Σειρά στο σχετικό αφιέρωμα, έχει η μεταβατική δεκαετία του μέσου από την παραδοσιακή έντυπη μορφή του προς την μοντέρνα ψηφιακή!
Στην αυγή της νέας χιλιετίας, ένα πολύ σημαντικό γεγονός συνέβη στον τομέα των media, το οποίο αποδείχθηκε σωτήρια λέμβος για την αφίσα: η εμφάνιση των social media [facebook (2004), youtube (2005), twitter (2006), tumblr (2007) κ.ά.] σηματοδότησε τη ραγδαία αλλαγή των μέσων και διαδικασιών της πολιτικής επικοινωνίας, τόσο σε επίπεδο ρητορικής, όσο και σε επίπεδο διαδραστικής επικοινωνίας με τους πολίτες.
Τη συγκεκριμένη δεκαετία πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα τέσσερις εθνικές βουλευτικές εκλογές και δύο εκλογές για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Είναι η περίοδος που επανήλθαν στην πολιτική σκηνή τα παλαιά ονόματα των Καραμανλή και Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί της χώρας και ανέτειλε ένα νέο όνομα - αυτό του Αλέξη Τσίπρα.
Ήδη από την εκλογική αναμέτρηση του 2004 παρατηρήθηκε έντονη αμφισβήτηση του ισχυρού δικομματικού συστήματος εξουσίας που κυριάρχησε πολιτικά στη Μεταπολίτευση. Από το 2007, ο Συνασπισμός, αρχικά με τον Αλέκο Αλαβάνο ως πρόεδρο και ένα χρόνο αργότερα με τον Αλέξη Τσίπρα, αναδείχτηκε ως μια εναλλακτική λύση που κέρδιζε ολοένα και περισσότερο έδαφος.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2000 (9 Απριλίου)
Ήταν η χρονιά με το οριακότερο αποτέλεσμα στην ιστορία της Μεταπολίτευσης! Ο Κώστας Καραμανλής συμμετείχε για πρώτη φορά ως αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας σε βουλευτικές εκλογές, τις οποίες τελικά έχασε για περίπου μια μονάδα από το ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη, ο οποίος σχημάτισε την δεύτερή του συνεχόμενη κυβέρνηση και τρίτη κατά σειρά του κόμματος. Υπήρξε τελικά διαφορά 72.400 ψήφων μεταξύ πρώτου και δεύτερου κόμματος που μάλιστα τις πρώτες ώρες μετά το κλείσιμο της κάλπης οδήγησε σε σύγχυση ως προς το ποιο τελικά θα επικρατήσει: χαρακτηριστικό είναι πως όλα τα exit polls (πλην ενός) προέβλεπαν νίκη της Νέας Δημοκρατίας. Κάπως έτσι το συγκεκριμένο 24ωρο έμεινε στην ιστορία ως αυτό κατά το οποίο «η Ελλάδα κοιμήθηκε με κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας και ξύπνησε με ΠΑΣΟΚ»!
Το ΠΑΣΟΚ στα διαφημιστικά του ανέφερε: «Το μέλλον ξεκίνησε» - μία μάλλον πομπώδης ακουστικά, αλλά ουσιαστική στο περιεχόμενο, ατάκα. Εκείνο που έμεινε όμως από την καμπάνια του κόμματος είναι η μάλλον υπερβολική διαφήμιση του ...Photoshop, με θέμα το πρόσωπο του Κώστα Σημίτη! Από γραφιστικής απόψεως διατήρησε τη νόρμα που θέλει το πρόσωπο στα αριστερά, το σύνθημα κεντρο-δεξιά και κάτω δεξιά το λογότυπο του κόμματος.
Από την άλλη, η προεκλογική καμπάνια της Νέας Δημοκρατίας δεν πήγε πίσω σε εντυπώσεις. Εκμεταλλευόμενη τις αστοχίες της κυβέρνησης Σημίτη αλλά και την οικονομική κατάσταση λόγω του χρηματιστηριακού κραχ στα τέλη του 1999, μπήκε με αβαντάζ στον προεκλογικό αγώνα. Ξεχώρισε το τραγούδι - σύνθημα «υπάρχει καλύτερη Ελλάδα» του Σταμάτη Σπανουδάκη, το οποίο έμεινε στην μνήμη των Ελλήνων χάρη (και) στα βίντεο - παρωδία του ΑΜΑΝ! Στις αφίσες του κόμματος παρέμεινε η συνθετική νόρμα που ήδη σημειώθηκε για το ΠΑΣΟΚ, με μόνη προσθήκη αυτή ενός δευτερεύοντος συνθήματος κάτω από το λογότυπο.
Το ΚΚΕ, με απλές και λιτές υλοποιήσεις, εστίασε την προσοχή του στα εργατικά λαϊκά στρώματα, τα οποία καλούσε να αντεπιτεθούν, διεκδικώντας ένα καλύτερο αύριο.
Ένα δημιουργικό ευφυολόγημα επιστράτευσε ο Συνασπισμός, εστιάζοντας έτσι στην αντίδρασή του στα "θέλω" της κυβέρνησης μέσα από την αντίθεση Δεξιάς-Αριστεράς και Πράσινου-Κόκκινου στο σλόγκαν και τη σύνθεση της αφίσας.
Αποτελέσματα: ΠΑΣΟΚ 43,79% και 158 έδρες, Νέα Δημοκρατία 42,74% και 125 έδρες, ΚΚΕ 5,52% και 11 έδρες, Συνασπισμός 3,20% και 6 έδρες.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2004 (7 Μαρτίου)
Οι διατάξεις του νόμου 3023/2002 επέφεραν ριζικές αλλαγές στο προεκλογικό τοπίο της εποχής, καθώς απαγόρευαν τη λειτουργία εκλογικών κέντρων, την ανάρτηση αφισών και πανό και πολλά άλλα. Έτσι, η προεκλογική εκστρατεία των κομμάτων στράφηκε κυρίως στην τηλεόραση αλλά και στο διαδίκτυο.
Λίγο πριν τη διεξαγωγή των εκλογών υπήρξαν σημαντικότατες αλλαγές στο κυβερνών κόμμα: στις 7 Ιανουαρίου 2004 ο Κώστας Σημίτης ανακοίνωσε την παραίτησή του από την προεδρία του ΠΑΣΟΚ. Στη θέση αυτή τον διαδέχθηκε ο Γιώργος Παπανδρέου την 8η Φεβρουαρίου 2004.
Η Νέα Δημοκρατία στην καμπάνια της παρουσίασε δύο πρόσωπα: α) εστίασε στην προβολή αισιόδοξων σλόγκαν («Για όλους τους Ελληνες», «Όλοι μαζί με τον Καραμανλή», «Ο τόπος χρειάζεται πολιτική αλλαγή» κ.ά.) και β) αναφέρθηκε κριτικά στην πολιτική του ΠΑΣΟΚ ( «O λαός δεν ξεχνά ποιος του πήρε τα λεφτά», «Το ΠΑΣΟΚ ό,τι είχε να δώσει το έδωσε»). Αξίζει να αναφερθεί πως η ενότητα των Ελλήνων αναδείχτηκε ως διαρκές ζητούμενο και στις ομιλίες του Κωνσταντίνου Καραμανλή, κατά τη διάρκεια των οποίων καλούσε το πλήθος να κατεβάσει τις σημαίες της παράταξης και να ανεβάσει τις ελληνικές σημαίες. Οι παριστάμενοι, πέρα από τις σημαίες, κρατούσαν το πορτραίτο - αφίσα του Καραμανλή, το οποίο δεν περιείχε ούτε σύνθημα ούτε κομματικό λογότυπο.
Στόχο της αρνητικής διαφήμισης του κόμματος αποτέλεσε κυρίως ο απερχόμενος πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης και το περιεχόμενο των ομιλιών του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: όταν κατά την ομιλία του στο Φεστιβάλ της Διεθνούς Ένωσης Σοσιαλιστικών Νεολαιών στα Καμμένα Βούρλα δήλωσε πως «Το όραμά μας είναι να υλοποιήσουμε μια ρεαλιστική ουτοπία», η συγκεκριμένη δήλωση στάθηκε αφορμή για τη δημιουργία της παρακάτω τηλεοπτικής αρνητικής διαφήμισης.
Στο ΠΑΣΟΚ, ο Γιώργος Παπανδρέου διαδεχόμενος τον Κώστα Σημίτη ως πρόεδρος, είχε λιγότερο από ένα μήνα στη διάθεσή του προκειμένου να διεκδικήσει και την πρωθυπουργία. Η συγγένειά του με τον πατέρα του βοήθησε στο να ακουστούν συνθήματα με ειδικό βάρος όπως το «Σήκω Ανδρέα για να δεις το παιδί της Αλλαγής». Στην προεκλογική καμπάνια πρωταγωνιστικό ρόλο είχε το πρόσωπο του - απεικονίστηκε ως έναν απλός καθημερινός και προσφιλής άνθρωπος.
Το «παιδί της Αλλαγής» πρωταγωνιστεί και στο τηλεοπτικό σποτ του ΠΑΣΟΚ που κλείνει με την -επίκλησης στο συναίσθημα- ατάκα: «...για να ανοίξει κάθε Έλληνας τον δικό του δρόμο στον ήλιο».
Στο Συνασπισμό, ήδη από το 2003, κάτι άλλαζε: στο Προγραμματικό Συνέδριο του κόμματος το Μάιο, μετονομάστηκε σε «Συνασπισμό της Αριστεράς, των Κινημάτων και της Οικολογίας». Το 2004, όμως, και για τις ανάγκες των εκλογών, προχώρησε σε συνεργασία με άλλες αριστερές δυνάμεις, συγκροτώντας ένα ενιαίο ψηφοδέλτιο υπό τον τίτλο: «Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς - Ενωτικό Ψηφοδέλτιο». Στην καμπάνια του ανέδειξε τη συνεργασία αυτή μέσω του (μάλλον μακροσκελούς) συνθήματος «Βρεθήκαμε στους δρόμους, θα συναντηθούμε και στην κάλπη». Με τις θεματικές αφίσες του, μάλιστα, το κόμμα «σφράγισε» την παρουσία του στους δρόμους.
Το ΚΚΕ, πιστό στην πάγια πολιτική του να αναδεικνύει τη διαφορετικότητά του, επέλεξε να αναδείξει τη μεγάλη απόσταση που το χώριζε με τα δύο κόμματα εξουσίας.
Αποτελέσματα: Νέα Δημοκρατία 45,36% και 165 έδρες, ΠΑΣΟΚ 40,55% και 117 έδρες, ΚΚΕ 5,9% και 12 έδρες, ΣΥΡΙΖΑ - Ενωτικό Ψηφοδέλτιο 3,26% και 6 έδρες.
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2004 (13 Ιουνίου)
Πραγματοποιήθηκαν μία μέρα μετά τη νικηφόρα πρεμιέρα της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου (το οποίο τελικά, όπως όλοι θυμόμαστε, κατέκτησε) και σημαδεύτηκαν από την πρωτοφανή αποχή (36,82%!) στα χρονικά της μεταπολίτευσης. Ήταν μια περίοδος που η χώρα βρισκόταν σε ...πανηγυρική διάθεση για διάφορους, άσχετους με την πολιτική, λόγους: από την πρωτιά στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα.
Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ αποφάσισαν και λόγω του νόμου περί αφισοκόλλησης να μην γεμίσουν την πόλη με αφίσες. Έτσι, το υλικό που διατίθεται είναι ελάχιστο.
Το ΚΚΕ παρέμεινε πιστό στην αντίθεσή του με την Ευρωπαϊκή Ένωση, επιλέγοντας το τολμηρό και συνάμα επιθετικό τρίπτυχο "αντίσταση - απειθαρχία - ανυπακοή" ως σύνθημα!
Το σύνθημα του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού «Χέρι-χέρι με τον Καρατζαφέρη» έγινε spot και τραγουδάκι και αργότερα σήμα της εκπομπής του αρχηγού του κόμματος στο τηλεοπτικό του κανάλι, αποκτώντας τελικά μια θέση στην ...cult μυθολογία!
Αποτελέσματα: Νέα Δημοκρατία 43,01% και 11 έδρες, ΠΑΣΟΚ 34,03% και 8 έδρες, ΚΚΕ 9,48% και 3 έδρες, ΣΥΡΙΖΑ 4,16% και 1 έδρα, ΛΑΟΣ 4,12% και 1 έδρα.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2007 (16 Σεπτεμβρίου)
Οι εκλογές αυτές είχαν διεξαχθεί με νωπές τις εικόνες από τις καταστροφικές πυρκαγιές σε πολλούς νομούς της Ελλάδας που είχαν ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 84 άνθρωποι.
Η Νέα Δημοκρατία, στην προεκλογική της εκστρατεία, βασίστηκε στον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή ως ένα πρόσωπο που απέπνεε σοβαρότητα και εμπιστοσύνη.
Το ΠΑΣΟΚ στην προεκλογική του καμπάνια συνόδευσε το λογότυπο του κόμματος με τις λέξεις «Σιγουριά, Ελπίδα, Προοπτική». Ωστόσο το κεντρικό σύνθημα ήταν το «Μαζί για τη νίκη» το οποίο οπτικοποιήθηκε έξυπνα στην τηλεοπτική διαφήμιση, παρουσιάζοντας πλάνα με τον Γιώργο Παπανδρέου περιστοιχιζόμενο από πολίτες διαφόρων κοινωνικών ομάδων να τονίζει: «μαζί!».
Το ΚΚΕ δημιούργησε μια ενδιαφέρουσα γραφιστικά αφίσα που αποδείχθηκε μάλιστα προφητική στη δυσοίωνη εκτίμησή της.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, με επικεφαλής από το Δεκέμβριο του 2004 τον Αλέκο Αλαβάνο, επενδύοντας σε μία ακόμη σειρά θεματικών αφισών προσπάθησε να διαφοροποιηθεί, δημιουργώντας παράλληλα μια πολύ ενδιαφέρουσα προεκλογική εκστρατεία, στα πρότυπα του ΠΑΣΟΚ το 1981. Επέλεξε μια μοντέρνα σύνθεση, η οποία διαφοροποιείται χρωματικά και λεκτικά ανάλογα με τα προβαλλόμενα μηνύματα.
Από τις εκλογές της περιόδου, μια αφίσα που έμεινε στη μνήμη των Ελλήνων ήταν εκείνη με το Γιώργο Καρατζαφέρη ως ...μποξέρ. Ίσως δεν κατάφερε να αλλάξει το πολιτικό κατεστημένο, αλλά σίγουρα πρωτοπόρησε ως προς τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να προμοταριστεί ένας αρχηγός κόμματος που διεκδικεί μάλιστα με αξιώσεις θέση στην βουλή των Ελλήνων.
Αποτελέσματα: Νέα Δημοκρατία 41,84% και 152 έδρες, ΠΑΣΟΚ 38,10% και 102 έδρες, ΚΚΕ 8,15% και 22 έδρες, ΣΥΡΙΖΑ 5,04% και 14 έδρες, ΛΑΟΣ 3,8% και 10 έδρες.
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2009 (7 Ιουνίου)
Το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και τα «πράσινα παπαγαλάκια» του τηλεοπτικού σποτ της ΝΔ αναδείχθηκαν ως τα πιο κεντρικά ζήτημα της πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων πριν από τις Ευρωεκλογές.
Οι αφίσες της Νέας Δημοκρατίας λειτούργησαν διλημματικά και ταυτοχρόνως ζητούσαν από τον ψηφοφόρο να ταχθεί σύμμαχός τους.
Σχολιάζοντας την προεκλογική τακτική του ΠΑΣΟΚ, ο τότε εκπρόσωπος Τύπου και επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου του Γιώργος Παπακωνσταντίνου τόνισε: «Να ξέρετε ότι εμείς θα κάνουμε μια θετική καμπάνια σε αυτές τις Ευρωεκλογές, μιλώντας πάντα για τα προβλήματα του πολίτη. […] Δεν κάνουμε φτηνά επικοινωνιακά τεχνάσματα, τα οποία απ ό,τι φαίνεται γυρίζουν ήδη μπούμερανγκ για τη ΝΔ» - κάτι που αποδείχτηκε και στην πράξη. Στην παρακάτω αφίσα το ΠΑΣΟΚ κινήθηκε απολύτως τυποποιημένα:
Από την προεκλογική καμπάνια του ΚΚΕ ξεχώρισε η παρακάτω μοντέρνα δημιουργία, που τονίζει την ξεκάθαρη αντίθεση του κόμματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η αφίσα του ΛΑΟΣ επένδυε στο πρόσωπο του επικεφαλής Γιώργου Καρατζαφέρη, σε μία λιγότερο ρηξικέλευθη και πιο ...κλασική αυτή τη φορά στάση: εν ώρα εκφώνησης κάποιας ομιλίας. Η χειρονομία του "δένει" ικανοποιητικά με το σύνθημα περί δυνατής φωνής.
Ο ΣΥΡΙΖΑ πρόβαλε μέσα από την δική του κεντρική αφίσα, τις έννοιες της ενότητας και της συνεργασίας με το έξυπνο τρικ της ένωσης των χεριών που τελικά παραπέμπει στο αστεράκι του λογοτύπου του. Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι το τότε σύνθημα «Για τις ανάγκες των πολλών» έχει μετατραπεί/μετεξελιχθεί στις μέρες μας σε «Ήρθε η ώρα των πολλών»!
Αποτελέσματα: ΠΑΣΟΚ 36,64% και 8 έδρες, Νέα Δημοκρατία 32,29% και 8 έδρες, ΚΚΕ 8,35% και 2 έδρες, ΛΑΟΣ 7,15% και 2 έδρες, ΣΥΡΙΖΑ 4,7% και 1 έδρα, Οικολόγοι Πράσινοι 3,49% και 1 έδρα.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2009 (4 Οκτωβρίου)
Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος στις 2 Σεπτεμβρίου του 2009, ανακοίνωσε πρόωρες εκλογές λόγω της δυσχερούς κατάστασης της ελληνικής οικονομίας και της διαφαινόμενης αδυναμίας εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας το Φεβρουάριο του 2010.
Το ΠΑΣΟΚ με τη σιγουριά που του έδωσε η νίκη στις Ευρωεκλογές μόλις τέσσερις μήνες πριν, μπήκε στο στίβο της εκλογικής μάχης ως φορέας του ”νέου” και της ”αλλαγής”
Από την άλλη μεριά, ο Κώστας Καραμανλής στάθηκε στην ανάγκη η κυβέρνησή του να πάρει "δύσκολες αποφάσεις μέσα στα επόμενα δύσκολα χρόνια". Ο πρωθυπουργός ανέλαβε προσωπικά το βάρος της ευθύνης της προεκλογικής εκστρατείας του κόμματος: το πρόσωπό του τέθηκε πιο πάνω από τη Νέα Δημοκρατία, και αυτό φαίνεται περίτρανα στον τρόπο σύνθεσης των αφισών της εποχής.
Ο Συνασπισμός κατέβηκε στις εκλογές με νέο αρχηγό τον Αλέξη Τσίπρα, ο οποίος, σε ηλικία 33 ετών, είχε γίνει ο νεώτερος αρχηγός πολιτικού κόμματος στην ιστορία της Ελλάδας ήδη από τις 10 Φεβρουαρίου του 2008.
Το ΚΚΕ χρησιμοποίησε στις αφίσες του το παγκόσμιο σύμβολο της γροθιάς σε συνάρτηση με την ανοιχτή καθαρή παλάμη, για να υπογραμμίσει έννοιες όπως η "δύναμη", η "ενότητα" και η "αντίσταση" που το χαρακτηρίζουν διαχρονικά.
Αποτελέσματα: ΠΑΣΟΚ 43,92% και 160 έδρες, Νέα Δημοκρατία 33,47% και 91 έδρες, ΚΚΕ 7,54% και 21 έδρες, ΛΑΟΣ 5,63% και 15 έδρες, ΣΥΡΙΖΑ 4,6% και 13 έδρες.
Στο επόμενο και τελευταίο άρθρο του αφιερώματος: η δεκαετία του 2010