Τον Ιούνιο του 2014 έγιναν τρία σημαντικά γεγονότα που αφορούν τον Λευκάδιο Χερν. Εκδόθηκαν στα ελληνικά τρία βιβλία του στην πρωτότυπη ολοκληρωμένη μορφή τους, εγκαινιάστηκε το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιος Χερν και έγινε ένα διήμερο διεθνές συμπόσιο. Τα δύο τελευταία γεγονότα έγιναν στο νησί που γεννήθηκε ο Λευκάδιος Χερν, στην πανέμορφη Λευκάδα.
Το Συμπόσιο οργανώθηκε από τους Ιάπωνες φίλους σε συνεργασία με τον δήμο Λευκάδας και την υποστήριξη των πρεσβειών Ιαπωνίας και Ιρλανδίας και του Αμερικανικού Κολεγίου. Οι εκλεκτοί ομιλητές προέρχονταν από μέρη στα οποία έζησε ο Λευκάδιος Χερν στη διάρκεια της πνευματικής του οδύσσειας: Ελλάδα, Ιρλανδία, Μαρτινίκα, Ιαπωνία -όλοι ερευνητές του έργου και της ζωής του μεγάλου συγγραφέα. Καθένας κατέθεσε πληροφορίες, γνώσεις και εκτιμήσεις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, που διαφωτίζουν άγνωστες πτυχές.
Παράλληλα με το Συμπόσιο έγιναν δύο πολιτιστικές δραστηριότητες πρωτόγνωρες για την Ελλάδα, που μας έφεραν πιο κοντά στον ιαπωνικό πολιτισμό. Η παράσταση του κουκλοθέατρου Σέιουα Μπουνρακού και η αφηγηματική παράσταση «Νοσταλγία» με τον ηθοποιό Σίρο Σάνο και τον μουσικό Κιότζι Γιαμαμότο.
Είχα τη χαρά να παρακολουθήσω το Συμπόσιο και τις παραστάσεις και θα ήθελα να μοιραστώ με τους φίλους αναγνώστες και ερευνητές του Λευκάδιου αποσπάσματα από τη σπουδαία εμπειρία.
Μπον Κοϊζούμι
Ιαπωνία
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Σιμάνε, δισέγγονος του Λευκάδιου Χερν
Εναρκτήρια ομιλία
Ο Χερν γράφει στο δοκίμιό του με τον τίτλο «Ένα φάντασμα»: «Ένας άνθρωπος που ποτέ δεν περιπλανήθηκε μακριά από τον τόπο που γεννήθηκε, μπορεί να περάσει ολόκληρη τη ζωή του χωρίς να γνωρίσει φαντάσματα, αλλά ο νομάδας είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κάνει τη γνωριμία τους».
Λέγοντας «φαντάσματα» εννοεί την επιθυμία για ταξίδια ή τη λαχτάρα για περιπλάνηση. Σ' ένα γράμμα στον Basil Hall Chamberlain λέει ότι τα φαντάσματα ήταν εκείνα που του έδωσαν «θάρρος και σκοπό» στη ζωή. Επίσης σε δοκίμιό του καταγράφει το επιχείρημα ότι «η λογοτεχνία του υπερφυσικού αναπαριστά πάντοτε κάποια σκιά αλήθειας».
Αυτό που ο Χερν εννοεί εδώ είναι ότι οι άνθρωποι μπορούμε να είμαστε ταυτόχρονα δημιουργικοί και ταπεινοί επικοινωνώντας με τον υπερφυσικό ή μη ανθρώπινο κόσμο. Ο Χερν άσκησε κριτική στην ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου, στην ιδέα ότι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν τον απόλυτο έλεγχο του κόσμου. Διαμόρφωσε την ξεχωριστή θέαση του κόσμου από την αποδημία του σε πολυθεϊστικές χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Αμερική των Κρεολών και η Ιαπωνία.
Στη διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Τόκυο, ο Χερν με υπερηφάνεια εκδήλωσε τον δεσμό του με την Ελλάδα: «Εκείνοι οι αρχαίοι Έλληνες, παρ' όλο που ήταν χαρούμενοι σαν παιδιά και καλοσυνάτοι, ήταν μεγάλοι φιλόσοφοι, στους οποίους ανατρέχουμε για καθοδήγηση ακόμα και σήμερα. Αυτό που ο κόσμος σήμερα αισθάνεται ότι έχει περισσότερο ανάγκη είναι η επιστροφή αυτού του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος της ευτυχίας και της καλοσύνης».
Επίσης ο Χερν αναγνώριζε κοινά στοιχεία ανάμεσα στην Αρχαία Ελλάδα και στην παραδοσιακή Ιαπωνία και καλούσε σε συγκριτική μελέτη των δύο.
Μαρί Κριστίν
Ιαπωνία/ΗΠΑ-Διαπολιτισμική Μεσολαβήτρια, Ερευνήτρια της βιβλιοθήκης Χερν του Πανεπιστημίου Τόγιαμα
Το ανοιχτό πνεύμα του Λευκάδιου Χερν στην αίθουσα διδασκαλίας - Ευρήματα από τις παραδόσεις του Χερν στο Κουμαμότο
Το ανοιχτό πνεύμα του Λευκάδιου Χερν ήταν αυτό που του έδωσε την ικανότητά του να κατανοήσει τον ιαπωνικό πολιτισμό. Προερχόμενος από μεικτή κληρονομιά και έχοντας ζήσει σε χώρες άλλες από αυτήν της καταγωγής του, είχε έμφυτη την ικανότητα να παρατηρεί σε βάθος τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής των χωρών όπου έζησε. Μια πρόσφατη ανακάλυψη του σημειωματαρίου ενός σπουδαστή του Χερν είναι απόδειξη του ανοιχτού πνεύματός του.
Ο Χερν δεν προσπαθεί να μετατρέψει σε αλλοδαπούς του Ιάπωνες μαθητές. Τους διδάσκει και τους προσφέρει τρόπους να εξηγήσουν την Ιαπωνία, τον ιαπωνικό πολιτισμό και τον ίδιο τους τον εαυτό ως Ιάπωνες στην αγγλική γλώσσα. Ταυτόχρονα, με την δια βίου ιδιότητά του ως δημοσιογράφος, τους παίρνει συνεντεύξεις για δικό του λογαριασμό, που τις χρησιμοποιεί στα γραπτά του. Ο ρόλος του δεν είναι απλώς να διδάξει αγγλικά. Μέσα από τους μαθητές του ανακαλύπτει την Ιαπωνία.
Τζον Μοράν
Ιρλανδία-Δημοσιογράφος στους Irish Times
Οι πρώιμες επιρροές του Λευκάδιου Χερν
Ο Τζον Μοράν παρουσίασε ανάγλυφα τα βιώματα των πρώτων χρόνων στην Ιρλανδία παρουσιάζοντας ανάγλυφα την ελληνική επιρροή της μητέρας, την αγγλο-ιρλανδική κληρονομιά του πατέρα και τον ντόπιο κόσμο, καθώς και την περίοδο των σπουδών στην Αγγλία και στην Γαλλία. (Είναι η περίοδος που ο Χερν σημαδεύεται για όλη του τη ζωή από το ατύχημα και χάνει μεγάλο ποσοστό της όρασής του).
Την άφιξή του στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1869 ακολούθησε η εξέλιξη και συνεχής ανάπτυξη του ευρέος πνεύματός του. Ως δημοσιογράφος κατέγραψε στο Σινσινάτι τις διάφορες κοινότητες και ιδιαίτερα την Αφρο-αμερικανική
Στη Νέα Ορλεάνη εφηύρε το πρότυπο που όλοι έχουμε τώρα γι' αυτή την πόλη, με την κουζίνα και την κουλτούρα των Κρεολών, την Αφρο-Αμερικάνικη μουσική και χορό και τον παράξενο κόσμο του βουντού.
Στη Μαρτινίκα γίνεται εμφανής ο φωτισμένος τρόπος προσέγγισης των γυναικών.
Σωτήρης Χαλικιάς
Ελλάδα-Μεταφραστής και Συγγραφέας
Η φανταστική Ελλάδα του Λευκάδιου Χερν
Δε μπορούμε να κατανοήσουμε τον άμεσο θαυμασμό του Χερν για την Ιαπωνία, αν δεν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι για κείνον ο κόσμος που άφησε πίσω του δεν υπήρξε ποτέ δικός του. Προήλθε, εν μέρει, από έναν άλλον κόσμο, τόσο διαφορετικό από την ιρλανδική πραγματικότητα του πατέρα του. Μία πραγματικότητα από την οποία κατόρθωνε να δραπετεύει μέσα από την αγάπη της παιδικής ηλικίας του για την αρχαία Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Από τότε οι αναφορές του στην Ελλάδα σχετίζονται με τον αρχαίο πολιτισμό, που εξιδανίκευσε για να καταπολεμήσει τη στείρα αντίληψη για τη ζωή που αντιπροσώπευε γι' αυτόν ο Χριστιανισμός. Ως στοιχείο της σύγχρονης Ελλάδας, ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός της μητέρας του ελάχιστα τον γοήτευε.
Η μόνη επαφή του με τον ελληνικό κόσμο της εποχής του ήταν η Ελληνική Κοινότητα της Νέας Ορλεάνης. Δεν εντυπωσιάστηκε, θεωρώντας τα μέλη της σαφώς κατώτερα από τα αρχαία πρότυπα. Εν τούτοις πάντα είχε στο νου του μια θολή, αλλά προσφιλή, παιδική ανάμνηση της αληθινής Ελλάδας: το φως αυτής της μακρινής χώρας όπου πρωτοείδε τη ζωή. Μια ανάμνηση συνδυασμένη -όταν ατένιζε τη χώρα που διάλεξε να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του- με την αίσθηση ότι είχε φτάσει στην «ονειρεμένη γη που περιτριγυρίζεται από παράξενους θεούς». Αισθανόταν, όπως έγραφε, «ότι τους είχε γνωρίσει και τους είχε αγαπήσει κάπου, κάποτε». Μπροστά στη ζωή της «Παλιάς Ιαπωνίας» άρχισε να αμφιβάλλει ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι ηθικά αυτό που οι Δυτικοί πίστευαν ότι είναι.
Μασαγιούκι Ικέντα
Ιαπωνία-Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ουασέντα
Η συνεισφορά του Λευκάδιου Χερν στη Σύγχρονη Λογοτεχνία - Μαθαίνοντας από τους διασκευασμένους μύθους του κόσμου του Καϊντάν
Ο Λευκάδιος Χερν περιέγραψε τις δικές του εικόνες των πνευμάτων, των ξωτικών και των φαντασμάτων στις αποδόσεις των ιαπωνικών θρύλων και των παραδοσιακών ιστοριών. Το κοινό που έχουν αυτές οι απόκοσμες υπάρξεις δεν είναι να μας φοβίσουν απλώς, αλλά μάλλον μας δημιουργούν μια θλίψη γύρω από την ύπαρξη, αίσθηση μοναξιάς, δέος και τρυφερότητα. Αυτά τα συναισθήματα μπορούμε να τα μοιραστούμε μόνο στο βάθος της καρδιά μας.
Η λογοτεχνία των αποδόσεων, όπως απεικονίζεται στα έργα του Χερν, αναπαριστά έναν υψηλό συμπαντικό λογοτεχνικό χώρο, στον οποίο μπορεί κανείς να μιλήσει με τους νεκρούς, το υπερφυσικό και το φυσικό. Οι διασκευές του Χερν αναπαριστούν επίσης έναν προσωπικό λογοτεχνικό χώρο, όπου ζωγραφίζει εικόνες της δικής του χαμένης ουτοπίας.
Χαρίκλεια Ζήνγκου
Ελλάδα-Καθηγήτρια στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος
Στον κόσμο ήταν σαν στο σπίτι του: Ο υπερεθνικός Χερν
Δεδομένης της περιπλανώμενης ζωής του και των διαφορετικών πολιτισμών που εξερεύνησε στο έργο του, η μελέτη πάνω στον Χερν έχει να κάνει με θέματα εθνικής ταυτότητας, πατρίδας και της αίσθησης του να ανήκει κανείς κάπου, ενώ επίσης προσπαθεί να τον εξηγήσει εντός εθνικών πλαισίων.
Για παράδειγμα, ο Νίκος Σοφιανός αναφέρεται σε αυτόν ως «ο Έλληνας ποιητής της Ιαπωνίας». Σε αντίθεση, ο κριτικός Κρις Μπόντζι αναφέρει τον Χερν ως «Ιρλανδο-Ελληνο-Αμερικανό», αναγνωρίζοντας βασικά εθνικά πλαίσια, εξαιρώντας όμως τα ιαπωνικά, παρ' όλον τον προσωπικό δεσμό του Χερν με τη χώρα. Το θέμα αν ο Χερν ήταν Έλληνας, Ιρλανδός, Αμερικανός και/ή Ιάπωνας είναι ανοιχτό σε δημόσιο ακαδημαϊκό διάλογο -ή μήπως όχι; Αισθανόταν ο Χερν σαν στο σπίτι του στον κόσμο;
Ο προσδιορισμός του Χερν με οποιαδήποτε μία και μοναδική εθνική ταυτότητα συνεπάγεται τον περιορισμό της υπερεθνικής εμβέλειας της ζωής και του έργου του. Ούτε ο Χερν πρέπει να προσηλωθεί σε έναν τόπο ή σε ένα έθνος ούτε η εργασία του να εξεταστεί μόνον εντός ενός εθνικού πλαισίου.
Ο Χερν ταξίδεψε σε μέρη όπως η Καραϊβική, η Νέα Ορλεάνη και η Ιαπωνία και ήρθε σε επαφή με διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς. Η αποδημία του δημιουργεί τρόπους ύπαρξης και θέασης που είναι υπερεθνικοί αν όχι παγκόσμιοι.
Δημήτριος Βασιλειάδης
Ελλάδα-Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Λευκάδιος Χερν και Βουδισμός
Το ενδιαφέρον και τα γραπτά του Χερν πάνω στον αρχαίο ιαπωνικό πολιτισμό και στη λαϊκή θρησκεία προκάλεσαν διάφορους λόγιους να αναρωτηθούν για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του και τον φιλοσοφικό προσανατολισμό του. Πολλοί συγγραφείς υποθέτουν ότι έγινε βουδιστής, επειδή έγραψε πολλές βουδιστικές λαϊκές ιστορίες και η οικογένειά του ανήγειρε τον τάφο του σύμφωνα με τα βουδιστικά έθιμα στο κοιμητήριο Ζοσιγκάγια στο Τοσίμα. Αλλά μια τέτοια ερμηνεία είναι αυθαίρετη και δεν ανταποκρίνεται στα γεγονότα, αφού ο ίδιος ποτέ δεν υιοθέτησε επίσημα τη βουδιστική θρησκεία. Ο Χερν ποτέ δεν υπήρξε ένθερμος οπαδός οποιασδήποτε θρησκείας. Αγαπούσε την απλότητα της ιαπωνικής τέχνης και λογοτεχνίας και προσπάθησε να εξιστορήσει στον αναγνώστη του τα αισθήματα και τις προκαταλήψεις ενός συνηθισμένου βουδιστή της Ιαπωνίας.
Τα κείμενα του Χερν από την Ιαπωνία αποκαλύπτουν ότι το μυστικιστικό άρωμα της τοπικής βουδιστικής παράδοσης οπωσδήποτε αιχμαλώτισε τη φαντασία του και τον επηρέασε. Ο Χερν ενσωμάτωσε αρκετές από τις βασικές δοξασίες αυτής της θρησκείας, αλλά δεν τις αντιμετώπισε συστηματικά ούτε τις επεξεργάστηκε φιλοσοφικά ή θεολογικά.
Στις ιστορίες και στους μύθους του προσπαθεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά του ορθολογικού νου, ιδέες, φαινόμενα και χωροχρόνο. Η φιλοδοξία του ανοιχτού πνεύματός του είναι εκείνη της απόλυτης ελευθερίας, που βρίσκεται πέρα από εθνικά και θρησκευτικά όρια.
Λουίς Σόλο Μαρτινέλ
Γαλλία/Μαρτινίκα-Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Τόκυο και στο Πανεπιστήμιο Ουασέντα
Εξωτισμός και Διαπολιτισμικότητα - Σχετικά με τις φανταστικές ιστορίες του Λευκάδιου Χερν
Γεννημένος σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον, με ανοιχτό πνεύμα και ασυνήθιστη ικανότητα να αντιλαμβάνεται την ποικιλομορφία, συνάντησε αργότερα στη ζωή του περισσότερα διάσπαρτα και διαπολιτισμικά θέματα. ένα είδος Όμηρου ή Πρωτέα στο βασίλειο του παράδοξου, ένας προάγγελος της γενικής τάσης της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, συγκέντρωσε παράξενες ιστορίες, μυθικούς θρύλους και φανταστικές ιστορίες από την Αμερική, τις Δυτικές Ινδίες (Μαρτινίκα) και την Ιαπωνία. Κατ' αυτόν τον τρόπο ευρωπαϊκός, αμερικανικός, καραϊβικός, κρεολός και ασιατικός πολιτισμός κύλησαν μέσα του. Ύστερα από αυθεντικές ταξιδιωτικές εμπειρίες και συγκινήσεις εκπληκτικής απόλαυσης (frisson), συγκέντρωσε ιστορίες, οι οποίες αν και γεωγραφικά απέχουν πολύ μεταξύ τους, ποιητικά είναι πολύ κοντά. Οι ταξιδιωτικές ιστορίες του περιέχουν κάποιες εξωτικές πλευρές ενώ συγχρόνως αρχικά ήταν ανθρωπολογικές έρευνες.
Ο Χερν είναι ένας ειδικός της ποικιλομορφίας και της συγγένειας, πρώτος στη φιλολογία εξωτικών θεμάτων και πατέρας της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας.
Σίνγκο Ναγκαόκα
Ιαπωνία-Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Σιμάνε
Συντονιστής του Συμποσίου
Έλληνας, Ιρλανδός ή/και Βρετανός; - Η μετανάστευση του Χερν στην Αμερική και οι πολιτιστικές του ταυτότητες
Πρόσφατη έρευνα έφερε στο φως την πληροφορία ότι σε ηλικία δεκαεννέα ετών ο Πάτρικ Χερν έφτασε στη Νέα Υόρκη με το μεταναστευτικό πλοίο Cella στις 2 Σεπτεμβρίου 1869 και δήλωσε κατά την είσοδό του στις Ηνωμένες Πολιτείες ότι η χώρα στην οποία «ανήκε» ήταν η Ελλάδα. Σημειωτέον επίσης ότι ο Χερν δήλωσε την εθνικότητά του ως Βρετανός, όταν επέστρεψε από τη Μαρτινίκα στη Νέα Υόρκη το 1887. Ήταν Έλληνας, Βρετανός ή Ιρλανδός μετανάστης στις Ηνωμένες Πολιτείες; Ή κυρίως ήταν μετανάστης μετά από είκοσι ένα χρόνια στην Αμερική χωρίς να αποκτήσει την αμερικανική υπηκοότητα;
Όσον αφορά την πολιτισμική ταυτότητα, ο Λευκάδιος Χερν είναι μοναδική φυσιογνωμία στη λογοτεχνική και κοινωνική ιστορία. Στις μέρες που οι νεοαφιχθέντες μετανάστες βοηθούσαν ο ένας τον άλλον στην αναζήτηση ταυτότητας και κοινότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Χερν έδειχνε να κρατάει κάποια απόσταση από τον πυρετό της «δημιουργίας της Αμερικής» και της «επέκτασης προς τη Δύση».
Πολλές είναι οι πολιτιστικές ταυτότητες του Χερν. Θα μπορούσε να είναι ένας Ιρλανδός μετανάστης ή/και Βρετανός δημοσιογράφος ή/και Ιάπωνας λαογράφος ή ακόμα Αμερικανός συγγραφέας περιλαμβανομένων των χρόνων που ο Χερν πέρασε εκεί και του αριθμού των έργων που εξέδωσε εκεί. Το «ανοιχτό μυαλό» του τον βοήθησε να πάει πέρα από τα σύνορα μιας συγκεκριμένης ταυτότητας.
Πολ Μόρεϊ
Ιρλανδία-Βιογράφος του Χερν
Γοτθικός Τρόμος - Το Δουβλίνο στοιχειώνει τον Λευκάδιο Χερν
Βαπτισμένος Πατρίκιος Λευκάδιος Χερν από τους γονείς του, ο Χερν εγκατέλειψε το Πάτρικ ή Πάντυ, όταν έκλεινε τα είκοσι χρόνια του. Εφεξής ήταν γνωστός ως Λαφκάντιο (Λευκάδιος). Ήταν κάτι περισσότερο από μια απλή αλλαγή ονόματος: αποσιωπούσε την ταυτότητα της ιρλανδικής ανώτερης μεσαίας τάξης -και όλο το βάρος που συνεπαγόταν- και ξαναδημιουργούσε τον εαυτό του ως έναν εξωτικό Έλληνα συγγραφέα.
Τα έντεκα χρόνια που ο Χερν πέρασε στην Ιρλανδία, από την ηλικία των δύο μέχρι τα δεκατρία του, αποδείχτηκαν όμως επίμονα. Τα φαντάσματα που μάστισαν τα παιδικά του χρόνια επανέρχονταν στο υπόλοιπο της ζωής του. Τα ξαναβρήκε στη Νέα Ορλεάνη, στις Δυτικές Ινδίες και στην Ιαπωνία.
Γράφοντας στον Γ. Μ. Γέιτς το 1901 αναθυμάται την ανατροφή στο Δουβλίνο και μια παραμάνα που του είχε πει παραμύθια και ιστορίες με φαντάσματα. Δήλωσε στον Γέιτς ότι αγαπούσε «τα Ιρλανδικά Πράγματα».
Στα ύστερα ιαπωνικά έργα του ο Χερν προσπαθεί να κατανοήσει αυτές τις μακρινές παιδικές αναμνήσεις και εξερευνά τους τρόμους της ιρλανδικής παιδικής ηλικίας.
Άλαν Ρόζεν
Ιαπωνία/ΗΠΑ-Τέως καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κουμαμότο
Πρόεδρος
Όλοι οι ομιλητές με τον πρόεδρο, τον Ιάπωνα πρέσβη στην Ελλάδα κ. Νισιμπαγιάσι, τον Μπον και τη Σόκο Κοϊζούμι, τον γραμματέα της Ιρλανδικής πρεσβείας και τις δύο μεταφράστριες.
Ευχαριστίες
Ευχαριστώ την οικογένεια Κοϊζούμι, τον Μπον και τη Σόκο, και τον Τάκη Π. Ευσταθίου, International Cultural Coordinator και μέλος του The Hearn Society για την υποστήριξή τους και την άδεια χρήσης των φωτογραφιών.
Διαβάστε ακόμη: Η περιπετειώδης ζωή του Λευκάδιου Χερν