Ανδρέας Λεντάκης, ο γνήσιος Καρπάθιος
Κι όμως, υπάρχουν άνθρωποι που ούτε ο θάνατος δε είναι ικανός να τους βάλει στο περιθώριο, ήταν τέτοιο το έργο, η συλλογική όπως και η προσωπική πορεία τους, που σε κάθε ευκαιρία τους νιώθεις συμμέτοχους, ενεργούς στις πιο μεγάλες, τις βαθιές εξελίξεις.
Μια τέτοια, τεράστια προσωπικότητα, σύμβολο της σύγχρονης Ελλάδας, είναι ο Ανδρέας Λεντάκης. Από τη μια τα γράμματα, οι μελέτες και η θεωρητική υπόσταση κι από την άλλη οι αγώνες δεκαετιών, για την εδραίωση της Δημοκρατίας και την εφαρμογή της στην χώρα μας.
Το πρώτο που ξεχωρίζεις στον Ανδρέα είναι η καταγωγή, ο Λεντάκης είναι νησιώτης, ένας γνήσιος Καρπάθιος. Παιδί μεταναστών, γεννημένος στην Αιθιοπία (Αβησσυνία), φορτωμένος πνευματικά χαρίσματα, ξεπέρασε τα οικογενειακά χτυπήματα της μοίρας και μέσα σε απόλυτη ταύτιση σκέψης, λόγου και δράσης έφτασε να αποτελεί το παράδειγμα των αγώνων μιας εποχής.
Αν για τους περισσότερους σημερινούς πολιτικούς η χειρότερη καταδίκη, η μεγαλύτερη ταπείνωση, είναι το σύντομο πέρασμα από τη σκηνή και η εξαφάνιση τους από το κοινωνικό γίγνεσθαι, για τον Ανδρέα Λεντάκη συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Ως φιλόσοφος, ποιητής - στοχαστής, αλλά και ενεργός πολιτικός όχι μόνο δεν έπαψε να αναπνέει, αλλά είναι εδώ, στέκει στο παρόν, συμμετέχει, συμβουλεύει, προκαλεί συνειδήσεις και εξακολουθεί να αποτελεί την πρώτη γραμμή της πατρίδα μας.
Χτυπούν το βράδυ στη ταράτσα τον Αντρέα…
Πρωτοπόρος σε κάθε του ανάσα, ο Αντρέας Λεντάκης είναι ένα από τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν, έγραψαν την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Αγγίζοντας μικρές, ωστόσο σπουδαίες, λεπτομέρειες της πορείας του φανερώνεται ο χαρακτήρας, ο ρόλος και το ανεκτίμητο έργο του.
Τη μαύρη περίοδο της χούντας ήταν ενταγμένος στην ΕΔΑ, φυλακίστηκε για τέσσερα χρόνια και του αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια. Φτάνει μόνο ένα τραγούδι, το «Σφαγείο» του Μίκη Θεοδωράκη, να μας κάνει συμμέτοχους στο δράμα και ταυτόχρονα στον μεγαλείο του αγώνα για Ελευθερία και Δημοκρατία.
Ο Αντρέας χτυπιέται, βασανίζεται για 140 μερόνυχτα στην οδό Μπουμπουλίνας, στην ταράτσα του κολαστηρίου της ΕΣΑ. Στο διπλανό κελί έχουν μεταφέρει τον Μίκη Θεοδωράκη που ήταν αχώριστος φίλος και συναγωνιστής του από το 1963. Στη φυλακή αναπτύσσουν έναν μυστικό κώδικα, επικοινωνούν με χτυπήματα στους τοίχους, αντέχουν, παίρνουν και δίνουν θάρρος στους συντρόφους τους. Γίνονται παράδειγμα σε όλη την κοινωνία, λυγίζουν τα σίδερα, αλλάζουν την ιστορία.
Δε έσκυψε, έχτιζε μέσα στις στάχτες και έφτανε μόνο μια κίνηση, για να σβήσει, να ακυρώσει τα πιστεύω τους βασανιστών του! Τους συγχώρεσε και τάχθηκε υπέρ της αίτησης χάριτος που αργότερα ζήτησαν κάποιοι εκ των γερασμένων πραξικοπηματιών να αποφυλακισθούν. Μέσα από τις επαναλήψεις και την υπενθύμιση της ιστορίας μαθαίνουμε, γινόμαστε λίγο καλύτεροι.
100% Καρπάθιος
Αν κάτι χαρακτηρίζει τους ανθρώπους, ακόμη και μετά την ύπαρξη τους, δεν είναι άλλο από τον τόπο καταγωγής και το γενεαλογικό τους δέντρο. Κάθε φορά που ανατρέχουμε στην διαδρομή του Αντρέα Λεντάκη συναντάμε και το νησί του!
Ο πατέρας του, Βασίλειος Λεντάκης, είχε καταγωγή από την Όλυμπο της Καρπάθου και σε έρευνα του συντοπίτη του Γιώργου Τσαμπανάκη αποδεικνύεται ότι το αυθεντικό οικογενειακό επώνυμο ήταν Πρωτόπαπας και ήταν κλάδος της πολυμελέστερης φαμίλιας της Ολύμπου Καρπάθου. Από την πλευρά του πατέρα του Αντρέα, ο προπάππους ονομαζόταν Βασίλης του Νικολή του Πρωτόπαππα. Αυτός παντρεύτηκε τη Καλίτσα του Λεντή του Διακολιού, του ονομαζόμενου «Λεντάκη», λόγω της μικροκαμωμένης σωματικής διαπλάσεως. Σύμφωνα λοιπόν με τον Ολυμπίτη ερευνητή Γ. Τσαμπανάκη, το μητρικό επώνυμο άλλαξε στην πράξη το πατρικό, μια πρακτική που δεν ήταν άγνωστη για το χωριό. Ένα από τα παιδιά του, ο Λεντής (χαϊδευτικό του Ηλίας) Β. Λεντάκης παντρεύτηκε την Ολυμπίτισσα Μορφίνη του Αντρούλη του Μιχαλάκη και απέκτησαν δυο παιδιά, τον Βασίλη και την Καλίτσα. Αυτός ο Βασίλης, που γεννήθηκε στην Όλυμπο το 1884 ,ήταν ο πατέρας του Αντρέα.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, όπως πολλοί Καρπάθιοι, μετανάστευσε στον Πειραιά, δούλεψε στα λατομεία κι από εκεί βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και με μια παρέα Καρπάθιων μεταναστών έφτασε στην Αβησσυνία.
Αντλώντας πληροφορίες από το βιβλίο του μεγαλύτερου αδελφού του Αντρέα, Μιχάλη Λεντάκη, (Ethiopia,The view from Within, London 2005) μαθαίνουμε ότι 13 νεαροί Καρπάθιοι φτάνουν στην πόλη Ντίρε Ντάουα και αρχικά δουλεύουν στις κατασκευές του σιδηρόδρομου. Μεταξύ τους τα τρία αδέλφια Ασλανίδη, τα αδέλφια Πάχου, ο Δήμαρχος και ο Τσέρκης. Το ρεύμα των Ευρωπαίων μεταναστών ήταν μεγάλο γιατί ο αυτοκράτορας προσέφερε μεγάλες διευκολύνσεις στους ξένους. Να σημειώσουμε ότι το 1918, όταν ιδρύεται η Ελληνική Κοινότητα της Αντίς Αμπέμπα, λειτουργούν ήδη ο Καρπαθιακός Εκπαιδευτικός Σύλλογος και ο Παρροδιακός Εκπαιδευτικός Σύλλογος.
Ο Βασίλης Λεντάκης δούλεψε στην ανέγερση των ανακτόρων του αυτοκράτορα Μενελίκ Β’ (1889-1913), μάλιστα ο ίδιος ανέλαβε και έχτισε το παλάτι του στην Αντίς Αμπέμπα. Επίσης στην πόλη Ναζαρέτ έχτισε την Αυτοκρατορική κατοικία, την αγορά και το σχολείο. Ανάμεσα στα έργα που ανέλαβε ήταν ο καθεδρικός ναός του Αγίου Γεωργίου, στην πρωτεύουσα, καθώς και αρκετές ακόμη εκκλησίες. Ένα έργο που τον χαρακτηρίζει είναι το άγαλμα της ελευθερίας, που στήθηκε στην κεντρική πλατεία της πρωτεύουσας. Αυτό το μνημείο ονομαζόταν «Λέων του Ιούδα» και ήταν το εθνικό έμβλημα της αυτοκρατορικής Αιθιοπίας (ο Αυτοκράτορας της Αιθιοπίας έφερε τους τίτλους «Εκλεκτός του Θεού» και «Κατακτών Λέων της φυλής του Ιούδα»).
Για τις υπηρεσίες του ο πρωτομάστορας Βασίλης Λεντάκης βραβεύτηκε από τον αυτοκράτορα, πολύ νωρίτερα είχε συνδεθεί (άραγε την παντρεύτηκε;) με την ντόπια Ουαλέτε Μάριαμ, έκαναν και ένα γιο, τον Ηλία. Όμως το 1930, διάλεξε να παντρευτεί μια Καρπαθιά και η μοίρα του ήταν η Ευαγγελία Μιχαήλ Νουάρου, με καταγωγή από το χωριό Μενετές.
Το πρώτο τους παιδί, ήταν η Ασπασία, που όμως πέθανε πολύ νωρίς, στη συνέχεια γεννήθηκε ο Μιχάλης (16.8.1932) και ακολούθησε ο Αντρέας (5.9.1935), όμως η μητέρα πέθανε στα ξαφνικά το 1938. Ο Μιχάλης και ο μικρός Αντρέας μετακομίζουν στο σπίτι της αδελφής της μητέρας του, θα μεγαλώσουν με την Ευδοκία Νουάρου και τον σύζυγο της, τον Ανδρέα Κουσουμπέση, από το Πήλιο. Ο πατέρας του Ανδρέα και σπουδαίος μάστορας, Βασίλης συνέχισε την εργασία στις κατασκευές μέχρι το 1946, όπου αρρώστησε και πέθανε από επιδημία τύφου στην πόλη Ναζαρέτ.
Οφείλουμε να επαναλάβουμε ότι έπειτα από ενδελεχή έρευνα του Συμβούλου Πολιτισμού της Περιφερειακής Ενότητας Καρπάθου – Κάσου, κ. Γιώργου Τσαμπανάκη, δεν βρέθηκε καμιά πληροφορία που να αποδίδει κρητικές ρίζες στον Αντρέα Β. Λεντάκη.
Αυτόφωτος αγωνιστής
Ο Ανδρέας Λεντάκης έρχεται στην Ελλάδα το 1953, ήταν ήδη πρώτος στα γράμματα, ήδη μιλά 5-6 γλώσσες, ως αριστούχος γίνεται-υπότροφος της Ελληνικής Κοινότητας, έτσι εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία, όμως κατά τη διάρκεια των σπουδών και εξαιτίας της έντονης φοιτητικής δράσης, του αφαίρεσαν την ελληνική ιθαγένεια για 19 χρόνια.
Μπροστάρης στους αγώνες των δεκαετιών 1950-60, ιδρυτικό μέλος της «Νεολαίας Λαμπράκη», ο Λεντάκης είναι ο πρώτος πολιτικός κρατούμενος φοιτητής, μαζί με ακόμη ένα φοιτητή της ιατρικής, τον Τάκη Γεωργίου.
Κατά τη διάρκεια της χούντας παρέμεινε στη φυλακή και την εξορία για τέσσερα χρόνια. Τον έστειλαν στην Άνδρο και τη Μήλο, εκεί είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί με την ιστορία των νησιών, έγραψε βιβλία κι έτσι ανέδειξε την ιστοριογραφία της Μήλου. Αργότερα πέρασε από τις φυλακές Αβέρωφ και Αίγινας, επίσης βρέθηκε στη Λέρο (στο Παρθένι και στο Λακκί) και στον Ωρωπό.
Το 1977, στην μεταπολίτευση, εκλέγεται πρόεδρος της ΕΔΑ (1987-1993) και τον επόμενο χρόνο δήμαρχος Υμηττού, όπου και επανεξελέγη ακόμη δύο φορές (1982, 1986). Στις εκλογές του 1989 και 1990 εξελέγη βουλευτής με τον Συνασπισμό, παραιτήθηκε όμως το 1993 για να εκλεγεί στις εκλογές τις ίδιας χρονιάς με την Πολιτική Άνοιξη. Στον απολογισμό του κοινοβουλευτικού έργου του (1993-1996) καταγράφονται 597 ερωτήσεις σε υπουργούς, 73 επίκαιρες ερωτήσεις, 285 αναφορές.
Στην τοπική αυτοδιοίκηση άφησε το αποτύπωμα του. Ο Λεντάκης ήταν ο εμπνευστής και θεμελιωτής πανελλήνιων θεσμών, των Κέντρων Ανοιχτής Προστασίας Ηλικιωμένων, (ίδρυσε το πρώτο ΚΑΠΗ το 1981 και σήμερα φτάνουμε να μετράμε 900), του Ε.Α.Π. (Ελεύθερου Ανοικτού Πανεπιστημίου), του Θεάτρου Βράχων Υμηττού-Βύρωνα (σήμερα ονομάζεται «Μελίνα Μερκούρη»), αλλά και του γνωστού προγράμματος «Φροντίδα στο σπίτι», που αφού πέρασε μια δεκαετία άρχισε να εφαρμόζεται στους δήμους με όνομα «Βοήθεια στο σπίτι», επίσης καταγράφονται πολλές ακόμη παρεμβάσεις του με στόχο να διευκολύνει τον πολίτη.
Οργάνωσε διακρατικά, πιλοτικά προγράμματα πρόληψης από τη χρήση τοξικών ουσιών και αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου των εφήβων μέσα στα σχολεία και στο ωρολόγιο πρόγραμμά τους, σε συνεργασία με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, την Π.Ο.Υ. και την Ιατρική Σχολή Αθηνών, ενώ, παράλληλα, καινοτομεί με προγράμματα Συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και στην κοινότητα σε συνεργασία με τη Γ.Γ. Νέας Γενιάς. Το συγγραφικό του έργο αριθμεί περισσότερα από 30 βιβλία, (ιστορικά, αρχαιολογικά, λογοτεχνικά, εθνολογικά). Δημοσίευσε περισσότερα από 450 λήμματα στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια και στην Εγκυκλοπαίδεια “Υδρία” καθώς και εκατοντάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά.
Τα χρόνια της ωριμότητας, η Κάρπαθος, το αναπάντεχο τέλος
Το 1989, με αφορμή ένα συνέδριο, ταξιδεύει για την Κάρπαθο κι από τότε δένεται μαζί της, δεν υπάρχει καλοκαίρι να μην περάσει, έστω για λίγες ημέρες από το νησί, παρέα με την οικογένεια και φίλους. Εκείνα τα χρόνια ήταν βουλευτής, αρκετοί Καρπάθιοι τον επισκέπτονται στο γραφείο του, μοιράζονται τα προβλήματα του νησιού κι εκείνος στέκει δίπλα τους, γίνεται αρωγός, βοηθά στην ανάπτυξη του τόπου. Μάλιστα το 1993, στις πλημμύρες του Διαφανίου, θα προσφέρει ακόμη και το μηνίατικο του, η βουλευτική του αποζημίωση ήταν μια βοήθεια που έδειχνε ότι ήταν εκεί, πάλευε μαζί τους. Αυτή η πράξη ήταν συνήθεια ζωής για τον Αντρέα Λεντάκη.
Κι ενώ βρισκόταν στα πρώτα χρόνια της εξηκοστής δεκαετίας, σε ηλικία ώριμη για να προσφέρει ακόμη περισσότερα, στα ξαφνικά, στις 20 Μαρτίου 1997, ήρθε το έμφραγμα και έκοψε το νήμα της ζωή του.
Ο Λεντάκης είχε όλα τα χαρακτηριστικά του αληθινού ηγέτη, κατανοούσε βαθιά τις ανθρώπινες αδυναμίες, έβλεπε μπροστά και μπορούσε να δώσει εφαρμόσιμες λύσεις μακριά από κομματικά κριτήρια και τις στενότητες των ξεπερασμένων οικονομικών θεωριών. Με κάθε ευκαιρία εξηγούσε ότι προτεραιότητα είναι ο άνθρωπος, ξεχώριζε μάλιστα τους φάλτσους πολιτικούς, για αυτό και σήμερα παραμένει τόσο επίκαιρος!
Η στάση της ζωής του δεν αφήνει αμφιβολίες, προχωρούσε με σημαία τα ανθρώπινα δικαιώματα μακριά από οπορτουνιστικές τακτικές, δίχως κρυφές σκέψεις, για αυτό δεν δίστασε να παίξει κορώνα-γράμματα την ίδια του τη ζωή.
Τα βιβλία και οι μελέτες του, ο θησαυρός των έργων και του μυαλού του, ευτυχώς έχουν βρει σπίτι, πρόκειται για το ίδρυμα πολιτισμού και εκπαίδευσης Ανδρέα Λεντάκη, εκεί ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να έχει ολοκληρωμένη εικόνα για τον “ποιητή της πολιτικής” όπως εύστοχα τον χαρακτηρίζει ο Καρπάθιος καθηγητής λαογραφίας Μηνάς Αλεξιάδης.
Όμως ο τόπος καταγωγής του, η Κάρπαθος, του οφείλει διαρκή αναγνώριση και μια μεγάλη τιμή.
Θα μπορούσε λοιπόν να δώσει το όνομα του στο Διεθνές αεροδρόμιο του νησιού!
Η ιδέα δεν είναι καινούρια, όμως στο παρελθόν δεν βρήκε γόνιμο έδαφος κι έμεινε στάσιμη. Η ευκαιρία δεν έχει χαθεί, μέχρι σήμερα στο αεροδρόμιο της Καρπάθου δεν έχει δοθεί όνομα, είναι η στιγμή να τιμηθεί ο Έλληνας που σηματοδοτεί την εδραίωση της Δημοκρατίας και μέσα από αυτόν να φωτιστεί λίγο παραπάνω και η Κάρπαθος.
Πηγές
Ίδρυμα Πολιτισμού και Εκπαίδευσης Α. Λεντάκης http://www.ledakis.gr
Έφη Λεντάκη
Μιχάλης Λεντάκης, Ethiopia, The view from Within, London 2005
Γιώργος Τσαμπανάκης, σύμβουλος πολιτισμού Επαρχείου Κάσου-Καρπάθου
Καρπαθιακή Ηχώ, τεύχος 446, Σεπτ 2010
Αφιέρωμα στη μνήμη του Ανδρέα Λεντάκη απο το Μουσείο Βασίλη Χατζηβασίλη, Όλυμπος Καρπάθου Αύγουστος 1993