Ο αυτισμός εκδηλώνεται με αυξανόμενη συχνότητα παγκοσμίως. Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας Αυτιστικών Ατόμων (Ε.Ε.Π.Α.Α), στη χώρα μας 1 στα 68 παιδιά που γεννιούνται διαγιγνώσκεται στο φάσμα του αυτισμού. Σήμερα υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν 150.000 άτομα με αυτισμό, χωρίς ωστόσο η πολιτεία να έχει ακόμα μεριμνήσει για επίσημη καταγραφή.
Ο αυτισμός είναι μια πολύπλοκη αναπτυξιακή διαταραχή που τυπικά εμφανίζεται κατά τη διάρκεια των πρώτων 3 χρόνων της ζωής. Επιδρά στη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου στις περιοχές της κοινωνικής αντίδρασης και της επικοινωνίας. Τα παιδιά και οι ενήλικες με αυτισμό έχουν τυπικές δυσκολίες στην λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, την κοινωνική συναναστροφή και τις δραστηριότητες παιχνιδιού και ελεύθερου χρόνου. Περίπου το 70% των ατόμων με αυτισμό παρουσιάζει ταυτόχρονα διαφορετικής σοβαρότητας νοητική υστέρηση, το 20% νοητικές λειτουργίες σε φυσιολογικό επίπεδο και το υπόλοιπο 10% υψηλό επίπεδο νοητικών δεξιοτήτων.
Η ανοδική τάση των περιστατικών του αυτισμού δημιουργεί έντονο προβληματισμό για τις αιτίες πρόκλησής του. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι οι διαταραχές του αυτισμού σχετίζονται κυρίως με συγκεκριμένες γενετικές μεταλλάξεις, όμως τα τελευταία χρόνια οι περιβαλλοντικοί παράγοντες αποδεικνύονται εξίσου σημαντικοί με τους γονιδιακούς, καθώς αλληλεπιδρούν μαζί τους. Για παράδειγμα, έρευνες κατά την τελευταία εξαετία στις ΗΠΑ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι παιδιά που ζουν κοντά σε αυτοκινητοδρόμους κατά τη γέννησή τους έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αναπτύξουν αυτισμό, εάν οι γενετικοί τους παράγοντες τα καθιστούν πιο ευαίσθητα στα υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καθότι οι ρύποι από την κυκλοφορία οχημάτων σχετίζονται άμεσα με την ανάπτυξη του αυτισμού.
Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν επίσης ότι υπάρχει πληθώρα προϊόντων που χρησιμοποιούμε καθημερινά όπως τα φυτοφάρμακα, τα καλλυντικά, τα απορρυπαντικά, τα αποσμητικά χώρου κλπ., τα οποία περιέχουν επικίνδυνες ουσίες που συνδέονται με την ανάπτυξη αυτισμού. Τα φυτοφάρμακα όπως η ροτενόνη, ορισμένα μυκητοκτόνα, οι φθαλικές ενώσεις, τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια, η γλυφοσάτη, και τα βαρέα μέταλλα, ιδιαίτερα το αλουμίνιο, συνδέονται έμμεσα ή άμεσα με την ανάπτυξη αυτισμού.
Απαραίτητη η έγκαιρη διάγνωση και εκπαίδευση
Η διαταραχή του αυτισμού δεν θεραπεύεται, ωστόσο μπορεί να υπάρξει βελτίωση και εκπαίδευση. Μόλις ένα παιδί διαγνωστεί, υπάρχουν διάφορες τεχνικές πρώιμης παρέμβασης που μπορούν να εφαρμοστούν. Κάποιες θεραπείες χρησιμοποιούν την έκθεση στον ήχο, την αφή, την όραση και την κίνηση. Η λογοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τα παιδιά που βρίσκονται υψηλότερα στο φάσμα του αυτισμού, ώστε να αναπτύξουν λεκτικές δεξιότητες επικοινωνίας, ενώ άλλα παιδιά μπορούν να μάθουν να επικοινωνούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους δείχνοντας εικόνες και σύμβολα. Υπάρχουν επίσης προγράμματα παρέμβασης μέσω καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, χοροθεραπεία, κινητική θεραπεία, μουσική, προγράμματα παρέμβασης μέσω παιχνιδιού, ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων καθώς και επαφής με ζώα, όπως η θεραπευτική ιππασία που εφαρμόζεται με επιτυχία και στην χώρα μας.
Τα αυτιστικά παιδιά, ανάλογα με τον βαθμό της διαταραχής που αναπτύσσουν, μπορούν είτε να ενταχθούν και να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα ενός σχολείου, ιδιαίτερα τα πιο λειτουργικά παιδιά, είτε να φοιτήσουν σ' ένα σχολείο που ειδικεύεται στον αυτισμό. Στη χώρα μας, τέτοια σχολεία υπάρχουν στην Αττική, τα Ιωάννινα, τη Θεσσαλονίκη και τα Χανιά, όμως καλύπτουν ελάχιστο ποσοστό των αναγκών. Κάθε παιδί είναι μοναδικό, οπότε δεν υπάρχει μία μόνο ενδεδειγμένη μέθοδος ή θεραπεία. Το σημαντικότερο ζήτημα είναι να βρεί το παιδί και ο θεραπευτής την μέθοδο που ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Πάντως η σαφής και καλή επικοινωνία μεταξύ γονέων, δασκάλων και θεραπευτών είναι απολύτως απαραίτητη για την αποτελεσματικότητα οποιασδήποτε θεραπευτικής μεθόδου.
Εκσυγχρονισμός και επαγγελματική κατάρτιση
Δυστυχώς η Ελλάδα είναι η πιο καθυστερημένη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην παροχή υπηρεσιών διάγνωσης, υγείας, εκπαίδευσης, ημερήσιας απασχόλησης και προστατευμένης διαβίωσης στα άτομα με αυτισμό. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η είσοδος των νέων με αυτισμό στην αγορά εργασίας να είναι εξαιρετικά δύσκολη έως ανύπαρκτη.
Σήμερα λειτουργούν συγκεκριμένα εκπαιδευτικά εργαστήρια στα πλαίσια σχολείων που εξυπηρετούν ταυτόχρονα και παιδιά με νοητική υστέρηση και συγγενείς διαταραχές. Οι στόχοι των εργαστηρίων αυτών είναι κυρίως η εμπέδωση και ο εμπλουτισμός των αποκτηθέντων δεξιοτήτων, η ενίσχυση του ενδιαφέροντος των εκπαιδευομένων, η απόκτηση αυτονομίας και η ανάπτυξη δυνατοτήτων κοινωνικής συμμετοχής και συναλλαγής, η τόνωση της αυτοπεποίθησης, η βελτίωση της εικόνας του εαυτού και η αφομοίωση, και, αν είναι δυνατόν, κάποιων εργασιακών συμπεριφορών και συνηθειών. Αφού έχουν παρακολουθήσει τέτοια προγράμματα, άτομα με αυτισμό μπορούν να απασχοληθούν σε εργασίες όπως βοηθοί κηπουρού, ιμαστισμού, ή κλητήρα, σε εργαστήρια κεραμικής, ζαχαροπλαστικής, κοπτικής-ραπτικής, ξηλουργικής, κηροπλαστικής, κλπ.
Όπως υπογραμμίζει και η Ε.Ε.Π.Α.Α, έως το 1999 τα αυτιστικά άτομα δεν περιλαμβάνονταν καν νομικά στις υπηρεσίες υγείας του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Φροντίδας. Τα τελευταία 15 χρόνια η νομοθεσία έχει αλλάξει και ο αυτισμός συμπεριλαμβάνεται σε προγράμματα του Τομέα Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας & Πρόνοιας. Το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» π.χ χρηματοδότησε και χρηματοδοτεί τις δαπάνες λειτουργίας μιας μονάδας εκπαίδευσης διαβίωσης ατόμων στην Ήπειρο, δύο κέντρων φροντίδας και δύο κέντρων διάγνωσης για τον αυτισμό σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αντίστοιχα, καθώς και ενός Κέντρου Υποστήριξης Αυτιστικών Ατόμων στην Μαγνησία. Παράλληλα το Υπουργείο Παιδείας έχει χρηματοδοτήσει ένα Πρόγραμμα Εξειδίκευσης Εκπαιδευτικών στον Αυτισμό και την δημιουργία ενός σχολείου για παιδιά με αυτισμό στη Θεσσαλονίκη.
Ωστόσο οι ελάχιστες αυτές υπηρεσίες και προγράμματα, φαντάζουν σταγόνα στον ωκεανό, και αφορούν κυρίως τα παιδιά και ιδίως την εκπαίδευση για τις βασικές δεξιότητές τους. Η πραγματικότητα είναι ότι το εγχώριο σύστημα ελάχιστα προετοιμάζει εφήβους, νέους και ενήλικες για την επαγγελματική τους αποκατάσταση και την απόκτηση των προς το ζην. Παράλληλα ελάχιστα βήματα έχει κάνει η πολιτεία για να δώσει κίνητρα σε επιχειρήσεις δημόσιες και ιδιωτικές για την απασχόληση εκπαιδευμένων εργαζομένων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, αλλά και για την εξειδικευμένη κατάρτισή τους μέσω των ίδιων των εταιρειών ως ένα τύπου εκπαιδευτικό φυτώριο για την μετέπειτα απασχόλησή τους.