Η Γεωργία Κοτρέτσος είναι εικαστικός καλλιτέχνης, ερευνήτρια, «εξειδικευμένος θεατής εξ επαγγέλματος»-όπως αναφέρει η ίδια-και καθηγήτρια εικαστικών τεχνών με έδρα την Αθήνα.
Η βάση του έργου της είναι η έρευνα, είτε μέσα από γλυπτικά αντικείμενα, εγκαταστάσεις και φωτογραφίες, είτε από κείμενα, από ηχογραφήσεις, περφόρμανς και συνεντεύξεις. Οι δημιουργίες της συνήθως παρουσιάζονται σε συγκεκριμένο χώρο, με στόχο ο θεατής να είναι πάντα άρρηκτο μέρος της διαδικασίας επινόησης του εικαστικού έργου. Σημείο αναφοράς του έργου της κα Κοτρέτσος είναι η θεσμική κριτική, όπως επίσης και οι πρακτικές πολλών καλλιτεχνών στο πλαίσιο της «κοινωνικά ενταγμένης τέχνης».
Η κα Κοτρέτσος παρουσίασε πρόσφατα τη νέα εικαστική της έκθεση «4 Cents: On Show for 500 Years», μετά από πρόσκληση του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη που διοργάνωσε το τριήμερο φεστιβάλ blueFest Crete ’18 | Culture & Beyond, που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης. Η εγκατάσταση «4 Cents: On Show for 500 Years» (2018) τόνισε στους θεατές τα προβλήματα της περιβαλλοντικής ρύπανσης, «συζητώντας» την επιβάρυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα πλαστικά απορρίμματα.
Στην παρακάτω συνέντευξη, η κα Κοτρέτσος μιλάει στη HuffPost Greece για τη δημιουργία της εικαστικής έκθεσης, τη δράση καθαρισμού στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου και τα έργα της.
Πώς προέκυψε η ιδέα για τη δημιουργία της γλυπτικής εγκατάστασης «4 Cents: On Show for 500 Years»;
Ο Σωτήρης Μπαχτσετζής, ως νεοδιοριζόμενος επιμελητής του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, με προσκάλεσε να προτείνω μια εγκατάσταση ειδικά σχεδιασμένη για τους εξωτερικούς χώρους του ξενοδοχείου Minos Beach art hotel, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου στην Κρήτη. Η αποστολή του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη είναι να σχεδιάζει, να συντονίζει, να προωθεί και να υλοποιεί προγράμματα και δράσεις που είναι σύμφωνες με το όραμά του και αφορούν στις τέχνες, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Αυτό χρησίμευσε ως κίνητρο για τη σύλληψη ενός έργου που θα συγκεντρώνει τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Αφού επισκέφτηκα την τοποθεσία, την περιοχή και το ιδιαίτερα όμορφο τοπίο, ένιωσα ότι μου προσφέρθηκε μια εξαιρετικά δημιουργική πρόκληση στην οποία δεν μπορούσα να αντισταθώ.
Χωρίς να χάσω χρόνο, η άμεση αντίδρασή μου ήταν να αναλογιστώ το πιο προφανές και τρέχον ζήτημα που σχετίζεται με το περιβάλλον. Όλοι μας παρακολουθήσαμε τις διεθνείς καμπάνιες που έχουν ως στόχο τους να απαλλαγούμε από τις πλαστικές σακούλες. Οκτώ εκατομμύρια περίπου τόνοι πλαστικών απορριμμάτων εισέρχονται στους ωκεανούς κάθε χρόνο, ενώ σύμφωνα με τη Greenpeace, το 96% των σκουπιδιών στη Μεσόγειο Θάλασσα είναι πλαστικά. Οι πλαστικές σακούλες που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για τη μεταφορά αγαθών και απορριμμάτων αποτελούν τα μισά απόβλητα της Ελληνικής θάλασσας.
Το «4 λεπτά» στον τίτλο του έργου αναφέρεται στο λεγόμενο «περιβαλλοντικό τέλος» το οποίο χρεώνεται ανά τεμάχιο πλαστικής σακούλας, ενώ τα «500 έτη» αναφέρονται στον χρόνο που χρειάζεται για να αποσυντεθεί το πλαστικό ακόμα και στην περίπτωση που θα σταματούσε η ρύπανση της θάλασσας, σήμερα. Το έργο σαφώς αναφέρεται στις παγκόσμιες καμπάνιες κατά της χρήσης πλαστικών, οι οποίες θα εξασφαλίσουν ότι αυτή η «αρχέτυπη μορφή» της ύστερης νεωτερικότητας ίσως θα υπάρχει ανάμεσά μας μόνο για τα επόμενα ογδόντα χρόνια, ενώ με την ολοκλήρωση της εκατονταετηρίδας θα έχει εξέλθει επίσημα από τη ζωή μας. Όταν εφευρέθηκε από τον Σουηδό μηχανικό Sten Gustaf Thulin το 1960, το πλαστικό έκανε δυναμική είσοδο και γρήγορα καθιερώθηκε στον τότε εμπορικό κόσμο. Σήμερα, η Σουηδία κατατάσσεται στην τρίτη θέση μεταξύ των πλέον φιλικών προς το περιβάλλον χωρών. Κι ενώ αυτό το ασήμαντο αντικείμενο έχει πλέον δαιμονοποιηθεί, η μελλοντική «ηρωική έξοδος» του πλαστικού από τη ζωή μας, θεωρείται ως μια υπόσχεση για κοινωνική βελτίωση.
Η τοποθεσία εγκατάστασης του έργου «400 Cents: On Show for 500 Years» παραπέμπει σε περιβαλλοντικά θέματα που αποτελούν πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας. Συνδέει περιβαλλοντικά ζητήματα με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τις καθημερινές συνήθειές μας καθώς επίσης και την έννοια του υλικού πολιτισμού. Η χρήση της πλαστικής σακούλας συνεπάγεται και αναφορά στα αγαθά που μεταφέρονται μ‘αυτήν. Επομένως είναι ένδειξη αυτού του υλικού πολιτισμού. Μόλις όμως η σακούλα αφήσει την καθημερινότητά μας, το μόνο μέρος που θα την φιλοξενήσει είναι ο βυθός της θάλασσας. Θεωρώ ότι κατ’αυτό τον τρόπο μια «αρχαιολογία του μέλλοντος» ουσιαστικά επικεντρώνεται στην ακτή. Είναι αυτή η τεράστια συλλογή απορριμμάτων που χαρακτηρίζει την κοινή μας προσέγγιση για το μέλλον. Αυτή είναι και η κοινή μας παρακαταθήκη. Επέλεξα συγκεκριμένα αυτό το αντικείμενο ακριβώς επειδή αντιστοιχεί στους τρεις άξονες του Ιδρύματος.
Μπορείτε παρακαλώ να περιγράψετε τη δομή του έργου; Τι παρακολούθησε ο επισκέπτης κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ;
Το έργο αποτελείται από 21 πλαστικές σακούλες μεταφοράς εμπορευμάτων ή προιόντων, μερικές από τις οποίες είναι τοποθετημένες πάνω σε βράχια μέσα και δίπλα στη θάλασσα. Με τη χρήση υγρού γυαλιού, υαλοβάμβακα και ρητίνης, οι σακούλες μετατράπηκαν σε συμπαγή αντικείμενα που στη συνέχεια περνούν από μια διαδικασία γαλβανοπλαστικής χαλκού, βαφής και στιλβώματος με μαύρο βερνίκι. Τα μαύρα αντικείμενα σε σχήμα πλαστικής σακούλας τοποθετούνται σε συγκεκριμένο μέρος στην βραχώδη παραλία του ξενοδοχείου και προσομοιάζουν έτσι με απορρίμματα από πλαστικές σακούλες στην παραλία. Ενδιαφέρον στοιχείο της εγκατάστασης είναι ότι τα αντικείμενα τείνουν να εμφανίζονται και να εξαφανίζονται καθώς αλλάζει το φως.
Το έργο είναι ειδικά σχεδιασμένο για την περιοχή του ξενοδοχείου Minos Beach art hotel. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις πίσω από την υλοποίηση του σχεδίου;
Το έργο αποτελεί μέρος της σειράς εικαστικών εκθέσεων «Art on Blue», που προβάλλει Έλληνες καλλιτέχνες, αναθέτοντας έργα τέχνης ειδικά σχεδιασμένα για τις εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου Minos Beach art hotel. Πρόκειται για το πρώτο ξενοδοχείο τέχνης στην Ελλάδα από το 1988 και το πρώτο De Luxe ξενοδοχείο στην Κρήτη, που άρχισε να λειτουργεί το 1963. Η σειρά Art on Blue συμπληρώνει την υπάρχουσα συλλογή έργων τέχνης του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη που μπορεί κάποιος να επισκεφθεί στους χώρους της bluegr Hotels & Resorts. Σημαντικό μέρος της συλλογής τέχνης του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη εκτίθεται στο ξενοδοχείο Minos Beach art hotel, το οποίο διαθέτει κήπο γλυπτών και υποβρύχια έκθεση. Το έργο μου διασυνδέει και τα δύο μέρη της υφιστάμενης συλλογής.
Το πάρκο γλυπτικής του ξενοδοχείου διαθέτει μνημειακά γλυπτά και έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας σειράς συμποσίων και ομαδικών εκθέσεων, όπου συναντήθηκαν καλλιτέχνες, επιμελητές και κριτικοί τέχνης και εργάστηκαν μαζί δημιουργώντας συλλογικά σε ένα μοναδικό τοπίο. Στο ξενοδοχείο τέχνης Minos Beach art hotel, ο επισκέπτης θα βρει σήμερα έργα διεθνών καλλιτεχνών όπως η Linda Benglis, αλλά και αναγνωρισμένων Ελλήνων καλλιτεχνών όπως ο Βλάσης Κανιάρης, ο Τάκης, ο Νίκος Αλεξίου, ο Γιώργος Λάππας και η Ρένα Παπασπύρου. Αυτά τα υπαίθρια έργα είναι σε πολλές περιπτώσεις ειδικά για την τοποθεσία ή εμπνευσμένα από το υπάρχον περιβάλλον, όπως η υποβρύχια γλυπτική και ηχητική εγκατάσταση του Κώστα Ιωαννίδη.
Η κύρια πρόκληση του έργου ήταν να δημιουργηθεί κάτι το οποίο υφίσταται χωρίς να είναι πρόδηλο. Αυτό που εννοώ είναι ότι η πρόθεσή μου δεν ήταν να «κλέψω» το βλέμμα του επισκέπτη από το μαγευτικό φυσικό τοπίο. Το έργο προορίζεται στο να ανακαλύπτεται σταδιακά, να μην το αντιλαμβάνεται κανείς με την πρώτη ματιά. Το πρωί τα αντικείμενα λαμπυρίζουν και ακτινοβολούν σαν υγρές οργανικές μορφές πάνω στα βράχια της παραλίας, όμως καθώς ο ήλιος αρχίζει να δύει, γίνονται ένα με αυτά.
Η δεύτερη πρόκληση ήταν να επιτευχθεί το έργο τεχνικά μέσα στο διάστημα των τριών εβδομάδων, κάτι που δεν είχε δοκιμαστεί προηγουμένως. Αυτό αποδείχθηκε μια σχεδόν βουδιστική εμπειρία, αφού είχα δεσμευτεί με πάθος στο να ολοκληρώσω το έργο χωρίς περιθώρια αποσυντονισμού. Επίσης θα πρέπει να τονίσω ότι η ανάθεση έργου κατά την οποία ένα ιδιωτικό ή δημόσιο ίδρυμα εμπιστεύεται έναν καλλιτέχνη και του προσφέρει τη δυνατότητα να εκφράσει την δημιουργική του ελευθερία είναι ένα σπάνιο προνόμιο στην Ελλάδα.
Εκτός από το έργο, οργανώσατε επίσης μια δράση καθαρισμού στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου. Ποιος είναι ο σκοπός μιας τέτοιας πρωτοβουλίας;
Στο πλαίσιο της έκθεσης, κάλεσα την εθελοντική ομάδα We Dive We Clean, δηλαδή τον Χρύσανθο Χόρμπας, τον Ανδρέα Ζούγκλη και τον Δημήτρη Μπολοβίνο, για να απομακρύνουμε ξένα και ρυπογόνα αντικείμενα που βλάπτουν τη θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα από το λιμάνι του Αγίου Νικολάου, σε συνεργασία με το Pelagos Dive Centre, τον Στέφανο Μπάνη και τον Πέτρο Σταυράκη που βρίσκεται κοντά στο ξενοδοχείο Minos Beach art hotel. Η ομάδα, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, σε 131 εθελοντικές επιχειρήσεις σε όλη την Ελλάδα απομάκρυνε τα τελευταία πέντε χρόνια 41 συνολικά τόνους στερεών αποβλήτων. Ο στόχος της ομάδας είναι να αλλάξει την νοοτροπία μέσω της εκπαίδευσης, καλλιεργώντας την περιβαλλοντική συνείδηση που μπορεί να συμβάλει προς ένα καθαρό περιβάλλον. Η δράση της ομάδας εμφανίζεται στο πλαίσιο της έκθεσης, σε μια προσπάθεια να κοιτάξουμε πέρα από τον καλλιτεχνικό συμβολισμό του έργου «4 Cents: On Show for 500 Years».
Είμαι πάντα υπέρ των διατομεακών συνεργασιών μια και όσο πιο απρόβλεπτες είναι, τόσο πιο επιτυχημένες τείνουν να γίνουν. Υπάρχει πάντα ο μαθησιακός παράγοντας που με δελεάζει στη σύλληψη του εκάστοτε έργου. Για να κατανοήσω τον εκάστοτε προβληματισμό, πρέπει να συμμετάσχω σωματικά, να δω, να μελετήσω και συζητήσω για αυτό.
Επιπλέον, ο κ. Χόρμπας συνδέεται πολύ στενά με την έννοια του «4 Cents: On Show for 500 Years», εφόσον ο ίδιος κατά την διάρκεια των δράσεων του συλλέγει και αποκαθιστά αντικείμενα που ανακτά από τον πυθμένα της θάλασσας. Τα αντικείμενα αυτά είχαν κάποτε την αντίστοιχη σπουδαιότητα με εκείνη που έχουν σήμερα οι πλαστικές σακούλες. Η ανάκτηση ενός κομματιού απτής πολιτισμικής μνήμης από το άμεσο παρελθόν μας, όπως για παράδειγμα η πρώτη γυάλινη φιάλη της μπύρας FIX, προσφέρει ένα είδος ευφορίας. Αυτό το ανθρωπολογικό αρχείο είναι εκεί όπου συναντάται η καθημερινότητα με την αρχαιολογία του μέλλοντος.
Τι ελπίζετε να έχουν αποκομίσει οι επισκέπτες που θα δουν το έργο σας;
Το έργο «4 Cents: On Show for 500 Years» ζητάει από εμάς να σκεφτούμε τι σημαίνει προσωπική μνήμη και φροντίδα στο πλαίσιο ενός «κοινωνικού συμβολαίου» που προωθεί το αδιαπέραστο, απρόσωπο και εφήμερο. Τι σημαίνει αν, λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη ρύπανση, το θαλάσσιο «μουσείο του μέλλοντος» θα αποτελείται από τα απορρίμματα που δεν ανήκουν σε κανέναν αλλά σε όλους μας. Δεδομένου ότι τα αντικείμενα από μόνα τους δεν είναι ικανά να μεταφέρουν νόημα, η απόκτηση συγκεκριμένου νοήματος έγκειται κυρίως στις κοινωνικές σχέσεις στις οποίες συμμετέχουν τα αντικείμενα αυτά. Λαμβάνω αυτό το ασήμαντο και τετριμμένο αντικείμενο ως έναυσμα για να διερευνήσω τη σχέση μας με τον υλικό μας πολιτισμό γενικά καθώς και να διερευνήσω την θέση της γλυπτικής σήμερα
Γενικά με το έργο μου, προσπαθώ να έχω κριτική στάση απέναντι στο συμβατικό χαρακτήρα της διαδικασίας της θέασης. Πιστεύω ότι το να βλέπει κανείς ένα έργο τέχνης εξαρτάται από τη συγκεκριμένη θέση και, από αυτή την άποψη, απώτερος στόχος μου είναι η χειραφέτηση του θεατή. Μελετώ, προτείνω και εφαρμόζω αυτό που ονομάζω απελευθερωτικές και αναρχικές προσεγγίσεις για το πώς θα μπορούσαμε να δούμε εναλλακτικά την τέχνη. Πιστεύω ότι αυτό αποτελεί πηγή γνώσης που δεν μπορεί να βρει κανείς σε ιστορικοτεχνικές διατριβές και σε ακαδημαϊκά συστήματα σκέψης. Θέλω να ενθαρρύνω θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με το τι είναι γνώση και πώς μπορεί να παραχθεί η γνώση της τέχνης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένα σημαντικό σημείο αναφοράς του έργου μου είναι η θεσμική κριτική, δηλαδή η διασύνδεση των δρώντων του κόσμου της τέχνης με τους μηχανισμούς διάδοσης και υποδοχής της τέχνης (για παράδειγμα, ιδιωτικά ή δημόσια μουσεία και συλλογές).
Επιπλέον, ενδιαφέρομαι ιδιαιτέρως για τις πρακτικές τέχνης στις οποίες εμπλέκεται η κοινωνία, αν και η θέση μου πάνω σε αυτό το ζήτημα είναι μάλλον η κοινωνική αποδοχή και όχι η ευρέως διαδεδομένη στρατηγική υπεράσπισης της κοινωνικής αλλαγής.