Για μερικούς ανθρώπους το 2016 σηματοδότησε το τέλος της μεταπολεμικής συναίνεσης, με την προφανή άνοδο του εθνικισμού, γεγονός που έκανε πολλούς να αισθάνονται ότι η ανθρωπότητα επιστρέφει και πάλι στη δεκαετία του '30, με την τρομοκρατία να βρίσκεται αυτή τη φορά στη θέση του φασισμού. Προσωπικά, εκτιμώ ότι η προοπτική αυτή τη φορά είναι αρκετά διαφορετική. Δεν πρόκειται στην ουσία για επανάληψη της ίδιας ιστορίας, αλλά για μια εξέλιξη που ήρθε για να μείνει.
Για το 2017 αυτό που διαφαίνεται είναι περισσότερη μεταβλητότητα, αβεβαιότητα, πολυπλοκότητα και ασάφεια, ίσως όμως πρόκειται για εξελίξεις που τελικά ενδέχεται να τις εξετάζει κανείς με διαφορετικό μάτι στο μέλλον. Κάτι σαν αυτό που έζησαν οι Ρωμαίοι το 476 μ.Χ. όταν φυσικά δεν μπορούσαν να δουν τι θα επακολουθήσει. Με τον ίδιο τρόπο, η εποχή που ξεκινάει τώρα, π.χ. πλανήτης Γη 2017 μ.Χ., είναι η ίδια με αυτή που ζούσαμε και πριν το Brexit ή τον Τραμπ, ίσως όμως λίγο πιο ταραχώδης.
Αυτό που στην ουσία συμβαίνει είναι ότι αφήνουμε πίσω μας εντελώς τη βιομηχανική εποχή, όχι όμως με τον τρόπο που ίσως νομίζετε. Δεν πρόκειται για μια τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, γνωστικούς υπολογιστές ή «μηχανές που μπορούν να σκέφτονται». Είναι αλήθεια ότι η τεχνολογία διαπερνά την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή όπως ποτέ άλλοτε - περισσότερο απ' ό,τι εισχώρησε στη βιομηχανική ζωή δύο αιώνες πριν. Η αρχική βιομηχανική επανάσταση συντελέστηκε την εποχή της μαζικότητας - μαζική κατανάλωση, μέσα μαζικής επικοινωνίας, μαζικές λύσεις σε προσωπικά θέματα κάθε είδους (από μεταφορά και εργασία, μέχρι φαγητό, εκπαίδευση και περίθαλψη). Αυτή η εποχή έχει περάσει ανεπιστρεπτί.
Η σύγχρονη συζήτηση για την απασχόληση, για παράδειγμα, είναι κατά βάση σε λάθος κατεύθυνση. Το θέμα δεν αφορά στα νέα επαγγέλματα που θα αντικαταστήσουν τις θέσεις εργατών και υπαλλήλων. Το ζήτημα είναι ότι κάθε επάγγελμα που βασίζεται σε κάθε είδους επαναλαμβανόμενη εργασία - σε αυτό συμπεριλαμβάνονται επιστημονικές, νομικές και κυβερνητικές εργασίες, καθώς και η χειρουργική, στον ίδιο βαθμό με τις κατασκευές, τις μεταφορές και τις ξενοδοχειακές υπηρεσίες - πρόκειται να καταργηθεί, πρώτα σταδιακά και στη συνέχεια απότομα. Η παραγωγικότητα και, σύντομα, η αποδοτικότητα είναι χαρακτηριστικά των ρομπότ.
Η ειρωνεία εδώ είναι ότι τα πραγματικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά (όπως τεχνικές και καλλιτεχνικές δεξιότητες) που προηγούνται της βιομηχανικής επανάστασης είναι τα μοναδικά στοιχεία που μπορούν να εγγυηθούν αποδοτική απασχόληση στο μέλλον. Η χειρωνακτική δεξιότητα είναι μια μορφή τέχνης που μετατρέπεται σε εμπόριο. Αυτό είναι στην ουσία ο ακριβής ορισμός της ανθρώπινης εργασίας στο μέλλον, όχι οι νεότευκτοι ρόλοι στην αρχιτεκτονική δεδομένων, το χειρισμό drones και την εποπτεία τεχνητής νοημοσύνης, αλλά οι παραδοσιακές εργασίες των εκπαιδευόμενων και των επικεφαλής τεχνητών (ανδρών και γυναικών).
Είναι όμως το εκπαιδευτικό μας σύστημα έτοιμο για αυτήν την επανάσταση; Προφανώς όχι. Στις περισσότερες χώρες το σύστημα είναι αρκετά απασχολημένο στο να παρέχει εκπαίδευση σε επαναλαμβανόμενες δεξιότητες και γνωστές διαδικασίες. Όμως ένας τεχνίτης δεν είναι μηχανή. Κάθε προϊόν και κάθε υπηρεσία είναι μοναδική. Αυτό είναι το μέλλον και δεν προμηνύεται ευοίωνο ούτε για τους δικηγόρους, τους τραπεζίτες και τους γιατρούς, αλλά ούτε και για τους οδηγούς φορτηγών και τις σερβιτόρες εστιατορίων. Οτιδήποτε μπορεί να κωδικοποιηθεί δεν θα εκτελείται από ανθρώπους για πολύ ακόμα.
Οι άνθρωποι θα αξιοποιούνται σε «απάτητα μονοπάτια» όπου δεν υπάρχει τυπική διαδικασία και ρουτίνα. Το μοντέλο που θα επικρατήσει σταδιακά είναι ο καινοτόμος και ο τεχνίτης. Οι καινοτόμες δεξιότητες θα αντικαταστήσουν τους υφιστάμενους επαναλαμβανόμενους ρόλους και εργασίες και θα γίνουμε μάρτυρες ενός παλιρροϊκού κύματος κατάργησης επαγγελμάτων.
Καθώς τα ρομπότ και τα cyborgs θα αντικαθιστούν τους εργάτες, τους βοηθούς καταστημάτων, την αστυνομία και το νοσοκομειακό προσωπικό, οι μόνοι άνθρωποι που θα εργάζονται είναι οι δημιουργικοί, οι καινοτόμοι και όσοι παραμένουν εκθετικά ανθρώπινοι. Η παραδοσιακή εκπαίδευση φαίνεται ότι όχι μόνο θα αποτύχει να μας προετοιμάσει γι' αυτές τις αναγκαίες για την επιβίωσή μας αλλαγές, αλλά πιθανόν να λειτουργήσει και ενάντια σε αυτές.
Αν χάσει κάποιος τη δουλειά του εξαιτίας της αυτοματοποίησης, η επαν-εκπαίδευση δεν πρόκειται πλέον να του εξασφαλίσει το μέλλον. Είναι καλύτερο να μάθει τους τρόπους με τους οποίους οι καλλιτέχνες και οι εφευρέτες δημιουργούν κάτι από το τίποτα, καθώς όπου δεν υπάρχουν προηγούμενα δεδομένα, δεν μπορεί να υπάρξει τεχνητή νοημοσύνη ή αλγόριθμοι.
Μια φορά κι έναν καιρό οι οδηγοί ταξί του Λονδίνου βάσιζαν την εκπαίδευσή τους στο "The Knowledge". Το ίδιο έκαναν και ορδές άλλων εύπορων επαγγελματιών. Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της γνωστικής υπολογιστικής (cognitive computing), αυτού του τύπου η μάθηση δεν μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια. Μόνο ό,τι προηγείται ή έπεται της γνώσης θα μπορεί να κάνει την πραγματική διαφορά (δημιουργική τόλμη, λύση προβλημάτων βάσει διαίσθησης, σοφία και μετασχηματισμός).
Με αυτόν τον τρόπο, οι απόκληροι της βιομηχανικής εποχής, οι δημιουργικοί, θα γίνουν πλέον οι πρωτοπόροι που θα δείξουν το δρόμο προς το μέλλον. Αν η εργασία σας σήμερα απαιτεί επαναλαμβανόμενες κινήσεις οποιασδήποτε μορφής, είναι σίγουρο ότι με κάποιον τρόπο θα αρχίσει να γίνεται πλέον από μηχανές. Αν όμως αισθάνεστε άνετα με τη σκέψη να ξυπνάτε κάθε πρωί μπροστά σε έναν λευκό καμβά ή μια άδεια σελίδα, τότε το μέλλον σας είναι εξασφαλισμένο. Ακριβώς όπως η παγκοσμιοποίηση δεν καταργεί τις εθνικές κουλτούρες, αλλά αντίθετα καθιστά απαραίτητη την ενίσχυση τους με στόχο τη διαφοροποιημένη επιβίωση, με τον ίδιο περίπου τρόπο οι μηχανές μας αναγκάζουν να γίνουμε κάτι σαν τον Leonardo da Vinci. Πόσους Leonardo da Vinci γνωρίζετε; Μάλλον όχι πολλούς. Πόσους ανθρώπους γνωρίζετε όμως να εργάζονται σε θέσεις που τους κάνουν να αισθάνονται ασφαλείς, αλλά όχι χαρούμενους; Σίγουρα πολύ περισσότερους. Οι μηχανές μπορούν να μάθουν, αλλά δεν μπορούν να επινοήσουν. Μπορούν να αναπαραγάγουν και να προσομοιάσουν, αλλά δεν μπορούν να υπάρξουν.
Μόνο ένας άνθρωπος μπορεί να ξεκινήσει από το μηδέν και να μετατρέψει αυτήν την τρομακτική προοπτική σε μια γνήσια παρηγορητική πραγματικότητα.
Διαβάστε ακόμα: 6ο Σεμινάριο Ηγεσίας από τη SARGIA Partners