Η εξέγερση του Πολυτεχνείου και το πραξικόπημα Ιωαννίδη, όπως το περιέγραψε στο πρακτορείο Reuters, ένας Γιαννιώτης δημοσιογράφος: Ο Νεόκοσμος Τζάλλας, γνωστός στους συναδέλφους του ως Neo, ήταν επίσης ο πρώτος δημοσιογράφος, που μετέδωσε στον κόσμο την είδηση του πραξικοπήματος του 1967.
Τον Ιανουάριο του 1974, δύο μήνες μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ο Νεόκοσμος Τζάλλας μεταφέρει στο ενημερωτικό δελτίο του Reuters την εμπειρία του από τα γεγονότα του Νοεμβρίου του ’73, ως ανταποκριτής του πρακτορείου στην Αθήνα. Είναι ένας από τους δραματικότερους μήνες της χούντας, αφού, σε διάστημα δύο εβδομάδων, εκδηλώνονται η εξέγερση του Πολυτεχνείου και στη συνέχεια το πραξικόπημα του Ιωαννίδη στον Παπαδόπουλο.
Ο Τζάλλας περιγράφει την ημέρα του κινήματος του Ιωαννίδη ως την πιο «εξοργιστική στη ζωή του», όχι για το πραξικόπημα καθεαυτό, αλλά γιατί ο στρατός δεν του επέτρεψε να πάει στο γραφείο, για να μεταδώσει την είδηση. «Σκεφτόμουν ότι ανταγωνιστικά μέσα έγραφαν ήδη χιλιάδες λέξεις, ενώ εγώ ήμουν σε κατ’ οίκον περιορισμό», γράφει χαρακτηριστικά. Είναι λογικό ο Τζάλλας να έχει αγωνία, αφού υπήρξε ο δημοσιογράφος, που είχε μεταδώσει το 1967, πρώτος στον κόσμο, την είδηση του πραξικοπήματος.
Ο Τζάλλας ήταν γιος του ιδρυτή του Ηπειρωτικού Αγώνα Ευθύμιου Τζάλλα. Εργάστηκε από το 1957 έως το 1961 ως βοηθός προγράμματος στην ελληνική υπηρεσία του BBC. Το 1961 ξεκίνησε να δουλεύει στο Reuters στην Αθήνα. Με το πρακτορείο συνεργαζόταν και ο πατέρας του Ευθύμιος. Τα κείμενά του για το Reuters έγιναν πρωτοσέλιδα στον διεθνή Τύπο. Συνταξιοδοτήθηκε το 1986, μετά από 25 χρόνια διαρκούς παρουσίας στο Reuters, ανεβαίνοντας διαρκώς την ιεραρχία (από ανταποκριτής σε διευθυντής του παραρτήματος στην Αθήνα). Διετέλεσε επίσης πρόεδρος της Ένωσης Ξένων Ανταποκριτών Ελλάδας.
Οι φίλοι και συνάδελφοί του τον θυμούνται να τους φτιάχνει χάρτες με τα νησιά του Αιγαίου. Ο Νεόκοσμος Τζάλλας δεν ήταν μόνο γρήγορος στις ειδήσεις, αλλά και ως κανονικός δρομέας! Το 1943 είχε το πανελλήνιο ρεκόρ στα 100 μέτρα (στο σχετικό δημοσίευμά του, το Reuters αναφέρει ότι έτρεχε τα 100 μέτρα σε 10.4 αλλά είναι μάλλον λάθος, αφού είναι κοντά στο παγκόσμιο ρεκόρ της εποχής).
Ακολουθεί το κείμενο με το οποίο ο Τζάλλας περιγράφει στο μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο του Reuters τα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1973.
Η πιο εξοργιστική μέρα στη ζωή μου
«Η πιο εξοργιστική μέρα στη ζωή μου ήταν η Κυριακή της 25ης Νοεμβρίου (1973), όταν τα τανκς εμφανίστηκαν στους δρόμους της Αθήνας. Λίγο πριν ξημερώσει, είχε ξεκινήσει το πραξικόπημα για την ανατροπή του Γεώργιου Παπαδόπουλου, του Συνταγματάρχη που οργάνωσε τη στρατιωτική δικτατορία του 1967. Το σπίτι μου βρίσκεται δίπλα στην προεδρική κατοικία, σε μια περιοχή που φυλασσόταν από ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις. Ενώ έτρεχα προς το αυτοκίνητο για να πάω στο γραφείο και να γράψω το ρεπορτάζ, ένας αξιωματικός της φρουράς με σταμάτησε έξω από το σπίτι. Οι τηλεφωνικές συνδέσεις είχαν κοπεί, ήλπιζα όμως ότι η απευθείας γραμμή μας με τη Ρώμη θα λειτουργούσε.
Ο αξιωματικός ζήτησε να δει τα χαρτιά μου. Επειδή όμως δεν ήξερα ακόμη ενάντια σε ποιον είχε εκδηλωθεί το πραξικόπημα, του έδειξα τα λάθος χαρτιά: η δημοσιογραφική κάρτα ήταν υπογεγραμμένη από τον αναπληρωτή Γραμματέα στο γραφείο του Προέδρου [ο Παπαδόπουλος είχε ορκιστεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1973]. Οι αξιωματικός μού ζήτησε εξαγριωμένος να γυρίσω πίσω στο σπίτι.
Έκανα μία δεύτερη προσπάθεια να τον πείσω, αλλά αυτό τον εξαγρίωσε ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα να βάλει φρουρό στην εξώπορτα. Έμεινα εκεί, για δύο ώρες, με τον φαντάρο να με σημαδεύει με το όπλο του. Ήμουν μεν εκνευρισμένος, αλλά κατάφερα να γράψω την ιστορία μου σε ένα κομμάτι χαρτί, περιμένοντας τη στιγμή που θα με άφηναν ελεύθερο.
Ο εκνευρισμός μου μεγάλωνε, όσο σκεφτόμουν ότι ανταγωνιστικά μέσα θα έγραφαν χιλιάδες λέξεις, ενώ εγώ ήμουν σε κατ’ οίκον περιορισμό. Έπεισα κάποια στιγμή τον φαντάρο να με αφήσει να πάω μέσα στο σπίτι, όσο εκείνος θα φύλαγε στην εξώπορτα. Μόλις μπήκα στο σπίτι, έτρεξα στο πίσω παράθυρο, πήδηξα στον κήπο και βγήκα στον δρόμο σκαρφαλώνοντας τον τοίχο. Αν οι στρατιώτες με έβλεπαν να περπατάω προς το γραφείο, ίσως να με πυροβολούσαν.
Η κυκλοφορία στους δρόμους είχε απαγορευτεί. Τα κλειδιά του γραφείου ήταν στο αυτοκίνητο, αλλά είχα σκεφτεί ότι θα παραβίαζα την πόρτα του γραφείου ή θα έμπαινα από το διπλανό διαμέρισμα. Ευτυχώς, το γραφείο ήταν ανοιχτό, και οι περισσότεροι συνάδελφοι ήταν ήδη στις θέσεις τους. Ο Μικαελιάν [ανταποκριτής του Reuters στην Αθήνα] ήταν στο τέλεξ και έστελνε την πρώτη ανταπόκριση για το πραξικόπημα. Οι τηλεφωνικές γραμμές είχαν αποκατασταθεί, και έτσι μπορέσαμε να στείλουμε και το ρεπορτάζ που είχα γράψει πριν από λίγο, έξω από το σπίτι. Σύμφωνα με τον βαυαρικό ραδιοφωνικό σταθμό, που εξέπεμπε και στην Αθήνα, το Reuters ήταν το πρώτο που μετέδωσε την είδηση από την Αθήνα. Το απόγευμα ήρθαν ενισχύσεις: ο Μάικλ Λόκλεϊ από τη Ρώμη. Η άφιξή του εκτόνωσε την πίεση, που είχε συσσωρευτεί στο γραφείο το τελευταίο πυρετώδες 15νθήμερο, μετά την εξέγερση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο. Ένα εκτενές δίκτυο ανταποκριτών, με την υποστήριξη συγγενών και φίλων, κυρίως στην περιοχή του Πολυτεχνείου, μας τροφοδοτούσε διαρκώς με ειδήσεις από τις εξεγέρσεις, όπου δώδεκα άνθρωποι είχαν σκοτωθεί και πάνω από 200 ήταν τραυματίες.
To Πολυτεχνείο
Στις 16 Νοεμβρίου [1973], τίποτε δεν προμήνυε τα γεγονότα που ακολούθησαν. Όταν ο Μικαελιάν και ένας φίλος έκαναν την καθιερωμένη βόλτα τους στο Πολυτεχνείο, όπου περίπου πέντε χιλιάδες φοιτητές είχαν οχυρωθεί με πρόσχημα φοιτητικά αιτήματα, βρέθηκαν εν μέσω αστυνομικής επίθεσης με δακρυγόνα. Ο φίλος του λιποθύμησε και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, ενώ ο Μικαελιάν κατάφερε να έρθει στο γραφείο, για να μεταφέρει τα νέα (όλα τα περίπτερα ήταν κλειστά και δεν μπορούσε να τηλεφωνήσει). Άφησα τον Μικαελιάν στο γραφείο, για να συνέλθει, και πήγα και ο ίδιος στο Πολυτεχνείο. Με σταμάτησε η αστυνομία, που δεν έκανε διακρίσεις και έτσι μου έριξαν μερικές με τα γκλομπ τους, ευτυχώς όμως όχι τίποτε σοβαρό. Καταλάβαμε πλέον ότι είχαμε μεγάλη νύχτα μπροστά μας. Φέραμε φαγητό στο γραφείο, κινητοποιήσαμε ανταποκριτές και πηγές, ώστε να έχουν ροή των γεγονότων. Ήταν φοβερά δύσκολο να κινηθούμε εκτός γραφείου, αλλά ήμασταν τυχεροί, γιατί ένας από τους διοικητικούς μας υπαλλήλους, ο Δημήτρης Νικολάου, εγκλωβίστηκε στη σωστή πλευρά του Πολυτεχνείου. Οι υπόλοιποι στο γραφείο ήταν αδύνατον να περάσουν από τις αστυνομικές δυνάμεις.
Ενώ ο Νικολάου μάς ενημέρωνε για όσα έβλεπε έξω από το Πολυτεχνείο, ο ραδιοφωνικός σταθμός, που εγκατέστησαν οι φοιτητές, μας κρατούσε ενήμερους για το τι γινόταν μέσα στο κτίριο. Το σπίτι μου είναι στην άλλη πλευρά της πόλης από τον δρόμο, που χρησιμοποίησαν τα τανκς για την κάθοδό τους στο Πολυτεχνείο. Από νωρίς κυκλοφορούσε η φήμη ότι τα τανκς είχαν ήδη ξεκινήσει, αλλά δεν ήμασταν βέβαιοι. Μόνο αφότου η σύζυγός μου τα είδε να κινούνται προς το κέντρο της πόλης και μου τηλεφώνησε, αποφασίσαμε να στείλουμε κατεπείγουσα ανταπόκριση ότι τα τανκς θα επέμβουν για τον τερματισμό της εξέγερσης.
Περάσαμε τη νύχτα στο γραφείο. Την επομένη κάναμε βάρδιες στο δρόμο, ενώ τα τανκς έριχναν στην ΕΡΑ. Όταν απαγορεύτηκε η κυκλοφορία, στις τέσσερις το απόγευμα τους έστειλα όλους στο σπίτι για να ξεκουραστούν, ενώ εγώ παρέμεινα εγκλωβισμένος στο γραφείο. Οι επόμενες μέρες, μέχρι το πραξικόπημα στις 25 Νοεμβρίου, συνεχίστηκαν με ταραχές, συλλήψεις, στρατιωτικό νόμο, ελλείψεις τροφίμων. Οι δημοσιογράφοι μας δούλεψαν έναν 15νθήμερο, χωρίς να παραπονιούνται».
Ελέγχοντας φήμες στην Αθήνα
Σε άλλο μικρό κείμενό του για τον τρόπο δουλειάς του Reuters ο Τζάλλας εξηγεί τις καθημερινές δυσκολίες χειρισμού ανταποκριτών από όλο τον κόσμο, με αφορμή τη διάδοση μίας φήμης σε ένα φορτισμένο πολιτικό κλίμα, λίγο μετά την απομάκρυνση του Παπαδόπουλου.
«Έχει εξελιχθεί σε τέχνη να αναπτύσσεις διαρκώς νέες τεχνικές. Για παράδειγμα, είχαμε ένα τηλεφώνημα στις 23 Μαρτίου, με το οποίο μας ρωτούσαν γιατί δεν δημοσιεύουμε μία αποκλειστική συνέντευξη, που υποτίθεται ότι είχαμε πάρει από τον απομακρυνθέντα Πρόεδρο Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος ζει σε κατ’ οίκον περιορισμό στην πολυτελή του βίλα σε αθηναϊκό προάστιο. Προφανώς, η φήμη ξεκίνησε, όταν είπαμε σε έναν πρώην βουλευτή, που επισκέφθηκε το γραφείο, ότι έχουμε στη διάθεσή μας το τηλέφωνο του κ. Παπαδόπουλου. Ο βουλευτής υπέθεσε ότι λέγαμε λιγότερα απ’ όσα ξέραμε, και έτσι η φήμη ξεκίνησε. Το τηλέφωνό μας άρχισε να χτυπάει όλο το απόγευμα από ανταποκριτές και πολιτικούς ρεπόρτερ που μας ζητούσαν το κείμενο της συνέντευξης. Διαβεβαιώσαμε ασφαλώς το Λονδίνο ότι δεν είχαμε τη συνέντευξη, αλλά οι ανταποκριτές δεν πείστηκαν και περίμεναν ανήσυχοι ότι θα τη δημοσιεύαμε».
Αναδημοσίευση από τον «Ηπειρώτικος Αγών»