″Το γεγονός πώς ο άνθρωπος είναι ικανός για πράξη σημαίνει ότι απ’ αυτόν μπορούμε να προσδοκούμε το απροσδόκητο ότι είναι ικανός να εκτελέσει το απολύτως απίθανο. Κι αυτό με την σειρά του είναι δυνατό μόνο διότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, έτσι ώστε με κάθε γέννηση έρχεται κάτι μοναδικά καινούργιο στον κόσμο”.
(Χάνα Άρεντ, πολιτική επιστήμων και φιλόσοφος, 1958, σελ.245)
Είναι τελικά το μέλλον στον χώρο εργασίας τα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση ή είναι η αυτέργεια;
Η αυτέργεια είναι μια νέα έννοια στο χώρο εργασίας που έχει στρέψει το ενδιαφέρον στο άτομο και την μοναδικότητα του. Ως αυτέργεια ορίζεται «ο ενεργός και μοναδικός τρόπος αποκάλυψης του εαυτού των εργαζομένων καθώς προσαρμόζουν την εργασία τους στις δεξιότητες, ανάγκες και στην προσωπικότητα τους» (Παρασκευοπούλου, 2017, σελ. 93). Η αυτέργεια συμπληρώνει την θεωρία του job crafting, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί σε κυρίαρχη τάση στον χώρο της οργανωσιακής συμπεριφοράς.
Το job crafting αναφέρεται στην διαδικασία του να προσαρμόζει κάποιος την δουλειά στα μέτρα του. Η σημαντικότητα του, έγκειται στο γεγονός, ότι αντιμετωπίζει τον εργαζόμενο ως ενεργό παράγοντα σ΄ έναν οργανισμό, που δεν εκτελεί απλώς εντολές, αλλά συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση της δουλειάς του, με το να εισάγει αυτοβούλως αλλαγές.
H αυτέργεια έρχεται να συμπληρώσει τα κομμάτια που έλειπαν από το job crafting εστιάζοντας στο ότι η πρωτοβουλία δείχνει πρωτίστως στοιχεία της προσωπικότητας των εργαζομένων και καταδεικνύει τα μοναδικά χαρακτηριστικά τους. Αυτή η μοναδικότητα που κάθε άτομο φέρνει και ο τρόπος που μπορεί να επηρεάσει τον εργασιακό χώρο αποτέλεσε πεδίο μελέτης ερευνητικού έργου υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ). Η μελέτη αυτή συνδέει άμεσα την αυτέργεια με το Job crafting και στοχεύει να αναδείξει τα πολλαπλά οφέλη που μπορεί να προσφέρει η αυτέργεια.
Ο όρος αυτέργεια – γλωσσολογικά δημιουργήθηκε από τον διακεκριμένο καθηγητή Γλωσσολογίας κύριο Γιώργο Μπαμπινιώτη. Ο συνδυασμός των λέξεων «εαυτός» και «έργον» δημιουργεί έναν όρο που μπορεί να συλλάβει την αλληλεπίδραση μεταξύ της εργασίας και του ατόμου.
Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον εκπαιδευτικό χώρο, ο οποίος πρόσφατα αντιμετώπισε σημαντικές προκλήσεις αναφορικά με τις απαιτήσεις προσαρμογής (π.χ. τηλεκπαίδευση), επιβεβαίωσε ότι όντως η αυτέργεια υπάρχει, είναι κομμάτι του job crafting (δηλαδή της διαδικασίας του να προσαρμόζει κάποιος την δουλειά στα μέτρα του) και σχετίζεται με τις πρωτοβουλίες που παίρνουμε στη δουλειά μας, το θετικό αποτύπωμα που αφήνουμε και την ευχαρίστηση που αντλούμε από αυτή.
Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε ποσοτική μελέτη με χορήγηση ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου διαδικτυακά στην Ελλάδα, με δείγμα 290 ακαδημαϊκούς από πέντε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Το δείγμα απαρτίζεται κατά 50% από άνδρες, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων ξεπερνά τα 46 έτη και 42.7% είναι στη βαθμίδα λέκτορα και επίκουρου, ενώ το 42,8% είναι αναπληρωτές/τριες και πρωτοβάθμιοι καθηγητές/τριες. Σχετικά με το εργασιακό τους προφίλ, το δείγμα κατά 46% έχει ολοκληρώσει τις διδακτορικές του σπουδές στο εξωτερικό (46% στην Ελλάδα), το 50% έχει πάνω από 15 χρόνια εμπειρίας στον κλάδο και το 58% ως βασικό εργασιακό προσανατολισμό την έρευνα και αποτελείται κατά πλειοψηφία από μόνιμο προσωπικό (79.2%).
Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι τα επίπεδα αυτέργειας δε σχετίζονται με δημογραφικούς παράγοντες, όπως το φύλο (άνδρας-γυναίκα), το τόπο σπουδών (Ελλάδα-εξωτερικό) ή τη μονιμότητα στον εκπαιδευτικό οργανισμό (μόνιμο-έκτακτο προσωπικό). Τουναντίον, παράγοντες που σχετίζονται με την αυτέργεια είναι το αίσθημα της ευθύνης, ο προσανατολισμός στους άλλους και το «κάλεσμα», η αντίληψη ότι κανείς είναι πλασμένος/η για μία δουλειά, έννοιες που συνδέονται άμεσα με την νοηματοδότηση της εργασίας.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για το μέλλον στο χώρο εργασίας; Με απλά λόγια σημαίνει ότι ο καθένας μας είναι μοναδικός, έχει την δυνατότητα να αναλάβει δράση και πρωτοβουλίες στον εργασιακό του χώρο, αφήνοντας το μοναδικό της/του αποτύπωμα και την πινελιά της/του έτσι ώστε το πέρασμα της/του από έναν οργανισμό να αφήνει ένα θετικό αποτύπωμα στο εργασιακό περιβάλλον αλλά και να οδηγεί τον εργαζόμενο σε μεγαλύτερη νοηματοδότηση και σύνδεση με την εργασία της/του. Αυτό είναι ακόμα περισσότερο εφικτό σε υποστηρικτικά περιβάλλοντα όπου οι εργαζόμενοι έχουν την ελευθερία να αναλάβουν δράση και πρωτοβουλίες.
Γίνεται αντιληπτό, ότι σε χώρους, όπως η εκπαίδευση, όπου άμεσοι αποδέκτες της εργασίας είναι μαθητές, φοιτητές, οι γονείς τους, η ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και με έμμεσο τρόπο η ίδια η κοινωνία, η σημασία της αυτέργειας είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Στην προκειμένη περίπτωση, το αποτύπωμα του εκπαιδευτικού έχει προεκτάσεις που ξεπερνούν κατά πολύ τα ουδόλως ευκαταφρόνητα μαθησιακά αποτελέσματα. Είναι το ίδιο πρόσωπο που μέσα από την αυτέργεια του, μπορεί να εμπνεύσει την αγάπη για ένα μάθημα, να το διδάξει μοναδικά και με επιτυχία, ενώ παράλληλα να δώσει πολύτιμα μαθήματα ζωής. Μάλιστα, όπως υποστηρίζεται και από τα ποιοτικά ευρήματα της μελέτης, οι εκπαιδευτικοί που επιδεικνύουν αυτέργεια έδωσαν έμφαση στο θετικό αντίκτυπο που μπορούν να έχουν στις ζωές των μαθητών τους.
Εστιάζοντας λοιπόν στην αυτέργεια και αξιοποιώντας την στο χώρο εργασίας θα οδηγηθούμε σ’ ένα μέλλον πιο ουσιαστικό, πιο ανθρώπινο, με νόημα και ουσία για τους εργαζομένους και τους οργανισμούς.
Η ερευνητική εργασία υποστηρίχτηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «1η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας» (Αριθμός Έργου: 3372)
Πηγές:
- Arendt, H. (1958). The human condition. 1st ed. Chicago. Ill.: University of Chicago. (Ελληνική έκδοση: Άρεντ, Χ. (2008), Η ανθρώπινη κατάσταση (vita activa). Εκδόσεις Γνώση
- Paraskevopoulou, L. (2017). Crafting the extra innovation: the relationship of job crafting and innovative behavior. Unpublished doctoral dissertation. University of Economics and Business, Athens, Greece
Στη συγγραφή του άρθρου συμμετείχαν και οι: Αποσπόρη Ελένη, Τζουμάκα Ευγενία