Η ιδέα για αυτό, αλλά και για τα επόμενα άρθρα είναι απλή: τι κάνουν καλά οι άλλοι που μπορούμε, οικονομικά και πολιτισμικά να ακολουθήσουμε, για να μπει επιτέλους αυτή η ταλαίπωρη χώρα σε ένα ενάρετο κύκλο. Γιατί το Βέλγιο και η Εσθονία και όχι εμείς; Και έγραφα και έγραφα. Ιδέες από την Κίνα, την Ινδία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αγγλία… και όσο έγραφα καταλάβαινα ότι αυτή η «λίστα για ψώνια» ήταν απλώς ένα ευχολόγιο που δεν θα διαβαστεί από κανένα, αλλά θα χαθεί σε κάποιο registry του διαδικτύου.
Η αλαζονεία της εξουσίας
Φοβάμαι ότι δεν θα αλλάξουμε ποτέ. Η ελληνική εξουσία θα λειτουργεί ομφαλοσκοπικά χάρην του εαυτού της, θα παίρνει πέντε και θα δίνει -απλόχερα και κιμπάρικα- πίσω το ένα, δύο ίσως «για τα δικά μας παιδιά». Δεν έχει καμιά σημασία αν οι τσέπες είναι τρύπιες. «Λεφτά υπάρχουν», τουλάχιστον για διορισμούς. Οι «σοσιαλιστές» ζητούν χάρες από παντού. Οι δεξιοί κρατάνε τη μύτη τους και ζητούν διορισμούς μόνο όταν είναι στην εξουσία. Το κόμμα δεν έχει σημασία, «όλοι το κάνουν», σαν αυτό το πράγμα που κάνουν τα αγόρια -δήθεν- κρυφά στην τουαλέτα. Και αν «αυτό» δεν πειράζει την όραση, η εξουσία, ακόμα και πάνω στα αποκαΐδια, τυφλώνει επικίνδυνα.
Οι επόμενες γενιές, οι μετανάστες, τα παιδιά, οι γέροι που έμειναν πίσω, η Ελλάδα ως ένα τεράστιο χωριό που αργοπεθαίνει, που λιποθυμάει από τη πρέζα στις σκοτεινές γωνιές της πόλης, όλα αυτά είναι ψιλά γράμματα για μια βουλή λίστας, όπου η διατήρηση του μισθού δικαιολογεί συμπεριφορά τσίρκου από το πλήρωμα, την ώρα που η Φαλκονέρα μπάζει νερά. Τίποτα δεν έχει σημασία. Όχι για αυτή τη γενιά των πολιτικών του Twitter, της ατάκας και του ειδησεογραφικού κύκλου των 24 ωρών, ή μάλλον των 240 χαρακτήρων.
Το θέμα όμως είναι ότι δεν γράφω για να περνάω την ώρα μου. Ούτε για να βρίζω τους πολιτικούς. Πιο χρήσιμο θα ήταν να κοιτάω τη λάσπη να στεγνώνει παρά να πιστεύω ότι θα προκαλέσω κρίση συνείδησης με ένα blog (ή με μια ντουντούκα, ή με ένα μπιτόνι βενζίνη) έστω και σε ένα μέλος του τωρινού ελληνικού κοινοβουλίου. Γράφω γιατί πιστεύω βαθιά μέσα μου ότι αυτή η ηλιόλουστη χώρα, συνήθως του βάθους αλλά σπάνια του δυσθεώρητου ύψους, με τον φιλόξενο και -κάπως- θεοπάλαβο λαό προορίζεται και αξίζει να ζήσει. Και γιατί η κόρη μου, φοβάμαι, θα με καταδικάσει αν μείνω σιωπηλός.
Τι κάνουμε λάθος
Τι είναι όμως αυτό που κάνουμε συνέχεια λάθος; Τι είναι αυτό που μας διαχωρίζει από τα άλλα ανεπτυγμένα κράτη; Υπάρχει αυτό το ένα πράγμα που θα μπορούσαμε ρεαλιστικά να διορθώσουμε για να αλλάξουμε πορεία; Όχι βέβαια να αλλάξουμε την Ευρώπη, το διεθνή καπιταλισμό, την πολυπολιτισμικότητα, τον πόλεμο, το Ευρώ, το φύλο των Αγγέλων και τα δεκάδες προβλήματα με τα οποία καταπιανόμαστε προκειμένου να μην ασχοληθούμε με τα δικά μας.
Και όμως υπάρχει. Δώσαμε πολλά στην Ιστορία, αλλά εκείνη ακόμα μας χρωστάει κάτι. Ο δυτικός κόσμος βγήκε πραγματικά από τον μεσαίωνα, όχι με την Αναγέννηση αλλά με το Διαφωτισμό. Την ανθρωποκεντρική ιδέα ότι κάθε ζωή αξίζει. Ο Διαφωτισμός έριξε μοναρχίες, εγκαθίδρυσε δημοκρατίες, έδωσε αξία στον άνθρωπο. Ο Διαφωτισμός έγινε το κέντρο, γύρω από το οποίο στήθηκαν όλα τα μοντέρνα συστήματα αξιών. Ο καταναλωτισμός βασίστηκε στην ιδέα της προσωπικής ελευθερίας. Η Αριστερά στον πόλεμο για τα προσωπικά δικαιώματα.
Έτσι ο κόσμος χωρίστηκε σε κράτη δυο ταχυτήτων. Αυτά που η κυβέρνηση, ανεξαρτήτως της προέλευσης της, αναμένεται να λειτουργεί για όλο τον κόσμο, και αυτά όπου η κυβέρνηση λειτουργεί ως συμμορία, διαχωρίζοντας τους πολίτες σε «δικά της παιδιά» και «άλλα παιδιά». Τα πρώτα τα λέμε αναπτυγμένα. Συνήθως έχουν μεγάλο εισόδημα, καλά αμάξια και σχολεία και αξιοπρεπή περίθαλψη. Τα δεύτερα τα λέμε υπανάπτυκτα. Λίγοι, αυτοί κοντά στην εξουσία, ζουν πολύ καλά και πολλοί άθλια. Η διαφορά είναι στην απαίτηση του κόσμου τα δικαιώματα όλων να διαφυλάσσονται ανεξαρτήτως της ιδεολογικής φοράς της εξουσίας.
Στην Ελλάδα ο Διαφωτισμός του Ρήγα και του Κοραή επικεντρώθηκαν στην απελευθέρωση του Έλληνα από τον Τούρκο, όχι όμως στο πνεύμα της, την απελευθέρωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Οι ιδέες αυτές χάθηκαν μαζί με τους Τούρκους της Πελοποννήσου, πιθανόν και μαζί με τη σφαίρα που σκότωσε τον πρώτο κυβερνήτη της. Οι φράξιες κυριάρχησαν. Φιλορώσοι, Φιλογάλλοι, Φιλοάγγλοι. Οι Κωλέττηδες και οι Μαυροκορδάτοι κυβερνούσαν για τις συμμορίες τους, όχι για όλους τους Έλληνες. Ακολούθησαν Βενιζελικοί και Βασιλικοί. Αριστεροί και Δεξιοί. Αργότερα και Σοσιαλιστές. Καμία φράξια δεν αναγνώριζε την αξιοπρέπεια της άλλης, αλλά και όλων των Ελλήνων. Η μόνη τους έγνοια ήταν η νομή και διασπάθιση της εξουσίας όταν την είχαν, και το «κάψιμο της γης» όταν την έχαναν. Το ότι η γη που έκαιγαν δεν τους άνηκε, λίγη σημασία είχε.
Η λύση
Πώς όμως πραγματώνεται αυτός ο Νέο-Ελληνικός Διαφωτισμός; Σκοτώσαμε τον Καποδίστρια ακριβώς για να επικρατήσουν οι φράξιες. Το προπατορικό αμάρτημα της Ελλάδας ακόμα μας κυνηγάει. Να γυρίσουμε πίσω το χρόνο είναι αδύνατο. Μια παιδαγωγική προσέγγιση που θα επικεντρωνόταν σε αυτά που μας ενώνουν, σε αυτά για τα οποία όλοι θα ήμασταν περήφανοι είναι μια λύση, αλλά θα χρειαστεί μια γενιά, από την οποία θα περάσουν πολλοί «ιδεολόγοι» υπουργοί που θα θέλουν να ξαναγράψουν τον εμφύλιο (ίσως ένας μόνιμος υπουργός παιδείας θα ήταν μια λύση;). Θα μπορούσαμε επίσης να αγκαλιάσουμε το zeitgeist της εποχής, μια πλήρη ελευθεριότητα μεταξύ των νέων. «Ζήσε και άσε τους άλλους να ζήσουν». Η πείρα όμως λέει ότι οι νέοι μεγαλώνουν και η επανάσταση τους γίνεται ζυγός για τους άλλους που απλά δεν συμφωνούν. Ενίοτε αντιδρούν και οι μεγαλύτεροι και ψηφίζουν Τράμπ.
Η λύση νομίζω, για να τερματιστεί αυτός ο ατέρμονος εμφύλιος και μαζί και η επίμονη τελετή του «καψίματος της γης» για τον επόμενο, που διασφαλίζει μια Ελλάδα αιώνια ανάπηρη, είναι μια απλή «συγγνώμη». Μια συγγνώμη από ένα δεξιό ηγέτη στους απογόνους των αριστερών που ποτέ δε συγχωρήθηκαν πραγματικά, που κυνηγήθηκαν από αποφυλακισμένους συνεργάτες των Γερμανών, που τσακίστηκαν στις φυλακές και στα ξερονήσια και που τελικά όχι μόνο δεν αναγνωρίστηκε η αξιοπρέπεια τους, αλλά καλά-καλά ούτε η ανθρώπινη υπόσταση τους. Και από έναν αριστερό ηγέτη όμως μια συγγνώμη απαιτείται. Για την απόπειρα να γίνει η χώρα Σταλινικό δεκανίκι, για τους νεκρούς που καμία ιδεολογία δεν δικαιολογεί, και για την άλωση και καταστροφή τελικά του κρατικού μηχανισμού της χώρας. Και μετά τη συγγνώμη, μια προσωπική δέσμευση ότι «ποτέ ξανά» δεν θα ξαναδιαχωριστεί η Ελλάδα σε «εμάς» και τους «άλλους».
Δεν είναι εύκολο να ζητάς συγγνώμη από τους «αντιπάλους» ειδικά για τα εγκλήματα προηγούμενων γενεών. Μόλις το κάνει όμως κάποιος θα συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχουν «αντίπαλοι» αλλά άνθρωποι που ζητούν αναγνώριση της αξιοπρέπειας τους. Ότι το «δεξιά η αριστερά» είναι ένας αρχαϊκός πολιτικός διαχωρισμός, άσχετος με τη σημερινή εποχή, που κρατάει την Ελλάδα σε προηγούμενους αιώνες.
Ο Αλέξης Τσίπρας είχε μια ευκαιρία να ενώσει, ως ο πρώτο «Αριστερός» πρωθυπουργός, και αντί αυτού δίχασε. Ας μην του φορτώνουμε όμως όλο το βάρος, γιατί σχεδόν κανείς πρωθυπουργός, δεξιός ή σοσιαλιστής, δεν έκανε κάτι διαφορετικό. Λίγες Ελληνικές κυβερνήσεις πέρασαν χωρίς σαφή ιδεολογική ταυτότητα που δεν κράδαιναν το λάβαρο του πολέμου έναντι των «άλλων». Πολεμήθηκαν ανελέητα κυρίως από τους δικούς τους μουτζαχεντίν και στο τέλος λύγισαν.
Ελπίζω ο επόμενος να είναι αρκετά γενναίος. Όσο καθυστερούμε, όσο η φτώχεια βαθαίνει, θα είναι ακόμα πιο δύσκολη μια τέτοια επανεκκίνηση. Όμως αυτή η αναγνώριση της αξιοπρέπειας όλων, ο πολιτικός πολιτισμός, η ιδέα ότι δεν υπάρχουν «εχθροί» μόνο διαφορετικές ιδέες, δεν είναι πολυτέλεια. Είναι μια απαραίτητη συνθήκη για γίνει η Ελλάδα σύγχρονο κράτος, για να πιάσει και να ριζώσει οποιαδήποτε μεταρρύθμιση, οποιαδήποτε ιδέα για το μέλλον, για να επανεκκινήσει η οικονομία. Ένα κράτος που εμπιστευόμαστε είναι ένα κράτος στο οποίο πληρώνουμε τους φόρους μας και το οποίο στέκεται αρωγός, όχι εμπόδιο στην ευτυχία μας.
Μια «συγγνώμη» και ένα «ποτέ ξανά», είναι αρκετά για να επανεκκινήσουμε την Ελλάδα. Αυτός είναι ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Και αν οι ηγέτες μας δε μας το δώσουν, ίσως ήρθε ώρα να το απαιτήσουμε.