Οι εργασιακές σχέσεις αποτελούν ένα προαιώνιο πεδίο αέναης πάλης και ανταγωνισμού μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας με αποτέλεσμα η εναλλαγή των οικονομικών κύκλων να επηρεάζει ιδιαίτερα τον συσχετισμό των αντίρροπων αυτών δυνάμεων. O John Dunlop (1958) αναφέρει ότι οι εργασιακές σχέσεις αποτελούν μια πολυδιάστατη κατάσταση που διαμορφώνεται μεταξύ των δρώντων (εργοδοτών, εργαζομένων, συνδικαλιστικών φορέων και κρατικών οργάνων) η οποία είναι μέρος του ευρύτερου κοινωνικού και οικονομικού συστήματος το οποίο έχει άμεση συνάφεια με την ιδεολογική κατεύθυνση της κάθε οντότητας.
Στην Ελλάδα της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης παρατηρείται εντόνως η υποβάθμιση της σχέσης αυτής μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, υπέρ των εργοδοτών. Ωστόσο είναι δεδομένο ότι η τάση ανακατεύθυνσης των εργασιακών σχέσεων υπαγορεύεται από πολλούς παράγοντες, αλλά πρωτίστως από τις οικονομικές συνθήκες. Προσφάτως η Υπουργός Εργασίας κ. Έφη Αχτσιόγλου δήλωσε ότι «125.000 εργαζόμενοι αμείβονται με λιγότερα από 100 ευρώ το μήνα και 1.000.000 εργαζόμενοι αμείβονται με λιγότερα από 1.000 ευρώ το μήνα». Δεχόμενα ως αληθή τα στοιχεία της Υπουργού είναι ευκόλως αντιληπτό ότι η κατάσταση επιεικώς θα χαρακτηριζόταν τραγική. Οπότε είναι απορίας άξιο από πού απορρέουν οι απαιτήσεις των θεσμών σχετικά με τις εργασιακές σχέσεις σε μία άκρως απορρυθμισμένη ως κατακερματισμένη αγορά εργασίας.
Λέξη κλειδί όσον αφορά το εργασιακό περιβάλλον και τις βουλές της ευρωπαϊκής ένωσης αποτελεί ο λατινικός νεολογισμός "flexicurity", οποίος οριοθετείται από τις λέξεις "flexibility" και "security". Ελληνιστί ο νεολογικός όρος «Ευελισφάλεια» αντιπροσωπεύει καλύτερα το νέο αυτό μοντέλο εργασιακών σχέσεων και αντίστοιχα απορρέει από τις λέξεις «Ευελιξία» και «Ασφάλεια». Το μοντέλο της ευελισφάλειας προέρχεται από τη Δανία όπου και δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1960, ενώ ευδοκίμησε με πολύ μεγάλη επιτυχία με την τελική του μορφή μετά το 1994. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ευελιξία στην απασχόληση πλέον αποτελεί παραδοσιακό στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας του Δανού εργαζομένου και θεμελιώδες στοιχείο της δομής και οργάνωσης του κράτους πρόνοιας της Δανίας.
Ενδεικτικό της πολύ μεγάλη επιτυχίας αποφαίνεται από τα εντυπωσιακά αποτελέσματα που εμφάνισε προ κρίσης όπου το επίπεδο της απασχόλησης ανήλθε στο 79,7% (το μεγαλύτερο στην Ευρώπη των 27) και η ανεργία κυμάνθηκε στο 3,5%.
Το Δανέζικο μοντέλο χαρακτηρίζεται από το «Χρυσό Τρίγωνο», το οποίο αποτελείται από την α) Εύκαμπτη Αγορά Απασχόλησης, β) το γενναιόδωρο Σύστημα Κοινωνική Πρόνοιας και γ) τις Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης. Με τον πρώτο πυλώνα οι εργοδότες έχουν την ευχέρεια να απολύουν με εύκολες διαδικασίες τους εργαζομένους και χωρίς υψηλό κόστος. Με τον δεύτερο οι Δανοί άνεργοι λαμβάνουν μεταξύ του 70% και 90% του μισθού της τελευταίας εργασίας τους, ενώ ταυτόχρονα έχει καθιερωθεί υψηλό όριο ομαδικών απολύσεων, όπου σε ορισμένες περιπτώσεις όπως τις επιχειρήσεις από 100-300 άτομα φτάνει και το 10%. Και ο τρίτος πυλώνας κρατά σε διαρκή κινητοποίηση τους ανέργους και τους εργαζομένους μέσω προγραμμάτων δια βίου εκπαίδευσης και αναβάθμισης του εργατικού δυναμικού.
Ωστόσο τον θεμέλιο λίθο του μοντέλου της ευελισφάλειας αποτελεί ο ειλικρινής κοινωνικός διάλογος που γίνεται μεταξύ των δρώντων, το υψηλό επίπεδο κοινωνικού κεφαλαίου και ο καπιταλιστικός κορπορατισμός από τον οποίο διακρίνεται η Δανία. Καταστάσεις που εξασφαλίζουν ένα ομαλό περιβάλλον ώστε να εφαρμοστεί το μοντέλο της ευελισφάλειας στην αγορά εργασίας. Ο Robert D. Putnam(i) αναφέρει στη μελέτη του Making Democracy Works ότι «η εμπιστοσύνη οι νόρμες και τα δίκτυα παρέχουν ένα εσωτερικό μηχανισμό αμοιβαίας δέσμευσης τέτοιο ώστε να μπορούν τα ορθολογικά άτομα να ξεπερνούν τα συλλογικά διλήμματα».
Ταυτόχρονα η χρηματοδότηση του συστήματος προκύπτει από έναν άμεσο φόρο που επιβάλλεται σε όλους του μισθωτούς και τους αυτοαπασχολούμενος και αντιστοιχεί στο 8% του ακαθάριστου εισοδήματος τους, ενώ αντίστοιχα οι εργοδότες συνεισφέρουν το 0,6% του αθροίσματος των μισθών των εργαζομένων στην επιχείρηση τους (ii).
Με τη σειρά της η Ε.Ε. ορμώμενη από την Δανέζικη επιτυχία, από το 2007 έθεσε το μοντέλο της ευελισφάλειας ως βέλτιστη πολιτική απασχόλησης και πρότυπο μοντέλο, ενσωματώνοντάς τη στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση για την ενίσχυση επίτευξης του στόχου για την απασχόληση της Στρατηγικής Ευρώπη 2020 (iii).
Παρά το ότι το μοντέλο εφαρμόζεται με επιτυχία ατη Δανία είναι θεμιτό να θέσουμε υπό αίρεση την ευελισφάλεια στις εργασιακές σχέσεις. Είναι εμφανές σε πρώτο επίπεδο ότι οι δύο όροι που πολύ αισιόδοξα το μοντέλο προσπαθεί να συγκεράσει λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους και κυρίως με την τάση η ευελιξία μέσω της μείωσης του εργασιακού κόστους να εποφθαλμιά τα κεκτημένα δικαιώματα της ασφάλειας των εργαζομένων.
Επιπροσθέτως έντονη προβληματική εντοπίζεται μέσα από το κείμενο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2007 μέσω του οποίου θεσμοποιήθηκε το μοντέλο της ευελισφάλειας στην Ε.Ε.. Με μια αμφίσημη διατύπωση γίνεται αναφορά στο ότι το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας που αποτελεί ένα από του τρεις πυλώνες του μοντέλου θα πρέπει να είναι «σύγχρονο, επαρκές και βιώσιμο».
Ορμώμενοι από την ανωτέρω αμφίσημη διατύπωση το μοντέλο της ευελισφάλειας μπορεί να μετατραπεί σε εφιάλτη για τους εργαζομένους, αν δεν εφαρμοστεί με όλες τις εκφάνσεις και στο σύνολό του. Είναι πιθανό ότι η επιρροή των ακραία νεοφιλελεύθερων θυλάκων που ευδοκιμούν στην Ευρώπη και επιθυμούν διακαώς την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων να χρησιμοποιούν το μοντέλο της ευελισφάλειας ως δούρειο ίππο. Δεν είναι δυνατόν να ευδοκιμήσει το μοντέλο της ευελισφάλειας χωρίς την απόλυτη και ισόρροπη στήριξη του στους τρεις πυλώνες, εύκαμπτη αγορά απασχόλησης, γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας και ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Το μοντέλο πολύ εύκολα μετατρέπεται σε εφιάλτη για τους εργαζομένους και τις εργασιακές σχέσεις όταν γίνουν εκπτώσεις σε κάποιον από τους τρεις πυλώνες.
Κλείνοντας θα ήταν γόνιμο να αναφερθεί το ότι καθώς είναι ευρύτερα κατανοητό ότι η επιτυχία ενός τέτοιου μοντέλου είναι εξαιρετικά δύσκολο να επεκταθεί στο σύνολο της ένωσης, θα ήταν πρόκληση να μελετηθεί και να παραδειγματιστεί η ένωση και τα κράτη μέλη για την πορεία που διήνυσε η Δανία φτάνοντας και δημιουργώντας το μοντέλο της ευλισφάλειας. Θυμίζουμε ότι το μοντέλο ξεκίνησε τα πρώτα του βήματα τη δεκαετία του 1960 μέχρι την τελική του μορφή το 1994. Το Καβαφικό ταξίδι είναι που έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, και στη προκειμένη περίπτωση είναι το επίπεδο κοινωνικής αρμονίας και σχέσης που έχει δημιουργηθεί στη Δανία στην προσπάθεια να δομηθεί το παρόν μοντέλο της ευελισφάλειας. Ας παραδειγματιστούν όλα τα κράτη μέλη από το συγκεκριμένο ταξίδι μέχρι την ευελισφάλεια και στη συνέχεια η Ιθάκη για κάθε χώρα θα είναι εύκολο να δομηθεί.
(i) Putnam R.D., Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton NJ, Princeton University Press
(ii) Μιχαλάκη Σ. & Φιλίνης Κ., Απλά Μαθήματα Δανικής ή η εύρυθμη λειτουργία της αγοράς εργασίας, ΕΛΙΑΜΕΠ, 2008