Ο εορταστικός και επετειακός πυρετός γύρω από τα διακόσια χρόνια από την ανακήρυξη της ελληνικής επανάστασης έχει επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη επανεξέτασης της ιστορικής μας αφήγησης.
Μια άσκηση που επιβάλλεται ανά διαστήματα, αλλά σπανίως γίνεται αντικειμενικά και αμερόληπτα.
Αυτήν τη στιγμή υπάρχει η ευκαιρία της υπέρβασης πέρα από τις επετειακές και πανηγυρικές περιγραφές με ανέκδοτες ιστορίες ηρωισμού και φιλελληνισμού.
Αδιαφορώντας πολλές φορές για την ιστορική αλήθεια χάρη στην σκόπιμη καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης και την δημιουργία πατριωτικού και εθνικού συναισθήματος, χάνουμε την δυνατότητα της αντικειμενικότητας και της σωστής ανάλυσης.
Δεν αμφισβητώ την χρησιμότητα και την ανάγκη της καλλιέργειας εθνικής συνείδησης, αλλά δεν πρέπει να αντικαταστήσουμε την ιστορική πραγματικότητα και τα μαθήματα της ιστορίας, έτσι ώστε το ιστορικό πάθημα να γίνει μάθημα.
Θα ήταν χρησιμότερο για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό, για το σήμερα και το αύριο στον κόσμο της παγκοσμιοποίησης του 21ου αιώνα να αρχίσουμε να κατανοούμε τα κενά της κοινής μας ιστορικής αφήγησης και έτσι να αποκτήσουμε μια πιο ευρύτερη και διαχρονική οπτική της ιστορίας και της γεωπολιτικής σημασίας του Ελληνισμού, της Ελλάδας και της Ρωμιοσύνης.
Ενώ η Ελληνική Eπανάσταση του 1821 σηματοδότει την έναρξη μιας άλλης εποχής, την αφετηρία του έθνους-κράτους σαν πολιτική οντότητα, είναι συνάμα και ενδείξη της επιμονής και του πείσματος ενός λαού για την ελευθερία ενάντια σε αντίξοες συνθήκες και αδελφοκτονικες τάσεις.
Η επανάσταση και η εξέλιξη του αγώνα προς την ανεξαρτησία και την εδραίωση του Ελληνικού κράτους, είναι ένα μάθημα το οποίο πολύ φοβάμαι δεν είχαμε την δυνατότητα να το κοιτάξουμε κατάματα σαν λαός.
Αντίθετα, πολλές φορές έχει γίνει αιχμή πολιτικής αντιπαράθεσης και διχασμού.
Αναφέρομαι στο γεγονός πως δεν έχουμε καθορίσει την εθνική μας ταυτότητα μεταξύ, Ελλην, Ρωμιός, Γραικός.
Ότι η Ελληνική επανάσταση δεν είναι μόνο μια υπόθεση των Ρωμιών της Οθωμανικης Αυτοκρατοριας, αλλά είναι μια υπόθεση με οικουμενικές διαστάσεις, ιδιαίτερα για όσους βλέπουν μέσα από την επανάσταση του 1821 και την δικη τους οριοθέτηση εθνικής ταυτότητας και συνείδησης.
Το όραμα προς την ελευθερία ταυτίζεται με την δυτικο-ευρωπαϊκή αναγέννηση και διαφωτισμό.
Αξιωματικά και πολιτισμικά προσπαθεί να μεταφέρει τα ιδεώδη του Χρυσού Αιώνα της Αθήνας του Περικλέους στον 19ο και 20ο αιώνα, αναιρώντας ιστορία 2.000 χρόνων.
Ο Διονύσιος Σολωμός στον ύμνο προς στην ελευθερία, αντιλαμβάνεται αυτήν την διαχρονική και οικουμενική σημασία του Ελληνισμού, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στους Ρωμιούς.
Όλοι οραματίζονται μέσα από την αχνή μνήμη της αρχαιότητας την δίκη τους σημερινή πραγματικότητα, πολλές φορές αυθαίρετα συμπληρώνοντας, προσθέτοντας και αφαιρώντας, στην ιστορία.
«Γκαρδιακὰ χαροποιήθει
καὶ τοῦ Βάσιγκτον ἡ γῆ,
καὶ τὰ σίδερα ἐνθυμήθει
ποὺ τὴν ἔδεναν κι αὐτή.
Ἀπ′ τὸν πύργο τοῦ φωνάζει,
σὰ νὰ λέῃ σὲ χαιρετῶ,
καὶ τὴ χήτη τοῦ τινάζει
τὸ λιοντάρι τὸ Ἰσπανό.
Ἐλαφιάσθη τῆς Ἀγγλίας
τὸ θηρίο, καὶ σέρνει εὐθὺς
κατὰ τ′ ἄκρα τῆς Ρουσίας
τὰ μουγκρίσματα τσ′ ὀργῆς.
Εἰς τὸ κίνημα τοῦ δείχνει,
πὼς τὰ μέλη εἴν′ δυνατά·
καὶ στοῦ Αἰγαίου τὸ κύμα ρίχνει
μιὰ σπιθόβολη ματιά.
Σὲ ξανοίγει ἀπὸ τὰ νέφη
καὶ τὸ μάτι τοῦ Ἀετοῦ,
ποὺ φτερὰ καὶ νύχια θρέφει
μὲ τὰ σπλάχνα τοῦ Ἰταλοῦ·»
Η επανάσταση του 1821 δεν είναι μόνο μια ένδειξη της διαχρονικής ταυτότητας του Ελλην, Ρωμιός, Γραικός αλλά γίνεται και πόλος έλξης για κάθε λογής ρομαντικού οράματος γύρω από το νέο μοντέλο λαϊκής πολιτικής έκφρασης του έθνους-κράτους.
Ήρθαν από τα πέρατα της οικουμένης ψάχνωντας να ανασύρουν και να οικειοποιηθούν τον Μιλτιάδη, τον Θεμιστοκλή, και Περικλή, τον Μαραθώνα, την Σαλαμίνα και τον Παρθενώνα. Αλλά αντί για Έλληνες βρήκαν Ρωμιούς κληρονόμους όχι μόνο του μακρινού Περικλή και Αλκιβιαδη, αλλά και των πιο σύγχρονων Κομνηνού και Παλαιολόγου.
Τους Ρωμιούς, που είχαν διασφαλίσει χιλιετηρίδες την γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα των Ελευσίνιων μυστηρίων παρά τις κατοχές, τις επιδρομές και τις σφαγές. μέσα από εξοντωτικές συγκυρίες, 2.000 χρόνια αργότερα λες και δεν πέρασε μια μέρα.
Ο Ρωμιός ήταν αυτός που αντίκρισε ο νεαρός Άγγλος, Αμερικανός, Γερμανός και Γάλλος, που έψαχνε την περιπέτεια και τον ρομαντισμό του Λόρδου Βύρωνα.
Ο πανούργος και τυχοδιώκτης κλέφτης και αρματολός, ο Οδυσσέας της Ιθακής και όχι ο Αριστείδης ο Δίκαιος ήταν αυτοί που αντίκρισαν οι ιεραπόστολοι, οι λόγιοι και αρχαιολόγοι που κατεύθασαν στην Ρούμελη και στον Μοριά.
Έτσι, ταυτόχρονα με τον αγώνα ενάντια των Οθωμανών, άρχισε και ο αγώνας της «εξημέρωσης του Ρωμιού» ψάχνοντας τον Έλληνα μέσα από την κρούστα του «κατακερματισμένου» Βυζαντίου.
Την αναγέννηση του Έλληνα στα πλαίσια του δυτικοευρωπαϊκού ρομαντισμού.
Διακόσια χρόνια μετά την ύψωση του λάβαρου της επανάστασης της Ρωμιοσύνης ο δίδυμος αυτός αγώνας της απόκρουσης της Οθωμανικής βαρβαρότητας και της εξημέρωσης του Ρωμιού συνεχίζεται.
Το μάθημα της Επανάστασης του 1821 είναι ότι η επανάσταση από μόνη της δεν επαρκεί, αλλά χρειάζεται όραμα και στρατηγική για την επόμενη μέρα, και προπάντων χρειάζεται μια κοινή απομυθοποιημένη και ρεαλιστική αφήγηση. Διότι ο ρομαντισμός της Δύσης μας έχει αιχμαλωτίσει σε μια λειψή αρχαιολαγνεία το οποίο μας καθιστά στην καλύτερη περίπτωση Γραικούς.
Ψάχνοντας τον Έλληνα, βρήκαν τον Ρωμιό και έφτιαξαν τους Γραικούς.
O ρομαντισμός της Δύσης μας έχει αιχμαλωτίσει σε μια ελλιπή αρχαιολαγνεία που μας καθιστά στην καλύτερη περίπτωση Γραικούς, σαν ένα είδωλο της ιστορικής πραγματικότητας σε μία μοντέρνα εκδοχή του Πλατωνικού μύθου του σπηλαίου.
Ψάχνοντας τον Έλληνα, βρήκαν τον Ρωμιούς και έφτιαξαν τους Γραικούς.
Η επέτειος του 2021 μας δίνει την ευκαιρία πέρα από στείρες εορταστικές αναφορές και πανηγυρισμούς, να επανεξετάσουμε την αφήγηση του Ελληνισμού και της Ρωμιοσύνης και να δημιουργήσουμε μια σύγχρονη, αυτοπροσδιορισμένη ταυτότητα που θα μας δίνει την δυνατότητα στρατηγικής βάθους και της αυτοπεποίθησης που μας παρέχει η κληρονομιά αιώνων.
Όπως και στην αλληγορία του σπηλαίου πρέπει να δούμε το φως του ήλιου που είδαν οι επαναστάτες του 1821 και όχι τα είδωλα που δημιουργούνται από τις σκιές της φωτιάς του 2021.
Το κείμενο είναι μέρος της ομιλίας του Δρ. Πέτρου Βαμβακά σε εκδήλωση της Ελληνικής Κοινότητας της Εμίλια - Ρομάνια.
Διαβάστε επίσης:
Η Ελληνική Ταυτότητα Σήμερα