Στο τέλος του 2020, και ατενίζοντας το 2021, μιλάγαμε για ελπίδες ολοκλήρωσης του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης εντός του 2021, παίρνοντας θάρρος από την παρουσία της κας Κριστίν Λαγκάρντ στη διοίκηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και τη λεκτική (διστακτική) μεταστροφή του τότε Γερμανού Υπουργού Οικονομικών Όλαφ Σόλτς στους Financial Times. Η δήλωση αυτή, του σημερινού Καγκελάριου της Γερμανίας, ότι ‘ένα πλαίσιο τραπεζικής ένωσης πρέπει να περιλαμβάνει κάποιο μηχανισμό για κοινή ευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων’ ερμηνεύτηκε ως μία διστακτική αλλαγή στάσης των Γερμανών προς την Τραπεζική Ενοποίηση και την τελική ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Οικονομικής Ένωσης.
Οι ελπίδες δεν επαληθεύθηκαν ούτε το 2021 καθώς ούτε η (δυναμική) Προεδρία της Πορτογαλίας μπόρεσε να προωθήσει επαρκώς το θέμα, αλλά ούτε και η (διαχειριστική) Προεδρία της Σλοβενίας έδειξε κάποιο σημαντικό αποτέλεσμα.
Για το 2022, και ιδιαιτέρως για το α΄ εξάμηνο το 2022, αναμένουμε να δούμε το πρόγραμμα της Γαλλικής Προεδρίας, το οποίο θα δείξει κάποιες προθέσεις και κατευθύνσεις δράσεων. Όμως, η στάση της Γαλλίας, όλα τα χρόνια των διαπραγματεύσεων, θα μπορούσε να συνοψιστεί στο ”ναι μεν αλλά”, ”είμαστε θετικοί, αλλά και σκεπτικοί”, όμως ποτέ ανοικτά αρνητικοί.
Ας μην ξεχνάμε ότι το θέμα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παραμένει πάντα πολιτικό. Η σύσταση της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης συνεχίζει να αποτελεί τον κυριότερο, εν δυνάμει, στόχο των θεσμικών Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο δρόμο προς την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Η προσαρμογή της τραπεζικής νομοθεσίας σε κοινό ευρωπαϊκό επίπεδο, και τα συμφωνηθέντα ρυθμιστικά μέτρα παρέμβασης των ελεγκτικών αρχών, αναβαθμίζουν την εμπιστοσύνη των ευρωπαίων πολιτών στη λειτουργία των Τραπεζικών Ιδρυμάτων και τη συμβολή τους στην οικονομική ανάκαμψη.
Οι σκοποί της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης εξυπηρετούνται από 3 πυλώνες και θεμελιώνονται με ένα ενιαίο σύστημα κανόνων (Single Rulebook):
Τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (SSM), σκοπός του οποίου είναι η συμβολή στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στον ευρωπαϊκό τραπεζικό τομέα και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τραπεζών. Το Όργανο αυτό λειτουργεί κανονικά.
Τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης (SRM), σκοπός του οποίου είναι η εξασφάλιση της εύτακτης εξυγίανσης των προβληματικών τραπεζών, με το ελάχιστο δυνατό κόστος για τους φορολογουμένους και την πραγματική οικονομία. Το Όργανο αυτό χρειάζεται βελτίωση στη λειτουργία του και, προσφάτως, του έχει ανατεθεί η εξαιρετικά περίπλοκη εργασία της ‘Διοίκησης Κρίσεων’ των Τραπεζών.
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εγγύησης Καταθέσεων (EDIS), σκοπός του οποίου είναι η εγγύηση των καταθέσεων και η διασφάλιση εναρμονισμένου ύψους, ανά καταθέτη, σε σταθερό επίπεδο κάλυψης (100.000 EUR). Επίσης, η δημιουργία ενός Ταμείου Ασφάλισης Καταθέσεων. Το Όργανο αυτό, ουσιαστικά, δεν λειτουργεί καθώς αποτελεί το σημείο τριβής τελείως αντίθετων απόψεων, μεταξύ κρατών-μελών με διακριτό γεωγραφικό προσδιορισμό (Βόρειοι-Νότιοι). Σοβαρές διχογνωμίες για την αμοιβαιοποίηση ζημιών των τραπεζών και των τρόπων μείωσης των κινδύνων.
Όλοι συμφωνούν ότι η σημερινή εικόνα και λειτουργία του εγχειρήματος της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης είναι ημιτελής καθώς ο πρώτος πυλώνας είναι σχεδόν ολοκληρωμένος, ο δεύτερος λειτουργεί μεν, αλλά χρειάζεται βελτίωση και ο τρίτος δεν λειτουργεί καθώς εκκρεμεί η συμφωνία των κρατών-μελών για ένα πανευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων. Σε κάθε τραπεζικό σύστημα, η ασφάλεια των καταθέσεων παρέχει εμπιστοσύνη τόσο στους καταθέτες, οι οποίοι θα εμπιστευτούν στις τράπεζές τους τα κεφάλαιά τους, όσο και στο σύστημα πληρωμών, το οποίο εξασφαλίζει την κανονική αποπληρωμή του χρέους.
Η ανάγκη για πραγματική Τραπεζική Ένωση είναι ισχυρότερη σε μια νομισματική ένωση, όπου η στενή σχέση μεταξύ των νομισματικών πολιτικών και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας είναι πιο ισχυρή. Η μερική (υπολειτουργούσα) Τραπεζική Ένωση δεν είναι καλύτερη από την ανυπαρξία Τραπεζικής Ένωσης.
Όπως προαναφέρθηκε, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση παραμένει ένα ημιτελές οικοδόμημα καθώς δεν λειτουργεί ο τρίτος πυλώνας της, το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εγγύησης Καταθέσεων, ο οποίος θα μπορεί να αποζημιώνει τους ευρωπαίους καταθέτες από πιθανή κατάρρευση προβληματικής τράπεζας, όπως και η μη διατήρηση κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας των τραπεζών.
Συντονισμένες προσπάθειες, πλέον της δεκαετίας, δεν μπορούν να ξεπεράσουν τη δυστοκία των Υπουργών Οικονομικών της Γερμανίας, Ολλανδίας, Φινλανδίας και χωρών της Βαλτικής να αποδεχτούν την κοινή ανάληψη και διαχείριση κινδύνων, τόσο όσον αφορά στο μηχανισμό διάσωσης τραπεζών με ίδια μέσα και τη χρηματοδότηση του Ταμείου εξυγίανσης τραπεζών, όσο και στην αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Το σκεπτικό είναι απλό: πρώτα μείωση του ενεργητικού των τραπεζικών ισολογισμών από τον μεγάλο όγκο των ”τοξικών” κόκκινων δανείων και μετά η δημιουργία συστήματος εγγύησης καταθέσεων.
Καθίσταται εμφανές ότι η έννοια της ”εμπιστοσύνης” είναι αυτή που λείπει σήμερα στα κράτη-μέλη της Ένωσης. Σε μία Τραπεζική Ένωση, η απώλεια εμπιστοσύνης σε κάποια τράπεζα μιας χώρας εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε γενικότερη κρίση υπονόμευσης του ενιαίου νομίσματος.
Επίσης, λόγω της ”πολυκρατικής” δομής των τραπεζών, η κρίση αναμένεται να συμπαρασύρει και ολόκληρο το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, όπως έδειξε η πρόσφατη κρίση χρέους των κρατών-μελών του Νότου.
Ένα από τα κυρίαρχα σημεία διαφωνίας στις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις, υποκριτικό ή μη, είναι ο χρόνος ασφάλισης των καταθέσεων: η ασφάλεια των καταθέσεων θα διασφαλιστεί μετά την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης, όπου οι τράπεζες θα είναι ισχυρές, ή στην αρχή της όλης διαδικασίας με κίνδυνο μικρές, κυρίως, τράπεζες να δυναμιτίσουν το όλο εγχείρημα και να μεταδώσουν την κρίση σε βάρος των υπόλοιπων τραπεζών.
Τέλος, ποιος θα πληρώσει το κόστος από τραπεζικά περιουσιακά στοιχεία που θα αποδειχθούν ανεπαρκή, όπως και την συνεπαγόμενη απώλεια κεφαλαίων.
Προς αντιμετώπιση όλων των ερωτημάτων, η Επιτροπή έχει προβεί σε σειρά συγκεκριμένων ενεργειών από τον Νοέμβριο του 2015, με την κατάθεση πρότασης για δημιουργία Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασφάλισης Καταθέσεων (EDIS). Συστάθηκαν ειδικές Ομάδες Εργασίας τεχνικού επιπέδου, με οδικό χάρτη την έναρξη πολιτικών συζητήσεων.
Οι ενστάσεις επικεντρώθηκαν σε θέματα κινδύνου και τη δημιουργία του απαραίτητου προληπτικού μηχανισμού ασφαλείας. Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΒΑ) απάντησε στη σχετική πρόταση της Επιτροπής, δημοσιοποιώντας μελέτη της όπου αποδεικνύεται ότι ένας αριθμός τραπεζών των κρατών-μελών δεν είναι σε θέση να καλύψει το ελάχιστο απαιτούμενο όριο πρόσβασης στα κεφάλαια εξυγίανσης των τραπεζών αυτών (Ίδια Κεφάλαια και Επιλέξιμες Υποχρεώσεις, MREL), με αυξημένο κίνδυνο ζημιών για τους καταθέτες τους.
Συμπερασματικά, η όλη διαδικασία βρίσκεται σε παρατεταμένη, ουσιαστικά, ακινησία και σε καθεστώς συνεχών ατελέσφορων διαβουλεύσεων. Άρα, απαιτείται πολιτική λύση. Η Προεδρία της Σλοβενικής Προεδρίας παραδίδει στη Γαλλική Προεδρία το μέλλον του εγχειρήματος, με απώτερο στόχο την έναρξη πολιτικών συζητήσεων.
Το 2022 μπορεί να αποτελέσει σταθμό για την ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης και του οικοδομήματος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης ή θα συνεχιστούν οι, τεχνικού επιπέδου, διαβουλεύσεις, οι οποίες θα οδηγήσουν στη διαιώνιση του εγχειρήματος; Μήπως κάποια ημέρα του 2022 γίνουμε μάρτυρες μιας ξαφνικής πολιτικής συμφωνίας;
***
Δρ. Ιωάννης Μυλωνάκης
Ειδικός Επιστήμονας Υπουργείου Οικονομικών