«Πολύ βαθειά και δυνατή πρέπει να ήταν η θέληση των Ελλήνων να ζήσουν δίχως Τούρκους. Πολύ βαθειά και δυνατή η αίσθηση ότι αποτελούν έθνος, ότι όλοι μαζί κάτι έχουν χάσει και κάτι προσδοκούν να ανακτήσουν, κάτι για το οποίο είναι έτοιμοι να κάνουν κάθε θυσία».
Πώς μια σοφή γιαγιά ξετυλίγει το κουβάρι της αφήγησης με εφηβική σπίθα να της προσδίδει τέτοιο πάθος ώστε να μην μπορείς να ξεκολλήσεις απ′ τα χείλη της;
Διαβάζοντας το βιβλίο «1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε» της Αθηνάς Κακούρη γίνεσαι ξαφνικά το εγγόνι που αφήνεται παραδομένο στην δύναμη της εξιστόρησης. Γιατί η Αθηνά Κακούρη, στα 92 χρόνια της, συγγραφέας, πρωτοπόρος του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα, δημοσιογράφος την εποχή που ο τύπος είχε πολλούς λόγιους λειτουργούς, σύζυγος ενός από τους μεγάλους αρχαιολόγους του 20ου αιώνα, ακαδημαϊκού Σπύρου Ιακωβίδη και πολίτης του κόσμου, γράφει με την δύναμη της ζωντάνιας του προφορικού λόγου. Μας απευθύνει τον λόγο στον ενικό, μας φέρνει κάθε ιστορία που ξετυλίγει στο σήμερα (οι διαφορετικοί ιστορικοί χρόνοι στα γκρι κουτάκια που παρεμβάλλονται της αφήγησης και συσχετίζονται μας θυμίζουν την κυκλικότητα της Ιστορίας) και μπολιάζει το κείμενό της με ποίηση. Σολωμός, Κάλβος, Βαλαωρίτης κι άλλοι προσθέτουν στα παραπάνω διαχρονικότητα και ομορφιά.
Μα η ίδια το λέει: Θέλει να κάνει την Ιστορία ακριβή, προσιτή, ευκολοδιάβαστη και σύντομη. Γιατί «τα σχολικά βοηθήματα έχουν καταργήσει την αφήγηση». Ευκολοδιάβαστη αλλά όχι επιφανειακή, το προσυπογράφουμε εκατό τοις εκατό. Κάπως έτσι, λέει η ίδια, μπορούμε να πλησιάσουμε το παρελθόν µε την καυτή συνείδηση ότι ζει και δρα ακόμη σήμερα, οπότε, αν µεν το γνωρίζεις, μπορείς να το χαλιναγωγήσεις, ενώ αν το αγνοείς, το αφήνεις ανεξέλεγκτο να προσδιορίζει ένα μεγάλο μέρος της ζωής σου.
Το βιβλίο αυτό της Αθηνάς Κακούρη (εκδόσεις Πατάκη) δεν βρίσκεται στην επικαιρότητα μόνο λόγω της επετείου των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση. Βρίσκεται και γιατί μεταφράστηκε από την ίδια στην Αγγλική γλώσσα και κυκλοφορεί με τον τίτλο «1821. The founding of modern Greece» από τον ίδιο εκδοτικό οίκο «για τους Έλληνες της Διασποράς που τόσο οι ίδιοι όσο και τα παιδιά τους θα ήθελαν να καταλάβουν καλύτερα τη μακρινή πατρίδα τους∙ τους ξένους που κατοικούν μονίμως στην Ελλάδα ή περνούν εδώ τα καλοκαίρια τους, αλλά γνωρίζουν ελάχιστα για τον τόπο που τους φιλοξενεί∙ τον τουρίστα που θα ήθελε να πάρει μια ιδέα για το τι έγινε σ’ αυτήν εδώ την άκρη του κόσμου μετά από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και επίσης τους Έλληνες που θα ήθελαν κάποιος φίλος τους ή συγγενής τους στην Αμερική, στην Αυστραλία, στην Ευρώπη να μάθει – δίχως να πελαγώσει σε πολύ ιστορικό υλικό – πότε και πώς γεννήθηκε το σημερινό Ελληνικό Κράτος μέσα στις αδυσώπητες γεωπολιτικές συγκυρίες που ίσχυαν τότε ακριβώς όπως και σήμερα».
-Κυρία Κακούρη, τι ήταν αυτό που σας ώθησε να γράψετε το «1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε»;
Στην Ελλάδα σήμερα το ιστορικό μυθιστόρημα βασιλεύει, αλλά βιβλία Ιστορίας, ακριβή, προσιτά, εὐκολοδιάβαστα καί σύντομα, λείπουν. Τα σχολικά βοηθήματα έχουν καταργήσει την αφήγηση. Ειναι γραμμένα σύμφωνα με καινούργιες θεωρίες, πού εμένα δεν με πείθουν. Εξ άλλου έχουν χαθεί από τις εφημερίδες οι επιφυλλίδες, με ιστορικό περιεχόμενο, όπως λόγου χάριν του Σπύρου Μελά, που προσέφερε στον μέσο αναγνώστη ως καθημερινό του ανάγνωσμα βιογραφίες Αγωνιστών του 21. Είπα, λοιπόν, να δοκιμάσω αν θα μπορούσα να καλύψω λιγάκι αυτό το κενό.
- Τι έχει να προσθέσει στον αναγνώστη η δική σας αφήγηση της ελληνικής Επανάστασης; Καλύπτει, πιστεύετε, κάποιο κενό στην υπάρχουσα βιβλιογραφία;
Το βιβλίο μου προσφέρει τρία πράγματα:
Πρώτον, είναι πάλι μια αφήγηση - γλαφυρή ελπίζω,- ικανή να μας κάνει να αγαπήσουμε το παρελθόν μας με όλα του τα ψεγάδια. Δεύτερον, τοποθετώ τον Καποδίστρια στην θέση του, δηλαδή στο κέντρον.
Στα βιβλία της Ιστορίας ὁ Καποδίστριας καταφθάνει στην Ελλάδα το 1829 για να την διοικήσει, χωρίς να εμφανίζεται προηγουμένως. Σαν να έπεσε ψηλοκρεμαστός - ένας κόντες, ανίδεος από την ελληνική πραγματικότητα. Εγώ όμως, μελετώντας για να γράψω το δικό μου βιβλίο, τον είδα να είναι παρών στην Παλιγγενεσία ήδη από την αρχή του 19ου αιώνος, πολύ πριν και από την Φιλική Εταιρεία. Τον είδα να σχετίζεται με τους Αγωνιστές της Ηπείρου και της Μακεδονίας, να συντάσσει στην Κέρκυρα το 1903 το Σύνταγμα της Επτανήσου, του πρώτου κράτους Ελλήνων μετά το Βυζάντιο. Τον τοποθέτησα λοιπόν στην θέση του – το κέντρον της Ιστορίας
Και τρίτον υπογράμμισα ότι ἡ Επανάσταση – με την δολοφονία του Κυβερνήτη και με τα σύνορα πού της επέβαλαν - πήρε βίαια ένα τέλος, πριν από την ολοκλήρωσή της.
- Πού εστιάζετε και γιατί (εστιάσατε εκεί) αφηγούμενη αυτή την ιστορία;
Εστιάζω στον αναγνώστη. Σ’ αυτόν απευθύνομαι κατ’ ευθείαν. Αυτόν θέλω να κάμω να καταλάβει την άρρηκτη σχέση πού έχει σήμερα ὁ ίδιος και εκείνα που βιώνει, με τα γεγονότα ενός όχι και τόσο μακρινού παρελθόντος.
- «Δείχνει την ανάγκη μάθουμε, ώστε να μπορέσουμε να αλλάξουμε», αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην παρουσίαση (δελτίο τύπου) αυτού του βιβλίου. Με ποιο τρόπο μέσα από την μάθηση πιστεύετε ότι έρχεται η αλλαγή κυρία Κακούρη;
Πώς θα αλλάξουμε αν δεν διδαχθούμε από τα παθήματά μας; Ενα παράδειγμα: Αν δεν μάθουμε καλά καλά τι είδους ήταν η αντιπολίτευση στον Καποδίστρια, - πόσο στρεβλή και βλαβερή για το σύνολο των Ελλήνων - πώς θα την μισήσουμε και αυτήν και τους τρόπους πού μας κληρονόμησε;
- Γιατί αποφασίσατε να μεταφράσετε το «1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε»; Τι επεξεργασία κάνατε στο κείμενο; Τι προσφέρει αυτή η νέα έκδοση;
Υπάρχουν πολλά εκατομμύρια Ελληνες πού ζουν σέ άλλες χώρες. Νοιώθουν συνδεδεμένοι με το ελληνικό τους παρελθόν αλλά έχουν πλέον χάσει την γλώσσα τους. Γι′ αυτούς μετέφρασα το 1821. Εκανα αρκετές επεμβάσεις, το συντόμευσα, περιόρισα τα ποιήματα, συνέπτυξα ορισμένες από τίς διπλωματικές διαπραγματεύσεις, αφήρεσα ό,τι μοιάζει να απευθύνεται μόνον σέ παιδιά Ετσι, στην νέα του μορφή το βιβλίο προσφέρει στον ανίδεο ξένο μια σύντομη εικόνα του πώς δημιουργήθηκε το σημερινό μας κράτος.
- Τι είναι πιο δύσκολο: Να μεταφράσει κανείς έργο δικό του ή «ξένο»; Και γιατί;
Οι περιπτώσεις πού συγγραφείς μπορούν να μεταφράσουν οι ίδιοι το έργο τους σέ ξένη γλώσσα θα πρέπει να είναι πολύ σπάνιες. Κατά κανόνα, δεν ξέρεις ποτέ την άλλη γλώσσα τόσο βαθειά όσο ξέρεις την δική σου. Επομένως θα αναγκαστείς να δεχθείς την μεσολάβηση ενός άλλου, πού θα τον θεωρήσεις ικανό μεταφραστή. Και οι ικανοί μεταφραστές είναι σπάνιοι.
- Θεωρείστε από τους πρωτοπόρους της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Ωστόσο έχετε δώσει πολλά και στο ιστορικό μυθιστόρημα. Αλήθεια, αν είχατε να διαλέξετε μεταξύ των δυο, ποιο θα διαλέγατε;
Να είχα γράψει περισσότερα ιστορικά μυθιστορήματα. Ω αναμφίβολα! Θα ήθελα πολύ να είχα γράψει ένα μυθιστόρημα στην συνέχεια των δύο «Θέκλη» ( Βαλκανικοί Πόλεμοι) και «Ξιφίρ Φαλέρ» (ελληνικη ουδετερότητα) ένα μυθιστόρημα με τούς ίδιους, λίγο πολύ, ήρωες και πώς βιώνουν την βενιζελική τριετία 1917-1920. Κα ένα άλλο, για την αρχή του 20 αιώνα. Ο Ιων Δραγούμης, και πολλοί άλλοι, την θεωρούν αυτήν την εποχή τελματωμένη και στάσιμη. Εγώ αντιθέτως βλέπω μια κοινωνία πού σφύζει από ζωή και δημιουργικότητα. Για σκεφτείτε τι ορμή έχει μια κοινωνία όπου τέσσερα αδέρφια, 12 έως 17χρονῶν, ιδρύουν έναν Φιλολογικό Σύλλογο, τον «Παρνασσό», και δέκα χρόνια αργότερα έχουν δημιουργήσει όχι μόνον το πρώτο μεγάλο μορφωτικό κέντρο του τόπου μας, αλλά καταπιάνονται και με το δυσεπίλυτο κοινωνικό πρόβλημα των παιδιών, πού οι γονείς τους τα νοίκιαζαν σέ «μαστόρους», οι οποίοι τα εκμεταλλεύονται άθλια. Ο «Παρνασσός» Ιδρύει νυκτερινές Σχολές και χτίζει και ένα ωραιότατο μεγάλο Οικοτροφείο. Τι επίτευγμα!
- Αν δεν είναι αμετροεπές να σας ζητά κανείς να κλείσετε σε λίγες κουβέντες μια ολόκληρη ζωή, τι είναι αυτό με το οποίο σας προίκισε η «θητεία» πλάι στον σύζυγό σας, αρχαιολόγο και Ακαδημαϊκό, Σπύρο Ιακωβίδη;
Βλέποντας τον Σπύρο να εργάζεται – και δεν έκανε τίποτα άλλο! - μάθαινα κι εγώ δίχως να το καταλαβαίνω. Κατάλαβα τί σημαίνει έρευνα, αντιπαράθεση επιχειρημάτων, σεβασμός στα τεκμήρια πού μόνον εκείνα θα μας οδηγήσουν σέ μια θεωρία, και όχι ποτέ αντιστρόφως. Και πιθανότατα πολλά άλλα, πού ούτε καν ξέρω ότι τα έμαθα απ’ αυτόν.
- Τι είναι αυτό πιστεύετε που σας προσέφερε το επάγγελμα του δημοσιογράφου – μια εποχή που η δημοσιογραφία ήταν πολύ διαφορετική από την σημερινή;
Η επαφή μου με την δημοσιογραφία είχε δύο φάσεις. Στην πρώτη, την λαμπρή, διευθυντές του περιοδικού «Ταχυδρόμος» ήταν η Λένα και ο Γιώργος Σαββίδης, διανοούμενοι περιοπής που ζητούσαν από εσένα τον καλύτερον εαυτό σου και δε σου χάριζαν κάστανα. Μου έμαθα πολλά και τούς θυμάμαι με ευγνωμοσύνη. Ἡ δεύτερη φάση ήταν με διευθυντή τον Γεώργιο Ρούσο, πού προσπάθησε να μας μάθει να γράφουμε για ό,τι ξέρουμε αλλά και για ό,τι δεν ξέρουμε, φτάνει να τα μπουρδουκλώνουμε τεχνικά, να πετσοκόβουμε και να κατακλέβουμε άρθρα ξένων, να μεταφράζουμε από γλώσσες πού δεν γνωρίζουμε και χωρίς λεξικό, και να ξεπετάμε τα χειρόγραφα με ταχύτητα αστραπή. Ηταν μια φάση δυσάρεστη αλλά μαζί και κωμική. Και επίσης πολύ διδακτική!
- Ποιο το μυστικό να παραμένει κανείς τόσο δραστήριος, ενεργητικός και διαυγής στην ηλικία των 92 ετών;
Το πρώτο είναι να έχεις καλή υγεία, κι αυτό είναι στο χέρι του Θεού. Αν λοιπόν ἠ υγεία σου σού το επιτρέπει, το μυστικό είναι «δουλειά». Προσπάθησε να κάνεις όλα όσα έκανες και ψάχνε να βρίσκεις ασχολίες για να μην στέκεις στιγμή.
- Πώς κυλάει ο χρόνος για εσάς αυτή την περίοδο; Γρήγορα ή αργά;
Δεν έχω την εντύπωση πώς ὁ χρόνος σταμάτησε επειδή εγώ δεν μπορώ να φάω με τους φίλους μου ή να πάω τίς βόλτες μου στην θάλασσα. Κάνω κάθε μέρα το σταυρό μου πού το κράτος μας λειτουργεί και οι πολλοί κίνδυνοι που μας παραμονεύουν φαίνεται να αναχαιτίζονται.
- Εργάζεστε πάνω σε κάτι αυτή την περίοδο;
Εργάζομαι στις διορθώσεις ενός βιβλίου που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καπόν, και είναι μια σύντομη Ιστορία από το 1821 έως το 1862 και την Εξωση του βασιλιά Οθωνος. Αυτά τα σαράντα χρόνια αποτελούν μία ενότητα. Η εποχή δεν είναι πολύ γνωστή, μολονότι τότε καθορίστηκαν πολλά πού κυριαρχούν ακόμη σήμερα.
- Σε τι θα μας κάνει σοφότερους η πρωτόγνωρη περίοδος της πανδημίας που βιώνουμε όλοι μας;
Ελπίζω ότι μαθαίνουμε πώς με τούς καυγάδες και τα ξεφωνητά κα την πόλωση βγάζουμε οι ίδιοι τα μάτια μας. Ελπίζω ότι, σιγά σιγά, μαθαίνουμε να εκτιμούμε τον δρόμο της συνδιαλλαγής και της μετριοπάθειας.
- Ποιο είναι η πρώτη σας σκέψη το πρωί όταν ξυπνάτε κι η τελευταία το βράδυ όταν κλείνετε τα μάτια σας;
Το πρωί δοξάζω το Θεό πού είμαι καλά στην υγεία μου, και το βράδυ κάνω το σταυρό μου που ούτε αυτήν την ημέρα μας επιτέθηκε ο κ. Ερντογάν.
Λίγα λόγια για την Αθηνά Κακούρη
Η Αθηνά Κακούρη γεννήθηκε το 1928 στην Πάτρα και έζησε στην Αθήνα, τη Βιέννη και τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ. Ήταν παντρεμένη µε τον αρχαιολόγο Σπύρο Ιακωβίδη και έχει παιδιά και εγγόνια. Εργάστηκε σε ναυτικό πρακτορείο, σε εταιρεία πετρελαιοειδών, στον Τουρισμό, ενώ δημοσίευε χρονογραφήματα, διηγήματα και μεταφράσεις σε διάφορα έντυπα και εκδοτικούς οίκους. Υπήρξε επί πολλά χρόνια συντάκτρια στο περιοδικό «Ταχυδρόμος», όπου δημοσιεύονταν τα αστυνομικά της διηγήματα στις δεκαετίες του 1950 και του 1960.
Εξέδωσε:
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ: Αλάτι στα φυστίκια, Έγκληµα της µόδας, Η κοµµένη κεφαλή, Οι κήποι του διαβόλου.
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ: Ο δραπέτης της Αυλώνας (1970), Κυνηγός φαντασμάτων (1974), Της τύχης το μαχαίρι (1989), Με τα φτερά του Μαρίκα (1993), Η σπορά του ανέµου (1994), Αύριο (1995), Πριµαρόλια (1998), Ο χαρταετός (2002), Θέκλη (2005), Ξιφίρ Φαλέρ (2009), Πασαδόροι και βαστάζοι (2011). Στη σειρά «Η κουζίνα του συγγραφέα» κυκλοφορεί το βιβλίο της Με τα χέρια σταυρωμένα… (2010).
ΒΡΑΒΕΙΑ: Πανελλήνιου Διαγωνισμού Μεταφράσεως 1952 για το διήγηµα Ο Διάβολος και ο Ντάνιελ Γουέµπστερ του Στ. Β. Μπενέτ, Ίκαρος 1953. Νικηφόρου Βρεττάκου 1999 για το µυθιστόρηµα Πριµαρόλια. Ιδρύµατος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών 2005 γα το µυθιστόρηµα Θέκλη. ΕΚΕΜΕΛ 2009 για τη µετάφραση του µυθιστορήµατος. Το μυστήριο του Έντουιν Ντρουντ του Κάρολου Ντίκενς.
Το 2014 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το βιβλίο: «Μυκήνες 1954, το καταμεσήμερο», καρπός της συνεργασίας της με τον Αμερικάνο φωτογράφο Robert McCabe.
Τα βιβλία μπορούμε να προμηθευτούμε κι ως e-books
″ 1821: The founding of Modern Greece″ ή το ISBN 97896016-9594-5