Το Grexit, μια λέξη που εφευρέθηκε την περίοδο της κρίσης και την Τρίτη το βράδυ ακούστηκε ανοικτά από τα πλέον επίσημα χείλη, αυτά του προέδρου της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, δεν θα οδηγούσε σε αχαρτογράφητα νερά μόνο την Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη. Και όχι μόνο για τις επιπτώσεις του, που όπως συμφωνούν οι περισσότεροι, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί.
Τι άραγε προβλέπει η Συνθήκη της ΕΕ για τις δυνατότητες εξόδου ενός κράτος μέλους της Ευρωζώνης από αυτήν; Απολύτως τίποτα.
Το μόνο που προβλέπει είναι τη δυνατότητα ένα κράτος να φύγει -εφόσον εκείνο το επιθυμεί και όχι με τη μορφή της αποβολής- από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της. Δηλαδή τα 28 κράτη που είναι αυτή τη στιγμή μέλη της ΕΕ να γίνουν 27. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι αυτή η πρόβλεψη (η δυνατότητα δηλαδή ενός κράτους να μπορεί να φύγει από την ΕΕ) εντάχθηκε στη Συνθήκη της Λισσαβόνας, που υπεγράφη το 2007 και τέθηκε σε ισχύ το 2009. Πριν από το 2009 κανένα κράτος μέλος δεν μπορούσε να φύγει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και αυτό γιατί στη λογική της συμμετοχής στην ΕΕ μέχρι τότε, κύριο στοιχείο ήταν το αμετάκλητο του χαρακτήρα της.
Από την ΕΕ: Δεν σε διώχνουν – Φεύγεις
Το άρθρο αυτό είναι το 50. Και ορίζει ότι ένα κράτος μέλος θα μπορούσε να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση, ενώ η Ένωση θα μπορούσε να προβεί σε διαπραγματεύσεις για να καθοριστούν οι μελλοντικές σχέσεις. Αναφέρεται χαρακτηριστικά:
Άρθρο 50
1. Κάθε κράτος μέλος μπορεί να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση, σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς του κανόνες.
2. Το κράτος μέλος που αποφασίζει να αποχωρήσει γνωστοποιεί την πρόθεσή του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υπό το πρίσμα των προσανατολισμών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Ένωση προβαίνει σε διαπραγματεύσεις και συνάπτει με το εν λόγω κράτος συμφωνία που καθορίζει τις λεπτομερείς ρυθμίσεις για την αποχώρησή του, λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο των μελλοντικών του σχέσεων με την Ένωση. Η διαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής γίνεται σύμφωνα με το άρθρο 218, παράγραφος 3, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία συνάπτεται εξ ονόματος της Ένωσης από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, μετά από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβου λίου. 26.10.2012 EL Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 326/43
3. Οι Συνθήκες παύουν να ισχύουν στο εν λόγω κράτος από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της συμφωνίας αποχώρησης ή, ελλείψει τέτοιας συμφωνίας, δύο έτη μετά τη γνωστοποίηση που μνημονεύεται στην παράγραφο 2, εκτός εάν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε συμφωνία με το εν λόγω κράτος μέλος, αποφασίσει ομόφωνα την παράταση της προθεσμίας αυτής.
4. Για τους σκοπούς των παραγράφων 2 και 3, το μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου που αντιπροσωπεύει το αποχωρούν κράτος μέλος δεν συμμετέχει ούτε στις συζητήσεις ούτε στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ή του Συμβουλίου που το αφορούν. Η ειδική πλειοψηφία ορίζεται βάσει του άρθρου 238, παράγραφος 3, στοιχείο β), της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
5. Εάν το κράτος που αποχώρησε από την Ένωση ζητήσει την εκ νέου προσχώρησή του, η αίτηση αυτή υπόκειται στη διαδικασία του άρθρου 49.
Όσο για την Ευρωζώνη (που αριθμοί 19 κράτη μέλη τα οποία χρησιμοποιούν το ευρώ), σύμφωνα με το άρθρο 140 παράγραφος 3 η υιοθέτηση του ευρώ είναι αμετάκλητη.
Κάτι που είχε θυμίζει και η εκπρόσωπος της Επιτροπής τον Ιανουάριο του 2015, τότε που φούντωναν ξανά τα σενάρια περί Grexit.
Ερωτηθείσα αν υπάρχει πρόνοια στη Συνθήκη της ΕΕ σχετικά με την ακούσια έξοδο χώρας- μέλους από την ευρωζώνη, απάντησε ότι «σύμφωνα με το άρθρο 140, παράγραφος 3 της Συνθήκης της ΕΕ, η συμμετοχή στην ευρωζώνη είναι αμετάκλητη».
Άρθρο 140, παράγραφος 3
Εάν αποφασισθεί,σύμφωνα με τη διαδικασία της παραγράφου 2, να καταργηθεί μια παρέκκλιση, το Συμβούλιο, με ομόφωνη απόφαση των κρατών μελών με νόμισμα το ευρώ και του συγκεκριμένου κράτους 26.10.2012 EL Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 326/109 μέλους, μετά από πρόταση της Επιτροπής και μετά από διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, θεσπίζει αμετάκλητα την ισοτιμία με την οποία το ευρώ αντικαθιστά το νόμισμα του συγκεκριμένου κράτους μέλους, και αποφασίζει τα λοιπά μέτρα που είναι αναγκαία για την εισαγωγή του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος στο ενδιαφερόμενο κράτος μέλος.
Λέξη κλειδί το «αμετάκλητα».
Πότε οι άλλοι αποφασίζουν για σένα
Η μόνη περίπτωση «αποβολής» κράτους μέλους, δηλαδή να λάβουν την απόφαση τα άλλα κράτη και όχι οικειοθελώς το ίδιο το κράτος προβλέπεται στο άρθρο 7 που επιτρέπει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «να αναστείλει προσωρινά ορισμένα δικαιώματα» ενός κράτους μέλους (συμπεριλαμβανομένων και των δικαιωμάτων ψήφου του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο).
Αλλά μιλάμε μόνο για προσωρινή αναστολή δικαιωμάτων και έχει να κάνει κυρίως με παραβάσεις σε θέματα δικαιωμάτων. Όπως ορίζει το άρθρο η παραπάνω «ποινή» προβλέπεται όταν υπάρχει σοβαρή και διαρκής παραβίαση από ένα κράτος μέλος των αρχών που αναφέρονται στο άρθρο 2. Να σημειωθεί ότι αυτό το άρθρο υιοθετήθηκε για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο: Όταν η αυστριακή κυβέρνησης αποφάσισε να συμπεριλάβει το ακροδεξιό κόμμα του Γιοργκ Χάιντερ σε συνασπισμό, οι ηγέτες της ΕΕ ήθελαν έναν τρόπο για να τιμωρούν τις χώρες που δεν ανταποκρίνονται στις ευρωπαϊκές αξίες.
Άρθρο 7
(πρώην άρθρο 7 ΣΕΕ)
1. Το Συμβούλιο δύναται, βάσει αιτιολογημένης προτάσεως του ενός τρίτου των κρατών μελών, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποφασίζοντας με την πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών του και κατόπιν της έγκρισης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, να διαπιστώσει την ύπαρξη σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης από κράτος μέλος των αξιών του άρθρου 2. Το Συμβούλιο, προτού προβεί στη διαπίστωση αυτή, ακούει το εν λόγω κράτος μέλος και δύναται, αποφασίζοντας με την ίδια διαδικασία, να του απευθύνει συστάσεις. Το Συμβούλιο επαληθεύει τακτικά ότι εξακολουθούν να ισχύουν οι λόγοι που οδήγησαν στη διαπίστωση αυτή.
2. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αποφασίζοντας ομόφωνα μετά από πρόταση του ενός τρίτου των κρατών μελών ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αφού λάβει την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δύναται να διαπιστώσει την ύπαρξη σοβαρής και διαρκούς παραβίασης από κράτος μέλος των αξιών του άρθρου 2, αφού καλέσει το εν λόγω κράτος μέλος να υποβάλει τις παρατηρήσεις του.
3. Εφόσον γίνει η αναφερόμενη στην παράγραφο 2 διαπίστωση, το Συμβούλιο δύναται να αποφασίζει, με ειδική πλειοψηφία, την αναστολή ορισμένων δικαιωμάτων τα οποία απορρέουν από την εφαρμογή των Συνθηκών ως προς το εν λόγω κράτος μέλος, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων ψήφου του αντιπροσώπου της κυβέρνησης αυτού του κράτους μέλους στο Συμβούλιο. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, το Συμβούλιο λαμβάνει υπόψη τις πιθανές συνέπειες μιας τέτοιας αναστολής στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις φυσικών και νομικών προσώπων. 26.10.2012 EL Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 326/19 Οι υποχρεώσεις του εν λόγω κράτους μέλους, δυνάμει των Συνθηκών, εξακολουθούν, εντούτοις, να δεσμεύουν αυτό το κράτος μέλος.
4. Το Συμβούλιο δύναται να αποφασίσει, εν συνεχεία, με ειδική πλειοψηφία, να μεταβάλει ή να ανακαλέσει μέτρα που έχουν ληφθεί σύμφωνα με την παράγραφο 3, ανάλογα με τις μεταβολές της καταστάσεως, η οποία οδήγησε στην επιβολή τους.
5. Ο τρόπος ψηφοφορίας που, για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου, εφαρμόζεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στο Συμβούλιο καθορίζεται στο άρθρο 354 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όπως βλέπουμε λοιπόν, δεν βρίσκεται μόνο η Ελλάδα σε αχαρτογράφητα νερά, όπως πολλοί την κατηγορούν, αλλά και η Ευρώπη. Και σίγουρα θα χρειαστούν πολλά «παραθυράκια» για να μπορέσει να καταστεί δυνατό ένα Grexit.