Από στόμα οπού φθονάει, παλληκάρια, ας μην πωθεί,
πως το χέρι σας κτυπάει του αδελφού την κεφαλή.
Μην ειπούν στο στοχασμό τους τα ξένη έθνη αληθινά:
«Εάν μισούνται ανάμεσό τους δεν τους πρέπει ελευθεριά».
Οι παραπάνω στίχοι του ποιήματος «Ύμνος εις την ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού, μέρος του οποίου καθιερώθηκε ως εθνικός ύμνος της Ελλάδας το 19ο αιώνα, καθίστανται δυστυχώς επίκαιροι σε κάθε κρίσιμη για την ελληνική ιστορία περίοδο, μηδέ εξαιρουμένης αυτής που τώρα διανύουμε.
Κάποιοι περιγράφουν αυτό το φαινόμενο ως την «κατάρα της ελληνικής φυλής» που δεν της επιτρέπει να μεγαλουργήσει. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι η δημιουργία εντόνων αντιθέσεων πηγάζει διαχρονικά μέσα από τη διαφωνία λαμπρών προσωπικοτήτων που μεγαλουργούν στο είδος τους. Η ελληνική ιστορία έχει καταγράψει αρκετές τέτοιες έντονες διαφωνίες που διημείφθησαν ανάμεσα σε ισχυρές προσωπικότητες με σημαντική συνεισφορά της καθεμιάς ξεχωριστά στην ιστορική συνέχεια της Ελλάδας. Σταχυολογώντας μόνο λίγα από τα πολλά παραδείγματα κάποιος μπορεί ενδεικτικά να σταθεί σε διαφωνίες και έριδες όπως αυτές ανάμεσα:
- Στον Αθηναίο Θεμιστοκλή, το Σπαρτιάτη Ευρυβιάδη και τον Κορίνθιο Αδείμαντο στο συμβούλιο στρατηγών που προηγήθηκε της ναυμαχίας της Σαλαμίνας και οδήγησε στο γνωστό «Πάταξον μεν, άκουσον δε».
- Στους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου που οδήγησαν στο διαμελισμό και τελικά τη διάλυση της ως τότε μεγαλύτερης αλλά τελικά πλέον βραχύβιας αυτοκρατορίας.
- Στους προύχοντες του νεοσύστατου μετά την επανάσταση του 1821 ελληνικού κράτους που οδήγησαν στη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια και τη φυλάκιση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
- Στον κυβερνήτη Ελευθέριο Βενιζέλο και τον αρχιστράτηγο διάδοχο Κωνσταντίνο για το αν ο απελευθερωτικός στρατός έπρεπε να κινηθεί προς το Μοναστήρι ή τη Θεσσαλονίκη.
Η αφορμή που γέννησε αυτές τις σκέψεις είναι σαφώς μικρότερης σημασίας ως προς τη βαρύτητά της για την ιστορική συνέχεια της Ελλάδας σε σχέση με τα προαναφερόμενα παραδείγματα. Ωστόσο, είναι αντιπροσωπευτική της δυσκολίας που φαίνεται να βιώνουμε διαχρονικά οι Έλληνες για να διαφωνήσουμε ήπια ή έστω να χρησιμοποιήσουμε τη διαφωνία σαν μέσο διερεύνησης της αλήθειας, η οποία άλλωστε πάντα βρίσκεται στο μέσο των θέσεων των διαφωνούντων.
Τους τελευταίους μήνες εξελίσσεται στην ελληνική έκδοση της Huffington Post Greece μία σταδιακά αυξανόμενης έντασης αρθρογραφία ανάμεσα σε σπουδαίους Έλληνες επιστήμονες με λαμπρή παρουσία και καταξίωση στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Η ένταση αυτή ξεκίνά από την περιοδικά εμφανιζόμενη οξεία κριτική σχετικά με διάφορα εν Ελλάδι τεκταινόμενα και συνεχίζεται με διατύπωση αντιστοίχως εντόνων κριτικών έναντι του κρίνοντος. Παρακολουθώντας αυτή την αρθρογραφία τόσο του κρίνοντος όσο και των επικριτών του, αναζητώ χωρίς επιτυχία ως τώρα μια αναλυτική περιγραφή των παραμέτρων των προβλημάτων σε συνδυασμό με συνολική πρόταση για την επίλυσή τους. Το γεγονός αυτό δεν συνάδει με τη διαπιστωμένη και εξαιρετικά εύστοχη αναλυτική μεθοδολογία του επιστημονικού τους έργου.
Όπου και αν βρισκόμαστε οι Έλληνες κουβαλάμε μέσα μας άλλοτε σαν κληρονομιά και άλλοτε σαν ευθύνη τη μακρόχρονη ιστορία μας και την ιδαίτερη παράδοσή μας. Γινόμαστε μάλιστα οι πλέον ένθερμοι θιασώτες τους όποτε αμφισβητείται οποιαδήποτε έκφανση του ελληνικού στοιχείου. Ίσως ήρθε η ώρα όμως να παραδειγματιστούμε από έναν άλλο λαό με μικρότερης διάρκειας ιστορία. Η Ιρλανδία αντιμετώπισε το 2010 το ενδεχόμενο οικονομικής κατάρρευσης λόγω της τραπεζικής κρίσης του 2008. Σε αντίστοιχη πρακτική με την Ελλάδα και άλλες χώρες, υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση σαν βάση για την εκπόνηση ολοκληρωμένου σχεδίου για τη διάσωσή της. Στην αρχή αυτής της κρίσης ομογενείς Ιρλανδοί δημιούργησαν μία συμβουλευτική ομάδα 500 ανθρώπων υψηλού επιστημονικού βεληνεκούς και σημαντικών θέσεων σε πανεπιστήμια αλλά και σε μεγάλες εταιρείες. Η ομάδα αυτή συνεργάστηκε αθόρυβα και αφιλοκερδώς με την κυβέρνηση της Ιρλανδίας για την αντιμετώπιση της κρίσης που οδήγησε στην επιτυχή έξοδο από τον ελεγχόμενο από τους θεσμούς μηχανισμό δανεισμού το 2015.
Οι Έλληνες του εξωτερικού μέσα από αξιοσημείωτες για την ευρηματικότητα, αν και κυρίως προσωποπαγείς δράσεις, έχουν αποδείξει και τη φιλοπατρία και την αφιλοκερδία τους. Οι δύο αυτές αρετές συνήθως συμπυκνώνονται στον όρο «φιλότιμο», του οποίου η μετάφραση ή μη περιφραστική απόδοση αποτελεί πρόκληση καθ' εαυτή. Στα 7-8 χρόνια της ελληνικής κρίσης δεν έχει υπάρξει καμμία πρωτοβουλία είτε από το οργανωμένο ελληνικό κράτος ή από τους επιτυχημένους Έλληνες του εξωτερικού για συντονισμένη εκπόνηση λεπτομερούς και αναλυτικού σχεδίου διαχείρισης της κρίσης. Μια τέτοια οργανωμένη δράση που θα σχεδιάζονταν στη βάση της αξιοποίησης αυτού του «ελληνικού φιλότιμου» θα μπορούσε να έχει ήδη συνεισφέρει αποτελεσματικά στην επίλυση του «ελληνικού προβλήματος». Απογοήτευση μόνο μπορεί κάποιος να νιώσει από την απουσία τέτοιας δράσης.
Οι νέοι άνθρωποι της Ελλάδας, οι οποίοι μπαίνουν τώρα στον εκπαιδευτικό στίβο ή διάγουν τα πρώτα βήματα στην επαγγελματική αρένα, έχουν ήδη κληθεί να επωμιστούν ένα εξαιρετικά βαρύ οικονομικό και έως τώρα ανυπολόγιστο ιστορικά βάρος αυτής της κρίσης. Θα ήταν ευχής έργον αυτοί ακριβώς οι νέοι να βιώσουν ένα άνευ προηγουμένου πρότυπο αντίδρασης των Ελλήνων σε μια εθνικά τόσο κρίσιμη συγκυρία. Θα συνιστούσε συνεισφορά σε μια ιστορικά ανεπανάληπτη καινοτομία από τους πλέον επιτυχημένους και ικανούς εντός και εκτός Ελλάδας να διατυπώσουν πρόταση για τη διέξοδο από την ηθική, πνευματική και οικονομική κρίση και να επιφέρουν αποτέλεσμα μέσω συνεργατικής δράσης επί αυτού του σχεδίου, όπως ακριβώς κάνουν με μεγάλη επιτυχία στην επιστήμη τους και το επάγγελμά τους.
Μια τέτοια δράση, έστω και με μονόδρομη πρωτοβουλία αυτών που συνιστούν την επονομαζόμενη διακεκριμένη ελληνική ομογένεια, αποτελεί ανάγκη και όχι πολυτέλεια. Αν δεν συμβεί έστω και αυτή την ύστατη στιγμή, φοβάμαι ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος θα περιγράψουν με γεγονότα αυτό που ο Διονύσιος Σολωμός συμπύκνωσε σε μια από τις 158 στροφές του «Ύμνου εις την ελευθερία», λέγοντας:
Δυστυχής! Παρηγορία μόνη σού έμενε να λές
περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις.