Η είδηση ότι ο μακελάρης του Reina στην Κωνσταντινούπολη ήταν υπήκοος Ουζμπεκιστάν προκάλεσε ερωτήματα για την πολιτικοκοινωνική κατάσταση στην Κεντρική Ασία. Ιστορικά, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας αποτέλεσαν τμήμα της ΕΣΣΔ μέχρι και την διάλυσή της (1991). Από την ανεξαρτησία τους μέχρι και σήμερα, τα κράτη αυτά αναζητούν ένα σταθερό πρότυπο πάνω στο οποίο θα βασίσουν την προσδοκώμενη κοινωνική ευημερία τους. Ένα ερώτημα, όμως, παραμένει. Γιατί οι κεντροασιατικές κοινωνίες οδηγήθηκαν από την ανεξαρτησία στον αυταρχισμό και στον εξτρεμισμό;
Παράγοντας Νο1: Μετα-σοβιετικός ολοκληρωτισμός
Όπως και τα υπόλοιπα πρώην σοβιετικά κράτη, έτσι και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας διατήρησαν ένα είδος μετα - σοβιετικού ολοκληρωτισμού καλυμμένο από έναν δημοκρατικό μανδύα. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ θεωρητικά το πολίτευμΆ τους είναι δημοκρατικό (αφού πληρούνται οι ανάλογες προϋποθέσεις (Σύνταγμα, Κοινοβούλιο, εκλογές), πρακτικά δεν είναι (π.χ. Ουζμπεκιστάν). Με άλλα λόγια, η ανάπτυξη ενός full democracy (πλήρης δημοκρατία) είναι στρεβλή. Για παράδειγμα, μέχρι και σήμερα, πρόεδροι (δημοκρατικώς εκλεγμένοι!) είναι οι πρώην γενικοί γραμματείς των πρώην κομμουνιστικών κομμάτων των αντίστοιχων χωρών. Αν και υφίστανται Κοινοβούλιο και αντιπολίτευση, αυτά συνεχώς παρακάμπτονται. Συχνό φαινόμενο αποτελούν, επίσης, οι καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι διώξεις δημοσιογράφων, οι βασανισμοί πολιτικών κρατουμένων (Τατζικιστάν) και το κλείσιμο εφημερίδων (Καζακστάν).
Η διάφορα του σοβιετικού ολοκληρωτισμού από τον μετα - σοβιετικό είναι κυριαρχική. Η ΕΣΣΔ εξασφάλιζε τον απόλυτο έλεγχο της επικράτειάς της. Αντίθετα, ο μετα - σοβιετικός ολοκληρωτισμός είναι πολιτειακός, πρόκειται δηλαδή για την εγκαθίδρυση καθεστώτων. Αυτό δικαιολογεί εν μέρει την έκρηξη των εθνοτικών συγκρούσεων στην περιοχή, την εμφάνιση μειονοτικών ζητημάτων (και γενικά σε όλη την πρώην σοβιετική επικράτεια) και το ξέσπασμα εμφυλίων συγκρούσεων, ειδικά στην περίπτωση του Τατζικιστάν (1992 - 1997). Το ερώτημα, βέβαια, που παραμένει είναι γιατί δεν εδραιώθηκε η δημοκρατία στην περιοχή.
Παρά την διαφαινόμενη αισιοδοξία για την διάδοση της δημοκρατίας και της φιλελευθεροποίησης των αγορών των κρατών που διαδέχθηκαν την ΕΣΣΔ, η δημοκρατία δεν αναπτύχθηκε κατά βάση λόγω της πολιτικής κουλτούρας της περιοχής. Η πολιτική κουλτούρα της περιοχής χαρακτηρίζεται από την παρουσία του Ισλάμ, τον νομαδικό τρόπο ζωής και τον αυταρχισμό. Αντίθετα, η κοινοβουλευτική αντιπροσώπευση και η παρουσία πολιτικών κομμάτων δεν έχει υπάρξει στην περιοχή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία μίας πολιτικά και πολιτειακά ασταθούς κοινωνίας.
Παράγοντας Νο2: Turbulent region
Η ευρύτερη «γειτονιά» των κρατών της Κεντρικής Ασίας δεν είναι ιδιαίτερα σταθερή. Πρώτος παράγοντας αστάθειας είναι το Αφγανιστάν. Η χώρα έχει πάψει να βρίσκεται εν ειρήνη εδώ και 30 χρόνια και δεν έχει σταθερή κυβέρνηση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αναπτύχθηκε και διαδόθηκε η ισλαμιστική τρομοκρατία. Τέτοιοι πυρήνες διαδόθηκαν και στα κράτη της Κεντρικής Ασίας. Η εδραίωση του σαλαφισμού στην περιοχή ευνοήθηκε από την οικονομική δυσπραγία των κεντροασιατικών κρατών. Άλλωστε, είχε εκφραστεί και η υπόνοια ότι μαχητές των Taliban έβρισκαν καταφύγιο στα κράτη της Κεντρικής Ασίας.
Δεύτερον, ιδιαίτερος είναι ο ρόλος της Ρωσίας. Οι σχέσεις της Ρωσίας με αυτές στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες είναι στενές. Στην πραγματικότητα, η Ρωσία δεν ήταν ποτέ δεκτική στην ιδέα να διακόψει πλήρως τις σχέσεις της με τα κράτη της περιοχής. Ο λόγος είναι απλός: η Ρωσία χρειάζεται πιστούς συμμάχους και καύσιμα. Γεωστρατηγικά, όμως, η Κεντρική Ασία συμπεριλαμβανομένου και του Αφγανιστάν αποτελούν τον δρόμο της εξόδου της Ρωσίας προς την Μέση Ανατολή και τον Ινδικό Ωκεανό. Αυτό σημαίνει ότι όποιος ελέγξει το Αφγανιστάν και την Κεντρική Ασία αυτόματα θα ελέγξει την πολιτική της Ρωσίας στην Ασία. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι διαχρονικά αντίπαλο δέος των Ευρωπαίων στην Ανατολή ήταν ανέκαθεν η Ρωσία.
Τρίτον, σημαντικός παράγοντας είναι η Κίνα. Ιστορικά, η Κεντρική Ασία αποτελεί βασικό τμήμα του Δρόμου του Μεταξιού που συνέδεε την Κίνα με την Ευρώπη και κυρίως την Μεσόγειο. Αμέσως μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, η Κίνα αναζητούσε ερείσματα στην περιοχή, για να εξασφαλίσει φθηνή πρόσβαση στα κοιτάσματα ορυκτών πόρων, για να τροφοδοτήσει την τότε ραγδαία αναπτυσσόμενη βιομηχανία της.
Παράγοντας Νο3: Οικονομική δυσπραγία και εξτρεμισμός
Παρά το γεγονός ότι η Κεντρική Ασία είναι μία περιοχή πλούσια σε ορυκτούς πόρους (Καζακστάν - Πετρέλαιο, Τουρκμενιστάν - φυσικό αέριο), εξακολουθεί να είναι μία από τις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη. Γιατί συμβαίνει αυτό; Το γεγονός ότι η εξουσία βρίσκεται στα χέρια λίγων σημαίνει και άνιση κατανομή του πλούτου. Τα προερχόμενα από τον ορυκτό πλούτο έσοδα δεν διανέμονται στον πληθυσμό με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του πληθυσμού των κεντροασιατικών κρατών είτε να μεταναστεύει (κυρίως προς την Ρωσία), είτε να καταφεύγει στην παραοικονομία (π.χ. εμπόριο ναρκωτικών, όπλων διαμέσου του Αφγανιστάν προς την ΕΕ).
Η οικονομική δυσπραγία και η συνακόλουθη κοινωνική ανισότητα συνιστούν ένα ιδανικό πεδίο για την ανάπτυξη εξτρεμιστικών απόψεων. Οι άνεργοι νέοι μην έχοντας εναλλακτικές προοπτικές για μία αξιοπρεπή ζωή, γοητεύονται από τις υποσχέσεις σαλαφιστών για μία πλούσια ζωή στην επικράτεια του χαλιφάτου. Έτσι, πολλοί Κεντροασιάτες στελεχώνουν τάξεις του ISIS στην Συρία και το Ιράκ ή ιδρύουν ανεξάρτητους πυρήνες στην ευρύτερη περιοχή. Αυτό εξηγεί και την συχνότητα των τρομοκρατικών επιθέσεων που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή τους τελευταίους μήνες. Φυσικά, η διείσδυση του ISIS στην περιοχή ενισχύει τον ρόλο της Ρωσίας. Γι΄ αυτό, ο Βλαντιμίρ Πούτιν ζητά την σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα στην Ρωσία και τα κράτη της Κεντρικής Ασίας.