«Τι είναι η Μεσόγειος; Είναι χίλια πράγματα μαζί. Δεν είναι ένα μόνο τοπίο αλλά αμέτρητα τοπία. Δεν είναι μία θάλασσα αλλά διαδοχή θαλασσών. Δεν είναι ένας πολιτισμός, αλλά πολιτισμοί που συσσωρεύονται ο ένας πάνω στον άλλο. […] Μεσόγειος είναι ένα πανάρχαιο σταυροδρόμι. Εδώ και αιώνες τα πάντα συνέρρεαν προς αυτήν, αναστάτωναν και εμπλούτιζαν την ιστορία της: άνθρωποι, υποζύγια, άμαξες, εμπορεύματα, καράβια, ιδέες, θρησκείες, τέχνες ζωής».i Αυτές και πολλές άλλες γλαφυρές περιγραφές χρησιμοποιεί ο Γάλλος ιστορικός Fernand Braudel (1902-1985) στο έργο του «Η Μεσόγειος: Ο χώρος και η ιστορία» σε μια προσπάθεια να εξηγήσει το ποικιλόμορφο τοπίο και την ψυχοσύνθεση των κατοίκων των Μεσογειακών κρατών. Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Μεσογείου θέλησαν να αναδείξουν και τα κράτη-μέλη της Ένωσης για τη Μεσόγειοii (Union for the Mediterranean) όταν το 2020 ανακήρυξαν την 28η Νοεμβρίου ως Ημέρα της Μεσογείου.iii Για την προώθηση μάλιστα της εν λόγω δραστηριότητας δημιούργησαν ξεχωριστή ιστοσελίδα και ιδιαίτερο λογότυπο (Εικόνα 1) σε 16 γλώσσες.iv
Ο λόγος που επιλέχτηκε η ημερομηνία αυτή για τον εορτασμό της Μεσογείου είναι ότι στις 28 Νοεμβρίου 1995 υπογράφηκε στην πόλη της Βαρκελώνης η συμφωνία για την έναρξη της Ευρω-Μεσογειακής Εταιρικής Σχέσηςv [Euro-Mediterranean Partnership (EMP)] - γνωστή και ως Διαδικασία της Βαρκελώνης (Barcelona Process)vi - η οποία εξελίχτηκε στον Οργανισμό που αποκαλείται Ένωση για τη Μεσόγειο (ΕγΜ).vii Με την κίνηση επομένως αυτή τα κράτη-μέλη της ΕγΜ θέλησαν αφενός να επιβεβαιώσουν τη δέσμευσή τους για συνεργασία και αφετέρου να ενημερώνουν σε ετήσια βάση το ευρύ κοινό για τις δράσεις του Οργανισμού, προωθώντας παράλληλα τους στόχους του και αναδεικνύοντας τα μοναδικά χαρακτηριστικά της Μεσογειακής περιφέρειας (region). Κατά την πρώτη μάλιστα επέτειο του εορτασμού της Ημέρας της Μεσογείου το 2021 πραγματοποιήθηκε μία πληθώρα δραστηριοτήτων, δημοσιεύτηκε ένας αξιοσημείωτος αριθμός άρθρων και μεταδόθηκαν εκπομπές από μέσα μαζικής ενημέρωσης σε ένα εξαιρετικά ευρύ κοινό, το οποίο ανταποκρίθηκε σε μεγάλο βαθμό (Εικόνα 2).viii
Πώς φτάσαμε όμως στην δημιουργία του Οργανισμού που λέγεται Ένωση για τη Μεσόγειο; Η ΕγΜ αποτελεί, όπως προαναφέραμε, συνέχεια της Διαδικασίας της Βαρκελώνης που εγκαινιάστηκε το 1995 με την υπογραφή της σχετικής συμφωνίαςix από τους Υπουργούς Εξωτερικών των κρατών-μελών της (τότε) Ευρωπαϊκής Ένωσης και 12 κρατώνx της Νότιας και Ανατολικής Μεσογείου. Με την εν λόγω συμφωνία τέθηκαν ως στόχοι η ίδρυση μίας κοινής περιοχής ειρήνης και της σταθερότητας μέσω του πολιτικού διαλόγου και της συνεργασίας σε θέματα ασφάλειας, η δημιουργία μίας περιοχής κοινής ευημερίας μέσω της οικονομικής και εμπορικής συνεργασίαςxi και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων, την προώθηση της κατανόησης μεταξύ των πολιτισμών και την ανταλλαγή μεταξύ των κοινωνιών μέσω της συνεργασίας στις κοινωνικές, πολιτιστικές και ανθρώπινες υποθέσεις.xii
Στις 13 Ιούλιου 2008 η Ευρω-Μεσογειακή Εταιρική Σχέση εξελίχτηκε στην «Ένωση για τη Μεσόγειο» (Union for the Mediterranean) με την υπογραφή της κοινής διακήρυξης στο Παρίσι. Σύμφωνα με αυτήν η ΕγΜ «[…] δίνει νέα ώθηση στη Διαδικασία της Βαρκελώνης με τρεις τουλάχιστον πολύ σημαντικούς τρόπους: α) αναβαθμίζοντας το πολιτικό επίπεδο των σχέσεων της ΕΕ με τους μεσογειακούς εταίρους της, β) παρέχοντας περαιτέρω συναντίληψη στις πολυμερείς μας σχέσεις και γ) καθιστώντας τις σχέσεις αυτές πιο συγκεκριμένες και ορατές μέσω πρόσθετων περιφερειακών και υποπεριφερειακών έργων, σχετικών με τους πολίτες της περιοχής».xiii Προβλεπόταν επίσης η δημιουργία Γραμματείας (Secretariat) στη Βαρκελώνη, Μικτής Μόνιμης Επιτροπής (Joint Permanent Committee) στις Βρυξέλες, η διενέργεια τακτικών συναντήσεων μεταξύ των ανώτατων αξιωματούχων των κρατών-μελώνxiv και η υλοποίηση έργων (projects).xv
Η Γραμματεία του Οργανισμού ιδρύθηκε το 2010 στη Βαρκελώνη και είναι επιφορτισμένη με την προώθηση των στόχων του Οργανισμού και τον συντονισμό μεταξύ των κρατών-μελών του, τα οποία σήμερα απαριθμούν 43 κράτη. Αυτά είναι η Αίγυπτος, Αλβανία, Αλγερία, Αυστρία, Βέλγιο, Βόρεια Μακεδονία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Εσθονία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Κροατία, Κύπρο, Λετονία, Λίβανος, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Μαυριτανία, Μονακό, Μαυροβούνιο, Μαρόκο, Ολλανδία, Ουγγαρία, Παλαιστίνη, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Σουηδία, Συρία (με αναστολή της συμμετοχής της από το 2011), Τσεχία, Τυνησία, Τουρκία και Φινλανδία, ενώ η Λιβύη συμμετέχει στον Οργανισμό με το καθεστώς του παρατηρητή.xvi
Αποστολή του Οργανισμού είναι «[…] η ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας, του διαλόγου και της υλοποίησης έργων και πρωτοβουλιών με απτό αντίκτυπο στους πολίτες μας, με έμφαση στους νέους και τις γυναίκες, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι τρεις στρατηγικοί στόχοι της περιοχής: σταθερότητα, ανθρώπινη ανάπτυξη και ολοκλήρωση»,xvii ενώ σταθμός στη λειτουργία του Οργανισμού αποτέλεσε η υιοθέτηση το 2017 ενός «οδικού χάρτη»xviii με τίτλο «Η Ένωση για τη Μεσόγειο: ένας οργανισμός υποκινούμενος-από-τη-δράση με κοινή φιλοδοξία» (Εικόνα 3). Αυτός καθόριζε τέσσερις περιοχές δράσης, οι οποίες περιελάμβαναν την ενίσχυση του πολιτικού διαλόγου μεταξύ των μελών, την εξασφάλιση της συνεισφοράς των δράσεων της ΕγΜ στην περιφερειακή ασφάλεια και την ανθρώπινη ανάπτυξη, την ενδυνάμωση της περιφερειακής ενσωμάτωσης και την ενδυνάμωση της ικανότητας της ΕγΜ για δράση.
Η μεθοδολογία που χρησιμοποιεί η Ένωση για τη Μεσόγειο για να πετύχει τους στόχους της περιλαμβάνει πολιτικά fora, πλατφόρμες διαλόγου και περιφερειακά έργα. Όσον αφορά το πολιτικό πλαίσιο διεξάγονται συνεδριάσεις μεταξύ αντιπροσώπων των Υπουργείων και των Κυβερνήσεων των κρατών-μελών, ενώ οι Υπουργοί Εξωτερικών συναντούνται σε ετήσια βάση προκειμένου να καθορίσουν την ακολουθούμενη στρατηγική και να θέσουν προτεραιότητες, δημοσιεύοντας αντίστοιχες διακηρύξεις.xix Όσον αφορά τις πλατφόρμες περιφερειακού διαλόγου, αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτές συμμετέχουν πάνω από 300 ειδικοί και 25.000 άλλοι ενδιαφερόμενοι,xx ενώ τα έργα (projects) και οι πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται περιλαμβάνουν μία πληθώρα τομέων με το 45% αυτών να σχετίζεται με τη βιώσιμη ανάπτυξη και το υπόλοιπο 55% με την ανθρώπινη ανάπτυξη (Εικόνα 4).xxi
Αξίζει τέλος να επισημανθεί το γεγονός ότι ο μοναδικός τρόπος για να γεφυρωθούν οι οποιεσδήποτε διαφορές υπάρχουν μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κρατών είναι ο διάλογος, ο οποίος οδηγεί στην κατανόηση και τη συνεργασία. Κατά συνέπεια βελτιώνονται οι διμερείς σχέσεις των κρατών και εδραιώνεται η ασφάλεια και η σταθερότητα, συστατικά που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη κάθε κράτους. Εκεί ακριβώς έγκειται η αξία της Ένωσης για τη Μεσόγειο, καθώς παρέχει το θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη του διαλόγου, τη συνεργασία μέσω του αμοιβαίου σεβασμού, την εδραίωση της ασφάλειας και της σταθερότητας και την ανάπτυξη των μεσογειακών κρατών. Γιατί αν επιθυμούμε ένα καλύτερο μέλλον πρέπει να εστιάσουμε όχι σε όσα μας χωρίζουν, αλλά σε αυτά που μας ενώνουν.
***
iΔήλωση γνωστοποίησης: Η γνώμη που διατυπώνεται σε αυτό το κείμενο εκφράζει τις προσωπικές απόψεις του συγγραφέα και σε καμία περίπτωση δεν αντικατοπτρίζει την επίσημη θέση της Ελληνικής Κυβέρνησης ή του Ελληνικού Στρατού.
Braudel, F. (1990). Η Μεσόγειος: Ο χώρος και η ιστορία (1η ανατύπωση). Αλεξάνδρεια. 9-10.
ii Union for the Mediterranean. https://ufmsecretariat.org/ (25/11/2022).
iii Day of the Mediterranean. The Day of the Mediterranean is born. https://mediterraneanday.com/learn (25/11/2022).
iv Το λογότυπο της Ημέρας της Μεσογείου είναι ανηρτημένο – μέχρι και την ημερομηνία της συγγραφής του παρόντος κειμένου - στην ιστοσελίδα της Ημέρας της Μεσογείου στα Αγγλικά, Ιταλικά, Ισπανικά, Αραβικά, Γαλλικά, Ελληνικά, Σλοβενικά, Κροατικά, Εβραϊκά, Πορτογαλικά, Καταλανικά, Τουρκικά, Ρουμανικά, Μαλτέζικα, Αλβανικά και Γερμανικά.
v European Commission. Euro-Mediterranean Partnership (EUROMED). https://home-affairs.ec.europa.eu/pages/glossary/euro-mediterranean-partnership-euromed_en (26/11/2022).
vi Union for the Mediterranean. 25 Years (1995-2020) Barcelona Process. https://ufmsecretariat.org/25bcnprocess/ (26/11/2022).
vii Union for the Mediterranenan. History. https://ufmsecretariat.org/who-we-are/history/ (26/11/2022).
viii Day of the Mediterranean. 2021 edition at a glance. https://mediterraneanday.com/2021-highlights (25/11/2022).
ix European Union External Action. Barcelona declaration. [Official Document]. https://eeas.europa.eu/archives/docs/euromed/docs/bd_en.pdf (26/11/2022).
x Αίγυπτος, Αλγερία, Ιορδανία, Ισραήλ, Κύπρος (έγινε μέλος της ΕΕ το 2004), Λίβανος, Μάλτα (έγινε μέλος της ΕΕ το 2004), Μαρόκο, Παλαιστίνη, Συρία, Τουρκία και Τυνησία.
xi Η συμφωνία προέβλεπε και τη δημιουργία περιοχής ελεύθερου εμπορίου (free-trade area).
xii EUR-Lex. Barcelona Declaration and Euro-Mediterranean partnership. https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/barcelona-declaration-and-euro-mediterranean-partnership.html (26/11/2022).
xiii Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean. (2008, July 13). [Official Document]. https://ufmsecretariat.org/wp-content/uploads/2012/09/ufm_paris_declaration1.pdf (26/11/2022).
xiv Η συμφωνία προέβλεπε την κοινή Προεδρία στις συνόδους και τις επιτροπές με ένα Πρόεδρο προερχόμενο από την ΕΕ και ένα δεύτερο από τα μεσογειακά κράτη-εταίρους.
xv Τα κυριότερα από αυτά περιλαμβάνουν δράσεις για την προστασία της Μεσογείου από την μόλυνση, τη βελτίωση των θαλάσσιων και χερσαίων συγκοινωνιών, την πολιτική προστασία, εναλλακτικές μορφές ενέργειας, την εκπαίδευση και έρευνα, καθώς και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Μέσω των έργων καλύπτεται ένα μέρος της χρηματοδότησης του Οργανισμού, ενώ το υπόλοιπο καλύπτεται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και τους εθνικούς προϋπολογισμούς των μεσογειακών εταίρων .
xvi Union for the Mediterranenan. Member States. https://ufmsecretariat.org/who-we-are/member-states/ (26/11/2022).
xvii Union for the Mediterranean. Our mission. https://ufmsecretariat.org/who-we-are/ (25/11/2022).
xviii Union for the Mediterranean. UfM Roadmap for Action. https://ufmsecretariat.org/wp-content/uploads/2017/10/UfM-Roadmap-for-action-2017.pdf (26/11/2022).
xix Union for the Mediterranean. Political Framework. https://ufmsecretariat.org/what-we-do/political-framework/ (25/11/2022).
xx Union for the Mediterranean. Regional Dialogue Platforms. https://ufmsecretariat.org/what-we-do/platforms/ (25/11/2022).
xxi Union for the Mediterranean. UfM on the ground: labelled projects and supported initiatives. https://ufmsecretariat.org/what-we-do/projects/ (25/11/2022).