δικαιώματα, λιγότερα όνειρα, λιγότερη αξιοπρέπεια. Η Ελλάδα μπορεί πλέον να μην είναι το πρώτο θέμα στα πρωτοσέλιδα, όμως αυτή τη στιγμή, σε αυτή τη χώρα, λαμβάνει χώρα μια κρίσιμη μάχη για το μέλλον του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Η μάχη αυτή αφορά τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.
Αν η Ευρώπη θέλει να κρατήσει τον ακροδεξιό λαϊκισμό σε κάποια απόσταση, πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσει ευθέως τα προβλήματά της αντί να το αναβάλει μέχρι να είναι πολύ αργά.
Από το 2010, αρκετές μεταρρυθμίσεις έχουν εισαχθεί στον τομέα των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Ο στόχος αυτών των μεταρρυθμίσεων ήταν να περιορίσει το ρόλο των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων και να φτιάξει ένα σύστημα αποκεντρωμένων διαπραγματεύσεων προωθώντας τις συλλογικές συμβάσεις σε επίπεδο επιχείρησης. Τα υιοθετούμενα μέτρα πέτυχαν στο πρώτο κομμάτι αλλά απέτυχαν στο δεύτερο. Ο αριθμός των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων έπεσε σημαντικά, ενώ ο δείκτης για το συντονισμό των συλλογικών συμβάσεων μειώθηκε από 4.0 στο 1.8. Παρόλα αυτά, ο αριθμός των επιχειρησιακών συμβάσεων που υπογράφονται ετησίως δεν αυξήθηκε και η κάλυψη των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις έπεσε από 80% σε λιγότερο από 40%. Συνολικά, οι ατομικές συμβάσεις καθορίζουν τις συνθήκες απασχόλησης για το μεγαλύτερο κομμάτι του εργαζόμενου πληθυσμού. Οι συλλογικές συμβάσεις στην Ελλάδα είναι πρακτικά ανύπαρκτες.
Μέσα από μια σκληρή διαπραγμάτευση, η ελληνική κυβέρνηση κατάφερε να εντάξει το θέμα των συλλογικών διαπραγματεύσεων στην ατζέντα της δεύτερης αξιολόγησης στο πρόγραμμα οικονομικής στήριξης. Σχετικά με αυτό το θέμα, η συμφωνία που υπεγράφη ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς προβλέπει ξεκάθαρα ότι αναμένεται να ευθυγραμμιστούν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις με τη βέλτιστη πρακτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε μια προσπάθεια αναγνώρισης των «βέλτιστων πρακτικών» όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις, η ελληνική κυβέρνηση, σε συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ξεκίνησε μια διαδικασία διαβούλευσης της οποίας ηγείται μια ομάδα ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων. Στην αναφορά που υπέβαλαν μπορεί να δει κάποιος ότι οι δύο πυλώνες ενός σταθερού συστήματος διαπραγματεύσεων είναι η επέκταση των συλλογικών συμβάσεων και η αρχή της ευνοϊκότερης ρύθμισης - και οι δύο ενισχύονται ευρέως από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όντως στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωση, οι διπαραγματεύσεις σε κλαδικό επίπεδο παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των εργασιακών σχέσεων.
Υπάρχουν πολλοί καλοί λόγοι για αυτή τη συμφωνία. Κάποιος θα μπορούσε να ξεκινήσει από την προϋπόθεση ότι η σχέση εργοδότη-εργαζόμενου δεν είναι μια σχέση ίσων και για αυτό όσο χαμηλώνει το επίπεδο της διαπραγμάτευσης τόσο πιο αδύναμη γίνεται η διαπραγματευτική θέση του εργαζόμενου. Επιπλέον, η εγκαθίδρυση ενός ισχυρού συστήματος συλλογικών διαπραγματεύσεων δεν είναι μόνο ένα θέμα ισότητας, αλλά και ένα θέμα επάρκειας. Οι οργανισμοί που ασχολούνται με την αγορά εργασίας προσφέρουν λύσεις σε προβλήματα που προκύπτουν από ατελείς αγορές εργασίας. Εμπειρικά ευρήματα δείχνουν ότι ένα ισχυρό κεντρικό σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων έχει πολλαπλά οφέλη, όπως η μείωση του κόστους συναλλαγών και η διασφάλιση ισότιμων όρων για τις εταιρείες στον τομέα των αμοιβών, επιτρέποντάς τους ουσιαστικά να επικεντρώσουν την προσοχή τους σε θέματα παραγωγικότητας, αντιμετώπισης της αδήλωτης εργασίας και ενθάρρυνσης του κοινωνικού διαλόγου και της κοινωνικής ειρήνης.
Με αυτά θέλω να πω πως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι πολύ περισσότερο από ένα ζήτημα τεχνοκρατικής συναίνεσης ή μακροχρόνιας νομικής παράδοσης. Συνδέεται με τον πυρήνα της δημοκρατίας. Αφορά το δικαίωμα των εργαζομένων να προσδιορίσουν από κοινού τους όρους και τις συνθήκες της απασχόλησης. Συνεπώς, προσφέρει μια ευκαιρία επαναπροσδιορισμού της ανάπτυξης, αναδιανομής του πλούτου και ενίσχυσης της δημοκρατίας.
Το ερώτημα πλέον είναι αν η Ευρώπη θα επιτρέψει στην Ελλάδα να παραμείνει σε μια κατάσταση που θα την εξαιρεί από το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Κατά την άποψή μου, μια Ευρώπη που προτίθεται να επιβάλει μια κατάσταση εξαίρεσης από το πλαίσιο των κοινωνικών επιτευγμάτων, είναι μια Ευρώπη που στρέφεται ενάντια στην ίδια της την ύπαρξη. Ποιον θα εξυπηρετούσε μια τέτοια Ευρώπη; Ποιον θα ενέπνεε ή θα εκπροσωπούσε; Η παρούσα κατάσταση είναι κρίσιμη αλλά όχι μη αναστρέψιμη. Μπορούμε να στείλουμε ένα δυνατό μήνυμα σήμερα, ότι η δημοκρατία και τα κοινωνικά επιτεύγματα αποτελούν ένα σημαντικό πυλώνα του μέλλοντος που θέλουμε να φτιάξουμε στην Ευρώπη. Και αυτό το μήνυμα θα σταλεί αν μια συλλογική αυτονομία ξεκινήσει να λειτουργεί σε μια χώρα σαν την Ελλάδα το συντομότερο δυνατό.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στη The World Post και μεταφράστηκε στα ελληνικά.