Ο διάσημος ανά τον κόσμο Έλληνας Γιατρός των αστροναυτών Δρ. Αδριανός Γολέμης, έχει ήδη γράψει το όνομα του με χρυσά γράμματα στην “Οδύσσεια του Διαστήματος”. Η επιστημονική του συμβολή σε διαστημικές αποστολές με τους κολοσσούς της RosKosmos της ΝΑSA αλλά και της ESA τον καθιστά ως σημαίνουσα προσωπικότητα με διεθνή ακτινοβολία που επί της ουσίας ξεπερνά τα γήινα όρια. Στην ακόλουθη και άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τους νέους διαπλανητικούς ορίζοντες που ανοίγονται για την ανθρωπότητα αλλά και για το μεγάλο ενδεχόμενο να γίνει ο πρώτος Έλληνας αστροναύτης γράφοντας ένα νέο Έπος για την χώρα μας...
- Δρ. Γολέμη, υπηρετείτε τις επανδρωμένες διαστημικές αποστολές ως γιατρός των αστροναυτών. Ποια στιγμή ως “φρουρός της υγείας τους” έχει καταγραφεί στη μνήμη σας ως η πιο σημαδιακή; Θυμάστε κάποιο δύσκολο περιστατικό;
Είναι σημαντικό να πούμε εξαρχής πως η φροντίδα της υγείας των αστροναυτών στο αφιλόξενο διαστημικό περιβάλλον είναι ομαδική δουλειά: ο / η γιατρός έχει μεν τη γενική εποπτεία, αλλά υπάρχει σημαντική συνεργασία και βοήθεια από ψυχολόγους, φυσιοθεραπευτές, μηχανικούς και άλλους ειδικούς. Η λεγόμενη διαστημική ιατρική βασίζεται πολύ στην πρόληψη. Επομένως αν και συμβαίνουν μικροατυχήματα αλλά και αναμενόμενες αλλαγές στην υγεία των αστροναυτών κατά τη διάρκεια των διαστημικών αποστολών, οι στιγμές που έχουν χαραχτεί πιο έντονα στο μυαλό μου είναι κατά την περίοδο της προετοιμασίας, όταν και πιστοποιούμε μέσω ιατρικών ελέγχων πως οι αστροναύτες είναι υγιείς ώστε να επιτελέσουν την αποστολή τους.
Θυμάμαι χαρακτηριστικά τις δυσκολίες που παρουσιάστηκαν λόγω του κορονοϊού, όταν οι αστροναύτες υποβάλλονταν πολύ συχνά σε τεστ και έτσι προέκυψε κάποια στιγμή ένα ψευδώς θετικό αποτέλεσμα. Αυτό προκάλεσε ένα ντόμινο εξελίξεων καθώς οι κανόνες που είχαμε τότε για τον COVID σε Ευρώπη, Αμερική και Ρωσία ήταν διαφορετικοί. Ο αστροναύτης κινδύνευε να μη μπορεί να φύγει από τη χώρα που τον φιλοξενούσε αλλά αντίθετα να μπει σε υποχρεωτική καραντίνα, χάνοντας την πολύτιμη και απαραίτητη εκπαίδευση που είχε προγραμματιστεί τις εβδομάδες εκείνες για την αποστολή του. Θυμάμαι το τηλεφώνημα που με ενημέρωσε για το θετικό τεστ COVID στις 06:00 το πρωί και όλες τις κινήσεις που έπρεπε να κάνω, με την αρωγή των συναδέλφων, για να εξασφαλίσουμε ότι όντως ο αστροναύτης μας δεν πάσχει από τον ιό και στη συνέχεια να πείσουμε τους γιατρούς και τους εκπαιδευτές της NASA και της RosKosmos πως το αποτέλεσμα είναι ψευδές και άρα η εκπαίδευση μπορεί να προχωρήσει κανονικά.
Αυτά στο έδαφος. Από τη φάση της διαστημικής πτήσης, μία στιγμή που πάντα θα θυμάμαι είναι όταν έπρεπε να στείλουμε με το διαστημόπλοιο που ανεφοδιάζει το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό μία επιπλέον φαρμακευτική ουσία που χρειαζόταν ο δικός μας αστροναύτης την προκειμένη περίοδο. Κάθε οργανισμός είναι διαφορετικός, άρα τα φάρμακα που έχουμε μόνιμα στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό δεν καλύπτουν απαραίτητα όλες και όλους. Το να στείλουμε όμως νέο φάρμακο είναι κάτι αρκετά σύνθετο επειδή ο Διαστημικός Σταθμός είναι όπως το λέει και το όνομά του Διεθνής και άρα πρέπει να συμφωνήσουν οι γιατροί όλων των συνεργαζόμενων χωρών για κάτι τέτοιο. Επομένως χρειάστηκε να αποδείξουμε με δημοσιευμένα ιατρικά άρθρα πως η συγκεκριμένη ουσία μπορεί να χορηγηθεί θεραπευτικά στο Διάστημα χωρίς να αποτελεί κίνδυνο για τον αστροναύτη ή για την αποστολή και το έργο του.
► Να υποθέσω πως αν και οι αστροναύτες φαντάζουν στα μάτια της Κοινής Γνώμης ως υπερήρωες εν τούτοις είναι άνθρωποι σαν κι εμάς, με φοβίες και αδυναμίες. Είναι έτσι; Πώς εν τέλει ανταπεξέρχονται πλήρως ψυχοσωματικά σε απόλυτα αφιλόξενες εξωγήινες υποστάσεις;
Είναι χαρά μου να έχω συνεργαστεί στενά με αρκετούς αστροναύτες και θα έλεγα πως ναι, είναι άνθρωποι σαν όλους και όλες μας. Είναι σημαντικό να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, επειδή εν τέλει τα καταφέρνουν σε ένα απαιτητικό περιβάλλον λόγω της επιμονής, της υπομονής και της προσπάθειας. Γενικά, είναι προικισμένοι άνθρωποι, οι οποίοι όμως καλλιεργούν τις ικανότητές τους και ξεπερνούν τις αδυναμίες τους, βήμα - βήμα.
Η εργασία και συνεπακόλουθα η ζωή ενός ή μίας αστροναύτη είναι όντως απαιτητική. Το πώς ανταπεξέρχονται ψυχοσωματικά θα έλεγα πως έχει δύο σκέλη: πρώτον, το κομμάτι του χαρακτήρα, της υπομονής που υπάρχει αλλά και καλλιεργείται, της γνώσης των ανθρωπίνων ορίων τους και της καλής διαχείρισης του χρόνου και του κόπου. Δεύτερον, υπάρχει υποστήριξη στον προγραμματισμό των δραστηριοτήτων τους, αλλά και βοήθεια ιατρική και ψυχολογική όποτε χρειάζεται, κυρίως σαν πρόληψη. Και αυτό είναι σημαντικό να το κρατήσουμε: το να βοηθηθεί ο καθένας μας από ψυχολόγο ή ψυχίατρο, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει απαραίτητα κάποια ψυχική διαταραχή, είναι κέρδος, δεν είναι στίγμα. Δεν είναι ντροπή, είναι έξυπνη κίνηση! Οι αστροναύτες που είναι γενικώς άτομα με καλή υγεία το αποδεικνύουν αυτό.
► Ασχολείστε με κάτι νέο αυτή την χρονική περίοδο;
Ναι, πρώτον καθώς η ανθρωπότητα αναμένεται να επιστρέψει με χαρακτήρα πιο μόνιμο στη Σελήνη μέσα στα επόμενα χρόνια, μου έχει ζητηθεί να συνεισφέρω από ευρωπαϊκής πλευράς στα νέα πρωτόκολλα ιατρικής υποστήριξης για τέτοιες αποστολές. Η διαφορά της Σελήνης σε σχέση με την τροχιά της Γης, όπου οι αστροναύτες πηγαίνουν τώρα, είναι πως υπάρχει μικρή καθυστέρηση στην επικοινωνία αλλά και είναι πολύ πιο δύσκολο να επιστρέψει το πλήρωμα σε περίπτωση ανάγκης. Υπάρχουν τέλος πρόσθετοι κίνδυνοι για την υγεία, όπως η εισπνοή σεληνιακής “σκόνης” (lunar regolith).
Δεύτερον, θα είμαι ο γιατρός της αποστολής του νέου Σουηδού αστροναύτη Marcus Wandt, ο οποίος επιλέχθηκε πέρυσι από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος ως επιλαχών. Καθώς οι ευκαιρίες για επανδρωμένες αποστολές στο Διάστημα αυξάνονται, η χώρα προέλευσής του, η Σουηδία, επένδυσε πρόσφατα σε μια διαστημική πτήση για τον ίδιο, με ημερομηνία εκτόξευσης το Νοέμβριο του τρέχοντος έτους. Έτσι από επιλαχών, ο Marcus θα βρεθεί πολύ σύντομα στο Διάστημα για να επιτελέσει έρευνα.
Για μένα αυτή θα είναι μια νέα εμπειρία επειδή ως τώρα έχω υπάρξει γιατρός σε αποστολές Ευρωπαίων αστροναυτών που πέταξαν στο Διάστημα μέσω Ρωσίας (RosKosmos ) και μέσω Αμερικής (NASA). Αντίθετα, αυτή είναι μια αποστολή που θα γίνει μέσω ιδιωτικής εταιρείας, της Axiom. Επομένως αν και ο σκοπός της αποστολής για μας είναι ο ίδιος (η έρευνα), η διεθνής συνεργασία και οι διαδικασίες θα είναι ελαφρώς διαφορετικές. Με τις ιδιωτικές εταιρείες ανοίγεται μια νέα προοπτική για την έρευνα και την εξερεύνηση του Διαστήματος.
► Ποιοι είναι οι προσωπικοί σας “διαστημικοί” στόχοι του μέλλοντος;
Πέρυσι είχα τη χαρά να γίνω ο πρώτος Έλληνας που ολοκληρώνει με επιτυχία όλα τα στάδια της Ευρωπαϊκής επιλογής αστροναυτών, όπως και ο Σουηδός Marcus Wandt που μόλις αναφέραμε. Ήταν μία πολύ απαιτητική διαδικασία με δοκιμασίες ιατρικές, γνωσιακού επιπέδου, ικανοτήτων και ψυχολογίας, η οποία διήρκεσε 1.5 χρόνο και γίνεται περίπου μία φορά ανά 15ετία. Ο συναγωνισμός ήταν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και ανάμεσα σε 24 χιλιάδες υποψηφίους είχα τη χαρά να βρεθώ στους τελικούς 25 που ολοκλήρωσαν τη διαδικασία.
Ο μεγάλος στόχος είναι επομένως να εκπροσωπήσω τη χώρα μας, και την Ευρώπη γενικότερα, στο Διάστημα. Είναι για μένα ένας στόχος εθνικός και όχι προσωπικός. Μέσω της εργασίας μου για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος έχω βιώσει από κοντά τα πολλαπλά οφέλη που δρέπει κάθε έθνος που επενδύει στις επανδρωμένες αποστολές στο Διάστημα. Οφέλη όχι μόνο στον τομέα της τεχνολογίας και της έρευνας, αλλά επίσης στο χώρο της παιδείας, στην κοινωνική συνοχή, στη διπλωματία, με γεωπολιτικές προεκτάσεις.
Για μια τέτοια επιτυχία είναι απαραίτητη βεβαίως η αρωγή της πολιτείας. Η Ελλάδα (όπως και η Κύπρος) ανήκει ακόμη στις λίγες χώρες στην Ευρώπη που δεν είχε ποτέ στην ιστορία της αστροναύτη.
Δεδομένης της ευκαιρίας, ελπίζω ότι τον επόμενο καιρό θα κατορθώσουμε να πείσουμε τους υπεύθυνους κρατικούς φορείς για το πόσα έχουν να κερδίσουν οι Ελληνίδες και οι Έλληνες αν η χώρα μας δώσει την υποστήριξή της ώστε να έχουμε διαστημική αποστολή με Έλληνα αστροναύτη.
Σκεφτείτε τα πειράματα που θα μπορέσουν μέσω αυτού να επιτελέσουν ερευνητές από την Ελλάδα αλλά και την ενδυνάμωση που θα φέρει κάτι τέτοιο στον ελληνικό διαστημικό τομέα, ο οποίος είναι ενεργός, αποδοτικός και διαρκώς αναπτυσσόμενος.
► Πολλά έχουν ειπωθεί γύρω από την πραγματοποίηση της πρώτης θρυλικής για το ανθρώπινο είδος επανδρωμένης αποστολής στον πλανήτη Άρη. Αν και με την υπάρχουσα τεχνολογία είναι one way ticket αν σας δινόταν η ευκαιρία θα δηλώνατε ως αστροναύτης εθελοντής;
Αυτή τη στιγμή στοχεύουμε στην επιστροφή στη Σελήνη, αλλά έχετε δίκιο, απώτερος στόχος στο μέλλον είναι ο πλανήτης Άρης. Είναι μια δύσκολη ερώτηση που αντιπαραβάλει την αγάπη για την εξερεύνηση και για το Διάστημα με την αγάπη για τον πλανήτη μας και κυρίως βεβαίως για τους κοντινούς μου ανθρώπους. Το να στερηθείς την οικογένεια και τους φίλους σου για λίγο είναι διαχειρίσιμο (μου συνέβη όταν πέρασα ένα χρόνο επιτελώντας ιατρική έρευνα σε απομόνωση στην Ανταρκτική) – αλλά να αποχωριστείς τους δικούς σου για πάντα είναι κάτι πολύ δύσκολο ψυχολογικά.
Δε θα απαντούσα με τρόπο απόλυτο: Τέτοιες αποφάσεις εξαρτώνται και από τη χρονική στιγμή. Αυτή τη στιγμή δε θα πήγαινα σε ένα one way trip πουθενά. Ίσως σε μεγαλύτερη ηλικία, όταν κανείς έχει απολαύσει αρκετό χρόνο με την οικογένειά του, όταν όλα τα μέλη της οικογένειας είναι αυτόνομα και δεν τον έχουν «ανάγκη», τότε να μπορεί να πάρει κανείς την απόφαση να φύγει χωρίς να επιστρέψει, για το καλό της ανθρωπότητας. Πιστεύω ωστόσο πως σχέδιο επιστροφής θα υπάρχει πάντα, τουλάχιστον υπάρχει στις αποστολές των διαστημικών υπηρεσιών. Η ιδέα αποστολών χωρίς επιστροφή έχει αναφερθεί στο παρελθόν κυρίως από ιδιωτικές πρωτοβουλίες.
► Ομολογουμένως τεράστια τα τεχνολογικά άλματα στον τομέα του διαστήματος, Τι να πρωτοθυμηθούμε. To διαπλανητικών δυνατοτήτων τηλεσκόπιο James Webb; Τις αποστολές που ταξιδεύουν κυριολεκτικά μέσα στην πύρινη ανάσα του μητρικού μας Αστεριού; Να περιμένουμε άμεσα νέες εκπλήξεις;
Σωστά – και αυτό μάς δείχνει ότι η επένδυση στο Διάστημα, όπως και σε κάθε χώρο «αιχμής» βελτιώνει, άμεσα ή έμμεσα, την καθημερινότητά μας στη Γη. Η εξέλιξη των τρανζίστορ για παράδειγμα επιταχύνθηκε από την εξερεύνηση του Διαστήματος με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε υπερσύγχρονους προσωπικούς υπολογιστές. Τα τεχνολογικά άλματα που κάνουμε για την έρευνα επιστρέφουν σε εμάς και ανεβάζουν το βιωτικό μας επίπεδο. Από τον ιατρικό χώρο θα αναφέρω το πρόσφατο παράδειγμα της φορητής συσκευής Tempus, η οποία μας επιτρέπει να παρακολουθούμε ασθενείς σε απομακρυσμένα περιβάλλοντα και αντίξοες συνθήκες. Αναπτύχθηκε στην Ευρώπη, για το Διάστημα, αλλά χρησιμοποιείται σε ιατρικές μονάδες μακριά από τον «πολιτισμό». Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί το σύστημα που ανακυκλώνει το νερό στο Διάστημα: η ίδια τεχνολογία αρχίζει να εφαρμόζεται σε ερημικές περιοχές του πλανήτη μας.
Επομένως, ναι, να περιμένουμε εκπλήξεις! Η έρευνα καi η εξερεύνηση του αγνώστου πάντα εμπεριέχουν εκπλήξεις. Έτσι μαθαίνουμε, έτσι πηγαίνουμε παραπέρα. Είτε στην Αστροφυσική με το James Webb που αναφέρατε είτε στην εξερεύνηση ουρανίων σωμάτων όπως με την αποστολή JUICE είτε στη χημεία, την επιστήμη υλικών, τη βιολογία, τη φαρμακολογία, την ιατρική με τα πειράματα των αστροναυτών στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, έχουμε πολλά να μάθουμε και πολλά να κερδίσουμε για τη ζωή μας στη Γη.
► Ωστόσο στον αντίποδα, τα πράγματα πάνω στη Γη, φαίνεται να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο. Σας προβληματίζει αυτή η αντίφαση; Θα μπορούσε μια επιδεινούμενη παγκόσμια οικονομική κρίση να επηρεάσει και να φρενάρει την εντυπωσιακή τεχνολογική εξέλιξη και στο διάστημα;
Η ανθρωπότητα έχει ακόμα την τάση να περνάει από περιόδους περισσότερο ειρηνικές σε περιόδους μεγαλύτερων εντάσεων. Φυσικά με προβληματίζει αυτό, όχι μόνο για τον τεχνολογικό χώρο, αλλά περισσότερο για τους πληθυσμούς που πλήττονται άμεσα. Με προβληματίζει όμως κυρίως το τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για αυτό: νομίζω πως οι αλλαγές, η βελτίωση, ξεκινούν από επίπεδο προσωπικό και από το παράδειγμα που εκπέμπει ο κάθε άνθρωπος στο διπλανό του. Αν η καθεμία και ο καθένας μας γίνει πιο συνεργάσιμος, ποιο ανοιχτός, πιο ανεκτικός προς τη διαφορετικότητα, προκρίνοντας το σύνολο πάνω από το προσωπικό συμφέρον, αυτό είναι ήδη ένα μεγάλο βήμα για να υπάρξει περισσότερη διακρατική συνεργασία και διεθνώς. Άρα και περισσότερη ειρήνη, καταπολέμηση των ανισοτήτων και ελπίζω επίλυση μεγάλων προβλημάτων, όπως αυτό της κλιματικής αλλαγής.
Η τεχνολογική εξέλιξη, λοιπόν, είναι όντως θαυμαστή αλλά θέλει και την κατάλληλη διαχείριση – και αυτό είναι κάτι ανθρώπινο που ξεκινά για μένα από επίπεδο προσωπικό.