Η τραγική ιστορία του Βαγγέλη Γιακουμάκη έφερε το bullying στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, αναδεικνύοντας χρόνιες παθογένειες της κρατικής μηχανής, λάθη και εγκληματικές παραλείψεις «υπευθύνων», αλλά και κενά στο σχετικό νομοθετικό πλαίσιο.
Όμως εκτός από τις συμβατικές μορφές εκφοβισμού, δηλαδή την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς υπό τη μορφή ψυχολογικής ή σωματικής βίας, για τις οποίες το τελευταίο διάστημα έγινε εκτενής αναφορά με αφορμή την παραπάνω τραγική υπόθεση, ανεξέλεγκτες διαστάσεις τείνει να λάβει μία άλλη σύγχρονη μορφή εκφοβισμού, το cyber bullying (διαδικτυακός εκφοβισμός).
Με τον όρο αυτό περιγράφεται η ψυχολογική κακοποίηση, η οποία τελείται μέσω κινητών τηλεφώνων ή διαδικτύου. Πρόκειται για εσκεμμένη, επαναλαμβανόμενη και εχθρική συμπεριφορά απέναντι στο θύμα του εκφοβισμού, με τη συστηματική χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας με σκοπό την πρόκληση στο θύμα συναισθηματικής και ψυχολογικής βλάβης.
Μάλιστα η ένταση της πίεσης και της απειλής που αισθάνεται το θύμα είναι ιδιαίτερα σοβαρή και επίπονη, εξαιτίας της ευχέρειας του δράστη να «εισβάλλει» στον προσωπικό του χώρο ή να διαδώσει σε ανυπολόγιστο αριθμό χρηστών προσβλητικά σχόλια και δυσφημιστικό οπτικοακουστικό υλικό.
Οι σοβαρές συνέπειες εις βάρος των θυμάτων του cyber bullying δεν διαφέρουν από αυτές των τυπικών μορφών εκφοβισμού. Διαταραχές στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη, επιπτώσεις στη διαδικασία μάθησης, αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις, ψυχικά τραύματα, κατάθλιψη, απομόνωση, αποκλεισμός και περιθωριοποίηση.
Είναι γεγονός ότι στον κόσμο του διαδικτύου δεν γεννώνται, αλλά αναπαράγονται συμπεριφορές και προβλήματα της πραγματικής ζωής, γι' αυτό και δεν παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των στατιστικών που ερευνούν τα φαινόμενα του διαδικτυακού και του τυπικού εκφοβισμού.
Σε κάθε περίπτωση τα αποτελέσματα των σχετικών ερευνών είναι εξόχως ανησυχητικά, καθώς σχεδόν το ένα τρίτο των νέων έχει πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού, το ένα τέταρτο των παιδιών ηλικίας 9 έως 16 ετών έχει λάβει μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου μέσω διαδικτύου - τακτική γνωστή ως sexting - ενώ η μεγάλη πλειονότητα των ατόμων που υφίστανται διαδικτυακό εκφοβισμό είναι ηλικίας από 12 έως 16 ετών.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχετική έρευνα «EU kids Online» , που πραγματοποιήθηκε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σε τυχαίο δείγμα 25.100 παιδιών ηλικίας 9-16 ετών.
Σύμφωνα με αυτήν το 93% των παιδιών 9-16 ετών κάνει σχεδόν καθημερινή χρήση του διαδικτύου, το 85% των ανηλίκων 15-16 ετών έχει προφίλ σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης και μάλιστα το 26% εξ αυτών έχει «ανοικτό προφίλ», με αποτέλεσμα να μπορεί οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση σε αυτό. Άξια προσοχής επίσης είναι η διαπίστωση ότι τα παιδιά αποκτούν πρόσβαση στο διαδίκτυο σε όλο και μικρότερη ηλικία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Δανία και τη Σουηδία η μέση ηλικία για την έναρξη χρήσης του διαδικτύου είναι μόλις τα 7 χρόνια!
Όμως το πιο ανησυχητικό πόρισμα είναι ότι το 41% των παιδιών που συμμετείχαν στην έρευνα είχε κάποια εμπειρία στις κατηγορίες εκφοβισμού, εξύβρισης, πορνογραφικού υλικού ή σεξουαλικών μηνυμάτων (sexting).
Επίσης έντονο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι το ένα τέταρτο των θυμάτων εκφοβισμού δεν μίλησε σε κανέναν γι' αυτό, αλλά και ότι από τα παιδιά που επέλεξαν να μιλήσουν για το διαδικτυακό bullying που δέχθηκαν, το 50% προτίμησε να το πει σε κάποιο φίλο του και μόλις το 40% στο γονέα του.
Λαμβάνοντας αφορμή από την ανησυχητική διάδοση του cyber bullying, κατέθεσα πρόσφατα σχετική ερώτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνοντας την προώθηση νέων προγραμμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για την πρόληψη του φαινομένου και τη διευκόλυνση της συνεργασίας των κρατών μελών με την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών με στόχο την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος. Για τον ίδιο σκοπό πρότεινα επίσης τη συνεργασία των ευρωπαϊκών αρχών με ιστοτόπους κοινωνικής δικτύωσης, παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών και οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό.
Στο ίδιο πλαίσιο προώθησα ψήφισμα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με θέμα τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών μέσω διαδικτύου, προκειμένου η ΕΕ με μεθοδευμένες κινήσεις, οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και σχετική καμπάνια μέσω των ΜΜΕ να αντιμετωπίσει αυτό το αποτρόπαιο έγκλημα, το οποίο μάλιστα λόγω της εξέλιξης του διαδικτύου εμφανίζει αυξητικές τάσεις.
Η έκταση του προβλήματος καταγράφεται σε πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ, σύμφωνα με την οποία 750.000 χρήστες του διαδικτύου επισκέπτονται καθημερινά ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου με πρωταγωνιστές ανήλικα παιδιά. Το πρόβλημα είναι ότι η παράλληλη λειτουργία των εν λόγω σελίδων σε διαφορετικές χώρες και η χρήση κρυπτογραφικού συστήματος από τους επισκέπτες τους, δυσχεραίνει τις προσπάθειες των διωκτικών αρχών.
Όμως πέρα από τις όποιες πολιτικές ή νομοθετικές πρωτοβουλίες, σύμφωνα με ειδικούς ερευνητές, το κλειδί για την αποτελεσματική προστασία των ανηλίκων από το cyber bullying βρίσκεται στο σχολείο και στην οικογένεια.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι γονείς να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του παιδιού, να μιλούν μαζί του, να του συστήνουν πώς να συμπεριφέρεται στο διαδίκτυο, να συζητούν τα θέματα που μπορεί να το ενοχλήσουν και να το περιορίζουν στην αλόγιστη δημοσίευση των προσωπικών του πληροφοριών.
Υπό το πρίσμα αυτό απαιτείται ενημέρωση των γονέων για τις διαδικτυακές δραστηριότητες των ανηλίκων, για τις διαδικτυακές συμπεριφορές που μπορεί να το φέρνουν σε δύσκολη θέση και για τη φύση των κινδύνων που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τα παιδιά στο διαδίκτυο.
Με ανάλογο πνεύμα, κρίσιμος είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών στο να ενημερώσουν τους μαθητές και να τους συμπαρασταθούν στην περίπτωση που παραστεί ανάγκη. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το bulling αποδίδεται σε σημαντικό βαθμό και στο έλλειμμα επικοινωνίας που υπάρχει μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Όπως τονίζει χαρακτηριστικά ο Συνήγορος του Παιδιού σχετικά με το πρόβλημα του bullying, «τα παιδιά απειλούνται από την αδυναµία των ενηλίκων να τους παρέχουν την αναγκαία παρουσία, συµµετοχή, υποστήριξη και διαπαιδαγώγηση».
Μία ακόμη παράμετρος του προβλήματος του bullying, την οποία δεν πρέπει να παραβλέπουμε, είναι ότι επηρεάζει το θύμα και το θύτη σε μακροπρόθεσμη βάση. Οι θύτες δηλαδή θα εμφανίσουν και στο μέλλον συνέχεια της επιθετικότητάς τους με συνέπεια την αύξηση της βίας και της εγκληματικότητας, ενώ τα θύματα θα υποφέρουν από μακροχρόνιες συνέπειες της θυματοποίησής τους.
Εάν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε ότι τα θύματα του bullying, είτε αυτό γίνεται on line είτε off line, είναι τρεις φορές πιθανότερο να κάνουν σκέψεις για αυτοκτονία, γίνεται αντιληπτή η κρισιμότητα του προβλήματος και η επιτακτική ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλιών από την πλευρά της πολιτείας. Απαιτείται ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για θέματα bullying, πληρέστερη ενημέρωση των γονέων και καλύτερη επικοινωνία μεταξύ γονέων, εκπαιδευτικών και μαθητών.
Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να προσφέρουμε στα παιδιά το περιβάλλον ασφάλειας, ηρεμίας και σεβασμού που δικαιούνται και ίσως βοηθήσουμε στο μέλλον να μην βρεθεί άλλο παιδί στη θέση του Βαγγέλη...