Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ και οι συνέπειες που θα έχει σε μία πληθώρα τομέων πολιτικής (policy fields) αναμένεται να αποτελέσει το αντικείμενο συζήτησής κατά το προσεχές διάστημα σε όλη τη υφήλιο. Ένας από τους τομείς αυτούς είναι δικαίως και ο τομέας της ασφάλειας & άμυνας (security & defence), καθώς τόσο οι ενέργειες του εν λόγω πολιτικού κατά το διάστημα της προηγούμενης διακυβέρνησής του, όσο και οι εμπρηστικές δηλώσεις του κατά το διάστημα της προεκλογικής του εκστρατείας, έχουν προκαλέσει ανησυχία για το «τι μέλλει γενέσθαι» όσον αφορά το παγκόσμιο περιβάλλον ασφάλειας. Επειδή δε ο καθένας νοιάζεται πρωτίστως για το τι πρόκειται να συμβεί στη «γειτονιά» του, το ερώτημα που προκύπτει για τους ευρωπαίους πολίτες είναι:
Πώς θα επηρεαστεί η Ευρωπαϊκή ασφάλεια από την επανεκλογή Τραμπ;
Το παρόν άρθρο επιχειρεί να απαντήσει στο φλέγον αυτό ερώτημα, αντλώντας στοιχεία –εξ ου και η αναφορά στον τίτλο σε πειστήρια– από στρατηγικά έγγραφα των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσα από αυτά αναδεικνύει τις προθέσεις των εν λόγω δρώντων όσον αφορά την ασφάλεια & άμυνα του ευρωπαϊκού χώρου, ώστε να καταλήξει σε ορθολογικά συμπεράσματα και να προβεί σε ανάλογες εκτιμήσεις σχετικά με το ρόλο που αναμένεται να διαδραματίσουν οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ στον εν λόγω τομέα κατά τη δεύτερη θητεία του μελλοντικού Προέδρου των ΗΠΑ.
Ο ρόλος του ΝΑΤΟ & της ΕΕ
Το πρώτο σημείο που πρέπει να διευκρινιστεί είναι το θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ ιδρύθηκε με τη Συνθήκη του Βόρειου Ατλαντικού (North Atlantic Treaty) η οποία υπογράφηκε στις 4 Απριλίου 1949 στην Ουάσιγκτον –γι’ αυτό και αρκετές φορές η εν λόγω συνθήκη αναφέρεται και ως Συνθήκη της Ουάσιγκτον– από δώδεκα (12) κράτη,[2] με σκοπό τη δημιουργία μίας αμυντικής συμμαχίας (alliance) για την προστασία του ευρωατλαντικού χώρου. Βασικό δε στοιχείο αυτής και θεμέλιο της συλλογικής άμυνας αποτελεί το άρθρο 5 (ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής), σύμφωνα με το οποίο:
«Τα μέρη συμφωνούν ότι μια ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσοτέρων από αυτά στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική θα θεωρείται επίθεση εναντίον όλων τους και κατά συνέπεια συμφωνούν ότι, εάν συμβεί μια τέτοια ένοπλη επίθεση, καθένα από αυτά, κατά την άσκηση του ατομικού δικαιώματος ή η συλλογική αυτοάμυνα που αναγνωρίζεται από το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, θα βοηθήσει το Μέρος ή τα Μέρη που δέχονται τέτοια επίθεση αναλαμβάνοντας αμέσως, μεμονωμένα και σε συνεννόηση με τα άλλα Μέρη, τέτοια ενέργεια που κρίνει αναγκαία, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ένοπλων να αποκαταστήσει και να διατηρήσει την ασφάλεια της περιοχής του Βόρειου Ατλαντικού. Κάθε τέτοια ένοπλη επίθεση και όλα τα μέτρα που λαμβάνονται ως αποτέλεσμα αυτής θα αναφέρονται αμέσως στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Τέτοια μέτρα λήγουν όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας λάβει τα αναγκαία μέτρα για την αποκατάσταση και τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας».
Όσον αφορά την ΕΕ, αν και ιδρύθηκε το 1951 με την ονομασία Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) έχοντας ως στόχο την ενίσχυση της αλληλεγγύης των ευρωπαϊκών κρατών και την προώθηση της ειρήνης μέσω της συγκέντρωσης της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, με την πάροδο του χρόνου εξελίχτηκε –αφού μετατράπηκε το 1957 σε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και το 1993 στη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ)– σε έναν φιλόδοξο πάροχο ασφάλειας (security provider), προβαίνοντας στις ακόλουθες ενέργειες:
Το 2003 εξέδωσε την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας (Εικόνα 1),[3] εγκαινιάζοντας αρκετές αποστολές Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ).[4]
Το 2011 η ΕΕ δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), η οποία έχει ανάλογες αρμοδιότητες με το Υπουργείο Εξωτερικών ενός κράτους.
Το 2016 εξέδωσε την Παγκόσμια Στρατηγική (Εικόνα 1).[5]
Το 2022 εξέδωσε τη Στρατηγική Πυξίδα (Εικόνα 1),6] με την οποία έθεσε σαφείς και χρονικά προσδιορισμένους στόχους, ομαδοποιώντας τους σε τέσσερις πυλώνες (Εικόνα 2).
Οι σχέσεις μεταξύ ΝΑΤΟ & ΕΕ
Αν και οι σχέσεις μεταξύ του ΝΑΤΟ και της ΕΕ ήταν αρχικά ιδιαίτερα ανταγωνιστικές –κυρίως λόγω της καχυποψίας με την οποία αντιμετώπιζαν οι αμερικανοί αξιωματούχοι της πρωτοβουλίες της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας & άμυνας– σε σημείο που ορισμένοι αναλυτές τις χαρακτήριζαν ως μία «παγωμένη σύγκρουση» (frozen conflict), στην πορεία του χρόνου ομαλοποιήθηκαν. Αυτό εκφράστηκε μέσα από μία σειρά γεγονότων (Εικόνα 3) όπως παρακάτω:
Στις 16 Δεκεμβρίου 2002 υπογράφηκε στις Βρυξέλλες (Βέλγιο) η Διακήρυξη ΝΑΤΟ-ΕΕ για την ΕΠΑΑ[8] (NATO-EU Declaration on ESDP),[9] με την οποία θεσπίστηκε η στρατηγική εταιρική των δύο οργανισμών για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων, τονίζοντας ωστόσο ότι το ΝΑΤΟ παρέμενε το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας των μελών του.
Στις 17 Μαρτίου 2003 υπεγράφησαν οι συμφωνίες Berlin Plus, με τις οποίες ρυθμιζόταν οι λεπτομέρειες της συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ.[10]
Στις 8 Ιουλίου 2016 οι ηγέτες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΝΑΤΟ υπέγραψαν την 1 Κοινή Διακήρυξη (Joint Declaration) ΕΕ και ΝΑΤΟ,[11] η οποία μεταξύ άλλων τόνιζε ότι «Ένα ισχυρότερο ΝΑΤΟ και μια ισχυρότερη ΕΕ ενισχύουν αμοιβαία ο ένας τον άλλο. Μαζί μπορούν να παρέχουν καλύτερα ασφάλεια στην Ευρώπη και πέραν αυτής».
Στις 10 Ιουλίου 2018 οι τρεις ηγέτες υπέγραψαν τη 2 Κοινή Διακήρυξη στην οποία επιβεβαιωνόταν η άριστη συνεργασία ΝΑΤΟ και ΕΕ,[12] τονίζοντας ότι:
«Οι προσπάθειες της ΕΕ θα ενισχύσουν επίσης το ΝΑΤΟ και, ως εκ τούτου, θα βελτιώσουν την κοινή μας ασφάλεια. Για τους συμμάχους του ΝΑΤΟ, οι προσπάθειες αυτές προωθούν την ισότιμη κατανομή του βάρους, των ωφελειών και των ευθυνών, σε πλήρη συμφωνία με τη δέσμευση που ανέλαβαν για επενδύσεις στην άμυνα»
- Στις 10 Ιανουαρίου 2023 οι τρεις ηγέτες υπέγραψαν την 3 Κοινή Διακήρυξη,13] στην οποία τονιζόταν μεταξύ άλλων η ανάγκη επέκτασης της συνεργασίας τους και σε άλλους τομείς.[14]
Εικόνα 3: Οι κυριότεροι «σταθμοί» όσον αφορά τη συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ
Πηγή: Σύνθεση του Γεώργιου Κουκάκη ©
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στο πιο πρόσφατο Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ (NATO Strategic Concept) που εγκρίθηκε κατά τη Σύνοδο Κορυφής που έλαβε χώρα στις 29-30 Ιουνίου 2022 στη Μαδρίτη,[15] τονίζεται μεταξύ άλλων η ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας του ΝΑΤΟ με άλλους οργανισμούς όπως η ΕΕ, αλλά και αύξησης των εθνικών αμυντικών δαπανών των κρατών-μελών (κ-μ) του ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του 2% του ΑΕΠ όσον αφορά τις αμυντικές δαπάνες, ο οποίος δεν τηρείται από όλα τα κ-μ.[16]
Τα πρώτα «δείγματα γραφής» του Προέδρου Τραμπ
Ως γνωστόν, η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας (National Security Strategy, NSS) των ΗΠΑ αποτελεί –εκτός από το κατεξοχήν έγγραφο Υψηλής Στρατηγικής (Grand Strategy) από το οποίο εκπορεύονται όλα τα στρατηγικά έγγραφα των υπόλοιπων κρατικών φορέων– το έγγραφο με το οποίο ο κάθε Πρόεδρος δίνει το «στίγμα» του, παρέχοντας τις κατευθυντήριες οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες ασκείται η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας που εφαρμόστηκε κατά την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης του Donald Trump (2017-2021) δημοσιεύτηκε στις 18 Δεκέμβριο 2017,[17] όντας η δέκατη έβδομη (17) στρατηγική των ΗΠΑ.[18] Όσον αφορά το περιεχόμενό της –το οποίο χαρακτηρίστηκε από αρκετούς από μη ρεαλιστικό έως και μεταψυχροπολεμικό, καθώς ερμηνεύτηκε ως μια προσπάθεια διατήρησης της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα–[19] μεταξύ άλλων προέβλεπε τα ακόλουθα:
- Καθόριζε τέσσερις (4) βασικούς πυλώνες δράσης:
α. Την προστασία του αμερικανικού λαού, της πατρίδας και του αμερικανικού τρόπου ζωής,
β. Την προώθηση της αμερικανικής ευημερίας,
γ. Τη διατήρηση της ειρήνης μέσω της δύναμης, και
δ. Την εξάπλωση της αμερικανικής επιρροής.
- Εστίαζε στις ακόλουθες έξι (6) γεωγραφικές περιοχές ενδιαφέροντος:
α. Τον Ινδο-Ειρηνικό,
β. Την Ευρώπη,
γ. Τη Μέση Ανατολή,
δ. Τη Νότια και Κεντρική Ασία,
ε. Το Δυτικό Ημισφαίριο, και
στ. Την Αφρική.
Ήταν γεμάτη αναφορές σχετικά με την προσπάθεια υπονόμευσης των ΗΠΑ από Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας –γεγονός που οδήγησε στην όξυνση των σχέσεων των δύο κρατών–[20] και ανάλογες αναφορές ως προς τη δράση της Ρωσίας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας.
Όσον αφορά τέλος τον τομέα της ευρωπαϊκής ασφάλειας & άμυνας, το εν λόγω έγγραφο ανέφερε ότι:
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες εκπληρώνουν τις αμυντικές τους ευθύνες και αναμένουν από τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Αναμένουμε από τους Ευρωπαίους συμμάχους μας να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες στο 2% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος μέχρι το 2024, με το 20% των δαπανών αυτών να αφιερώνεται στην αύξηση των στρατιωτικών δυνατοτήτων.
Στην ανατολική όχθη του ΝΑΤΟ θα συνεχίσουμε να ενισχύουμε την αποτροπή και την άμυνα, και θα υποστηρίξουμε τις προσπάθειες των συμμάχων και των εταίρων της πρώτης γραμμής να αμυνθούν καλύτερα.
Θα συνεργαστούμε με το ΝΑΤΟ για τη βελτίωση των ολοκληρωμένων δυνατοτήτων αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων και προβλεπόμενων απειλών από βαλλιστικούς πυραύλους και πυραύλους κρουζ, ιδίως από το Ιράν. Θα αυξήσουμε τη συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο».
Η περίοδος διακυβέρνησης Μπάιντεν
Όσον αφορά την περίοδο διακυβέρνησης Joe Biden, αρχικά εκδόθηκε ένα έγγραφο στρατηγικού χαρακτήρα με τίτλο Ενδιάμεση Στρατηγική Καθοδήγηση Εθνικής Ασφάλειας (Interim National Security Strategic Guidance) στις 03 Μαρτίου 2021,[21] με σκοπό την παροχή κατευθύνσεων στα Υπουργεία και τις Υπηρεσίες μέχρι την έκδοση της νέας Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας. Τα κύρια σημεία του εγγράφου αυτού ήταν τα ακόλουθα:
- Καθόριζε τις ακόλουθες τρεις (3) προτεραιότητες,[22]:
α.Προστασία της ασφάλειας του αμερικανικού λαού,
β.Διεύρυνση της οικονομικής ευημερίας και των ευκαιριών, και
γ..Προστασία των δημοκρατικών αξιών στην καρδιά του αμερικανικού τρόπου ζωής.
Συνέδεε την εθνική ασφάλεια με την κατανομή της ισχύος, την πρόληψη των άμεσων απειλών και τη διατήρηση ενός σταθερού και ανοιχτού διεθνούς συστήματος.
Εξακολουθούσε να χαρακτηρίζει ως απειλή τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Ρωσική Ομοσπονδία δίνοντας παράλληλα έμφαση στην κλιματική κρίση.[23]
Υποστήριζε πως η ευημερία των πολιτών και η ανθεκτικότητα (resilience) της κοινωνίας είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την εθνική ασφάλεια και όχι οι εξωτερικές απειλές.[24]
Στις 12 Οκτωβρίου 2022 ο Πρόεδρος Biden εξέδωσε τη δέκατη όγδοη (18) Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ,[25] τα κύρια σημεία της οποίας ήταν τα ακόλουθα:
Καθόριζε ως στρατηγικές προκλήσεις την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής αλλά και των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, της επισιτιστικής κρίσης και των λοιπών παγκόσμιων κοινών απειλών.
Επεσήμαινε ότι οι ΗΠΑ παρέμεναν κυρίαρχη δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο, και ότι η φύση του σύγχρονου ανταγωνισμού αφορούσε στην υπεράσπιση της δημοκρατίας έναντι της αναθεωρητικής εξωτερικής πολιτικής των αυταρχικών κυβερνήσεων, αναφέροντας ως χαρακτηριστικά παραδείγματα τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Ρωσία.
Τόνιζε πως ο βέλτιστος τρόπος αντιμετώπισης όλων των προκλήσεων είναι η συνεργασία και πως επιδίωξη των ΗΠΑ είναι μία ελεύθερη, προσβάσιμη, ευήμερη και ασφαλής διεθνή τάξη.
Καθόριζε ως παγκόσμιες προτεραιότητες των ΗΠΑ:
α. Τον «παραγκωνισμό» (out-competing) της Κίνας και τον περιορισμό (constraining) της Ρωσίας,
β.Τη συνεργασία για την αντιμετώπιση των κοινών παγκόσμιων προκλήσεων.
- Επικεντρωνόταν στις ακόλουθες έξι (6) γεωγραφικές περιοχές ενδιαφέροντος:
α. Τον Ινδο-Ειρηνικό,
β. Την Ευρώπη,
γ. Το Δυτικό Ημισφαίριο,
δ. Τη Μέση Ανατολή,
ε. Την Αφρική, και
στ. Την Αρκτική.
- Όσον αφορά τέλος τον τομέα της Ευρωπαϊκής Ασφάλειας & Άμυνας, το εν λόγω έγγραφο ανέφερε ότι:
«Καθώς αυξάνουμε τη δική μας σημαντική συνεισφορά στις ικανότητες και την ετοιμότητα του ΝΑΤΟ -μεταξύ άλλων με την ενίσχυση των αμυντικών δυνάμεων και ικανότητες, και διατηρώντας τη μακροχρόνια δέσμευσή μας για εκτεταμένη αποτροπή- θα υπολογίζουμε ότι οι σύμμαχοί μας θα συνεχίσουν να αναλαμβάνουν μεγαλύτερη ευθύνη αυξάνοντας τις δαπάνες τους, ικανότητες και τις συνεισφορές τους. Οι ευρωπαϊκές αμυντικές επενδύσεις, μέσω ή συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ, θα είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της κοινής μας ασφάλειας σε αυτή την περίοδο εντεινόμενου ανταγωνισμού».
Ο προκλητικός Τραμπ & η ΕΕ μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία
Ένα γεγονός που αφορά έμμεσα την ευρωπαϊκή ασφάλεια & άμυνα στο οποίο δεν δόθηκε ωστόσο τόσο μεγάλη σημασία στην Ελλάδα είναι η αλλαγή τεσσάρων Συμβούλων Εθνικής Ασφαλείας μέσα σε διάστημα δύο (2) ετών κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του Τραμπ, καθώς το άτομο που κατέχει το συγκεκριμένο πόστο θεωρείται το «δεξί χέρι» κάθε Προέδρου, επηρεάζοντάς τον σημαντικά όσον αφορά τα θέματα ασφάλειας & άμυνας. Ο πρώτος Σύμβουλος Michael T. Flynn παραιτήθηκε τον Φεβρουάριο του 2017,[26] ο διάδοχός του LTG H.R.McMaster παραιτήθηκε τον Μάρτιο του 2018,[27] ενώ ο τρίτος Σύμβουλος John Bolton παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 παραδίδοντας τα καθήκοντά του στον Robert O’Brien έπειτα από επιθυμία του Προέδρου, λόγω «απόκλισης απόψεων».[28]
Τη μεγαλύτερη ωστόσο ανησυχία στους κόλπους της Ευρώπης προκάλεσαν διάφορες δηλώσεις του Τραμπ σχετικά με τη στάση τη στάση των ΗΠΑ όσον αφορά το μέλλον του ΝΑΤΟ και της Ευρώπης, τόσο κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του όσο και κατά τη διάρκεια της Προεκλογικής του εκστρατείας. Πιο συγκεκριμένα:
Τον Ιούλιο του 2018 –κατά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ– ο τότε Πρόεδρος Τραμπ προειδοποίησε τους Ευρωπαίους ηγέτες ότι οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν από το ΝΑΤΟ αν δεν αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες σύμφωνα με το κατώτατο όριο του 2% του ΑΕΠ.[29] Σχετικά πρόσφατα ωστόσο, δήλωσε ότι εξακολουθεί να υποστηρίζει την Ευρώπη προειδοποιώντας τους Ευρωπαίους ηγέτες να εκμεταλλευτούν το γεγονός αυτό.[30]
Τον Φεβρουάριο του 2024 –κατά την προεκλογική του εκστρατεία– ο Τραμπ δήλωσε ότι θα «ενθάρρυνε» τη Ρωσία να επιτεθεί σε οποιονδήποτε από τους συμμάχους των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ δεν έχουν εκπληρώσει τις οικονομικές τους υποχρεώσεις.[31] Λίγο αργότερα ωστόσο, διευκρίνισε ότι η εν λόγω δήλωση αποτελούσε ένα είδος διαπραγμάτευσης, προκειμένου να συμμορφωθούν τα «οικονομικά ασυνεπή» κράτη.[32]
Αν και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και η συνεχιζόμενη μέχρι και σήμερα ένοπλη σύγκρουση ανάγκασε την ΕΕ και τα κ-μ αυτής να λάβουν σημαντικές αποφάσεις σχετικά με την ασφάλεια & άμυνα για την υποστήριξη του αγώνα της Ουκρανίας και να αναθεωρήσουν διαδικασίες, στρατηγικές και θεσμούς, ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα όσον αφορά τη σχέση ΕΕ και ΝΑΤΟ ήταν η γενικότερη αύξηση των αμυντικών δαπανών των περισσοτέρων ευρωπαϊκών κρατών ώστε να συμμορφωθούν με το κατώτατο όριο του 2% επί του ΑΕΠ που έχει θέσει το ΝΑΤΟ (Εικόνα 4), αλλά και η εκδήλωση μεμονωμένων προσπαθειών από κράτη όπως η Γαλλία και η Γερμανία, τα οποία εξέφρασαν σε στρατηγικά τους έγγραφα την επιδίωξη ενίσχυσης των αμυντικών τους ικανοτήτων κά.
Σημαντική εξέλιξη όσον αφορά τον τομέα της ευρωπαϊκής ασφάλειας & άμυνας αποτελεί επίσης η πρόσφατη υιοθέτηση στις 27 Ιουνίου 2024του νέου Στρατηγικού Θεματολογίου –γνωστό και ως Στρατηγική Ατζέντα (Strategic Agenda)– της ΕΕ για την περίοδο 2024-2029,[33] το οποίο καθορίζει ως δεύτερο από τους συνολικά τρεις (3) πυλώνες, τη δημιουργία μίας «δυνατής και ασφαλούς Ευρώπης», μέσω της:
Διασφάλισης μίας συνεκτικής και επιδραστικής εξωτερικής δράσης,
Ενίσχυσης της ασφάλειας & άμυνας και της προστασίας των πολιτών,
Προετοιμασίας για μία μεγαλύτερη και ισχυρότερη Ένωση, και
Επιδίωξης μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη διαχείριση της μετανάστευσης και των συνόρων.
Εικόνα 6. Ο Επίτροπος της ΕΕ για την Άμυνα και το Διάστημα, Andrius Kubilius
Τέλος, άλλη μία θετική εξέλιξη στον τομέα της ευρωπαϊκής ασφάλειας & άμυνας αποτελεί η νέα σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission) που ανακοινώθηκε στις 18 Ιουλίου 2024,[35] η οποία περιλαμβάνει για πρώτη φορά Επίτροπο για την Άμυνα και το Διάστημα (Commissioner for Defence and Space), θέση την οποία κατέλαβε ο Λιθουανός Andrius Kubilius.[36] Ανάμεσα δε στα καθήκοντα[37] που του ανατέθηκαν από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ursula von der Leyen) –η οποία τόνισε την ανάγκη δημιουργίας μίας πραγματικής Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης (European Defence Union) επισημαίνοντας ότι τα κ-μ της ΕΕ θα είναι πάντα υπεύθυνα για τις ένοπλες δυνάμεις τους– ήταν, τα ακόλουθα:
Η παρουσίαση της Λευκής Βίβλου για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Άμυνας (White Paper on the Future of European Defence), εντός εκατό (100) ημερών.
Η δημιουργία Ενιαίας Αγοράς για την Άμυνα (Single Market for Defence).
Ο καθορισμός Αμυντικών Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (Defence Projects of Common Interest, DPCI), δίνοντας έμφαση στο σχεδιασμό και την εφαρμογή μίας Ευρωπαϊκής Ασπίδας Αεράμυνας (European Air Shield) και ενός κοινού έργου κυβερνοάμυνας.
Η επίβλεψη της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Βιομηχανικής Στρατηγικής, του Ευρωπαϊκού Αμυντικού Βιομηχανικού Προγράμματος, και της Διαστημικής Στρατηγικής της ΕΕ για την Ασφάλεια και την Άμυνα (EU Space Strategy for Security and Defence).
Η ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (European Defence Fund).
Η υποβολή πρότασης για τη θέσπιση Δίκαιου Διαστήματος της ΕΕ (EU Space Law) και ευρωπαϊκών κοινών ενδεικτών (standards) και κανόνων (rules) για τις διαστημικές δραστηριότητες.
Η υποβολή πρότασης για τη δημοσίευση μίας Στρατηγικής για την Οικονομία Διαστημικών Δεδομένων (Space Data Economy Strategy).
Εν κατακλείδι…
Λαμβάνοντας υπόψιν τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο παρόν άρθρο γίνεται αντιληπτό ότι οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ έχουν παρουσιάσει αξιοσημείωτη πρόοδο, καθώς το ΝΑΤΟ –αν και παραμένει το θεμέλιο της ευρωπαϊκής άμυνας– όχι μόνο αποδέχεται αλλά ενθαρρύνει τον ενισχυμένο ρόλο της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας & άμυνας. Στο γεγονός αυτό συνέβαλε το αυξημένο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού,[38] η μειωμένη επιθυμία του ανθρώπινου δυναμικού των ΗΠΑ να ενταχθεί στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις και κυρίως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, καθώς οποιαδήποτε άμεση εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο εν λόγω θέατρο επιχειρήσεων θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε μία γενικευμένη σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Όσον αφορά την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ και την επίδραση που ενδέχεται να έχει στην ευρωπαϊκή ασφάλεια & άμυνα, αφενός μεν η παραδοχή εκ μέρους του μελλοντικού Προέδρου ότι οι απειλές αποχώρησης των ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ και η παρότρυνση της Ρωσίας να επιτεθεί στους ασυνεπείς συμμάχους των ΗΠΑ αποτελούσαν διαπραγματευτικό τέχνασμα, αφετέρου δε η συμμόρφωση των περισσοτέρων ευρωπαϊκών κρατών όσον αφορά το κατώτατο όριο αμυντικών δαπανών που έχει καθοριστεί από το ΝΑΤΟ, συνηγορούν στο γεγονός ότι δεν συντρέχουν λόγοι ανησυχίας όσον αφορά την ευρωπαϊκή ασφάλεια & άμυνα.
Εξάλλου, από τις αναφορές που παρατέθηκαν διαπιστώνεται ότι η παρότρυνση των ευρωπαϊκών κρατών για συμμόρφωση με το εν λόγω όριο διατυπώνεται τόσο στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας που δημοσιεύτηκε κατά την Προεδρία του Donald Trump όσο και του Joe Biden. Απλώς, οι σχετικές δηλώσεις και η εν γένει συμπεριφορά του πρώτου ήταν σαφώς πιο ερειστική από αυτή του δεύτερου. Η στάση επομένως αυτή των ΗΠΑ θα πρέπει αξιοποιηθεί από την ΕΕ ως μία ευκαιρία περεταίρω αμυντικής ανάπτυξης και όχι σαν ένα απειλητικό γεγονός.
Τέλος, η κατεύθυνση στην οποία οφείλει να κινηθεί η ΕΕ όσον αφορά την ευρωπαϊκή ασφάλεια & άμυνα, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην πρόσφατη δήλωση του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας και Αντιπρόεδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέπ Μπορέλ, σύμφωνα με την οποία:
«[…] Η άμυνα, δηλαδή η ύπαρξη στρατιωτικών δυνατοτήτων, θα βρίσκεται στο επίκεντρο των πολιτικών της ΕΕ. Ίσως να είναι η τρίτη πράξη του σχεδίου της ΕΕ. […] στο επόμενο βήμα, το ευρωπαϊκό σχέδιο θα σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την οικοδόμηση μιας κοινής ασφάλειας και άμυνας […] Πρέπει να οικοδομήσουμε την κοινή μας αμυντική ικανότητα. Πρέπει να αναλάβουμε τις δικές μας ευθύνες. […] Το ΝΑΤΟ θα παραμείνει απολύτως αναντικατάστατο. Αλλά μέσα στο ΝΑΤΟ πρέπει να οικοδομήσουμε έναν ισχυρό ευρωπαϊκό πυλώνα».[39]
[1] Η πρωτότυπη Συνθήκη του Βόρειου Ατλαντικού με τις υπογραφές των ηγετών των ιδρυτικών κ-μ του της Συμμαχίας έχει βρίσκεται αναρτημένη στον ακόλουθο σύνδεσμο (link) https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/history_pdf/20161122_E1-founding-treaty-original-treaty_NN-en.pdf.
[2] Τα ιδρυτικά κ-μ του ΝΑΤΟ ήταν το Βέλγιο, ο Καναδάς, η Δανία, η Γαλλία, η Ισλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Πορτογαλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ.
[3] Council of the European Union. (2022, April 06). European Security Strategy - A secure Europe in a better world [Official Document]. https://www.consilium.europa.eu/en/documents-publications/publications/european-security-strategy-secure-europe-better-world/#:~:text=The%20European%20Council%20adopted%20the,approach%20and%20remains%20fully%20relevant. (11/04/2024).
[4] Krentz, O. (2023, October). Common security and defence policy. European Parliament.. https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/159/common-security-and-defence-policy#:~:text=The%20CSDP%20is%20the%20main,strengthen%20international%20peace%20and%20security. (12/04/2024).
[5] European Union External Action. (2019, December 15). A Global Strategy for the European Union’s Foreign and Security Policy [Official Document]. https://www.eeas.europa.eu/eeas/global-strategy-european-unions-foreign-and-security-policy_en (12/04/2024).
[6] Κουκάκης, Γ. (2022, Απρίλιος 01). Προς τα που δείχνει η Στρατηγική Πυξίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κέντρων Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων. https://www.doi.org/10.13140/RG.2.2.11656.70406 (12/04/2024).
[7] Hofmann, S. & Reynolds, C. (2007). EU-NATO Relations: Time to Thaw the ‘Frozen Conflict’. German Institute for International and Security Affairs. https://www.files.ethz.ch/isn/118770/2007_EU_NATO_E.pdf (07/04/2024).
[8] Η Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) αρχικά αναφερόταν ως Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ - European Security and Defence Policy, ESDP).
[9] North Atlantic Treaty Organization. (2022, December 16). EU-NATO Declaration on ESDP [Official Document]. https://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_19544.htm (12/04/2024).
[10] European Parliament. (n.d.). Berlin Plus agreement. https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/dv/berlinplus_/berlinplus_en.pdf (12/04/2024).
[11] North Atlantic Treaty Organization. (2016, July 08). Joint declaration by the President of the European Council, the President of the European Commission, and the Secretary General of the North Atlantic Treaty Organization [Official Document]. https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_133163.htm (12/04/2024).
[12] North Atlantic Treaty Organization. (2018, July 10). Joint Declaration on EU-NATO Cooperation by the President of the European Council, the President of the European Commission, and the Secretary General of the North Atlantic Treaty Organization [Official Document]. https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_156626.htm (12/04/2024).
[13] North Atlantic Treaty Organization. (2023, January 10). Joint Declaration on EU-NATO Cooperation [Official Document]. https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_210549.htm?selectedLocale=en (12/04/2024).
[14] European Union External Action. (2021, October 27). Tackling Disinformation, Foreign Information Manipulation & Interference. https://www.eeas.europa.eu/eeas/tackling-disinformation-foreign-information-manipulation-interference_en (17/04/2024).
[15] North Atlantic Treaty Organization. (2022). NATO 2022 Strategic Concept [Official Document]. https://www.nato.int/strategic-concept/ (10/04/2024).
[16] North Atlantic Treaty Organization. (2024, April 05). Defence expenditures and NATO’s 2% guideline. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49198.htm (10/04/2023).
[17] The White House. (2017). National Security Strategy of the United States of America. http://nssarchive.us/wp-content/uploads/2020/04/2017.pdf
[18] Koukakis, G. (2022). The National Security Strategy of the USA: Background, Recent Developments and Future Considerations Regarding the International Security Environment. HAPSc Policy Briefs Series, 3(2), 122–132. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.33792
[19] Inboden, W. (2018, January 2). A comprehensive roundtable on the National Security Strategy. War on the Rocks.https://warontherocks.com/2018/01/comprehensive-roundtable-national-security-strategy/
[20] Jost, T. (2017, December 28). The new pessimism of U.S. Strategy towards China. War on the Rocks. https://warontherocks.com/2017/12/new-pessimism-u-s-strategy-towards-china/
[21] The White House. (2021). Interim National Security Strategic Guidance. https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2021/03/NSC-1v2.pdf
[22] Αυτές περιελάμβαναν την «Προστασία της ασφάλειας του αμερικανικού λαού», τη «Διεύρυνση της οικονομικής ευημερίας και των ευκαιριών» και την «Προστασία των δημοκρατικών αξιών στην καρδιά του αμερικανικού τρόπου ζωής».
[23] Baumann, Z. (2021). Biden’s National Security Strategy: Domestic Threats Take Centre Stage. International Centre for Counter-terrorism. https://icct.nl/publication/bidens-national-security-strategy-domestic-threats/
[24] McInnis, K. (2021, March 29). The Interim National Security Strategic Guidance. Congressional Research Service.https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF11798
[25] The White House. (2022). National Security Strategy. https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/Biden-Harris-Administrations-National-Security-Strategy-10.2022.pdf
[26] Ansari, A. & Dewan, A, (2017, February 14). How Michael Flynn lost his job in 23 days. CNN Politics.https://edition.cnn.com/2017/02/14/politics/michael-flynn-resigns-timeline/index.html
[27] Ewing, P. (2018, March 22). Trump National Security Adviser H.R. McMaster To Resign, Be Replaced By John Bolton. Npr. https://www.npr.org/2018/03/22/593283104/trump-national-security-adviser-h-r-mcmaster-to-resign-be-replaced-by-john-bolto?t=1648496360980
[28] Hudson, J. & Wagner, J. (2019, September 18). Trump realigns national security team with a low-profile adviser. The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/politics/trump-taps-robert-c-obrien-to-replace-john-bolton-as-national-security-adviser/2019/09/18/5e629724-da18-11e9-bfb1-849887369476_story.html
[29] MacAskill, E. (2018, July 12). Trump claims victory as Nato summit descends into mayhem. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2018/jul/12/donald-trump-nato-summit-chaos-germany-attack-defence-spending
[30] McDonald, A. (2024, March 19). Donald Trump says he won’t quit NATO — if Europe pays its way. Politico. https://www.politico.eu/article/donald-trump-says-he-wont-quit-nato-if-europe-pays-its-way/
[31] Helmore, E. (2024, February 11). Trump says he would encourage Russia to attack Nato allies who pay too little. The Guardian. https://www.theguardian.com/us-news/2024/feb/11/donald-trump-says-he-would-encourage-russia-to-attack-nato-countries-who-dont-pay-bills
[32] Le Monde. (2024, March 20). Trump explains recent NATO threats as a ‘form of negotiation’. https://www.lemonde.fr/en/united-states/article/2024/03/20/trump-describes-recent-nato-threats-as-a-form-of-negotiation_6636346_133.html
[33] European Council. (2024). Strategic Agenda 2024-2029 [Official Document]. https://www.consilium.europa.eu/en/european-council/strategic-agenda-2024-2029/
[34] European Council. (n.d.). Timeline - Path to the strategic agenda 2024–2029. https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/timeline-path-to-the-strategic-agenda-2024-2029/
[35] European Commission. (n.d.). Commissioners-designate (2024-2029). https://commission.europa.eu/about-european-commission/towards-new-commission-2024-2029/commissioners-designate-2024-2029_en
[36] European Commission. (n.d.). Andrius Kubilius (Lithuanian nationality) [Biography]. https://commission.europa.eu/document/download/6fced629-08e3-4175-98e9-caa1a8337f8d_en?filename=CV%20Kubilius.pdf
[37] European Commission. (2024, September 17). Andrius Kubilius - Mission letter [Official Document]. https://commission.europa.eu/document/1f8ec030-d018-41a2-9759-c694d4d56d6c_en
[38] European Union External Action Service. (2024, April 09). Defense: Speech by High Representative/Vice President Josep Borrell at Forum Europa. https://www.eeas.europa.eu/eeas/defense-speech-high-representativevice-president-josep-borrell-forum-europa_en
[39] Οπ.π.