Στο συγκεκριμένο άρθρο θα θίξουμε ορισμένα παράδοξα που αφορούν στο ρόλο του κράτους και πολύ συγκεκριμένων θεσμών όσον αφορά στην κοινωνική προστασία και την καταπολέμηση φαινομένων όπως η έμφυλη βία, οι γυναικοκτονίες και οι ανισότητες. Στην ερώτηση αν η εξάλειψη των ανισοτήτων είναι μια ατομική ή πολιτική υπόθεση, αναμένουμε —κάπως αυτονόητα— σαν απάντηση ότι κοινωνικά προβλήματα όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω άπτονται σαφώς πολιτικής διαχείρισης.
Για την αντιμετώπιση φαινομένων κοινωνικής ανισότητας, συνήθως επικαλούμαστε το “κράτος” ως τη βασική αρχή καταπολέμησης κάθε κοινωνικής καταπίεσης. Το ζήτημα είναι όμως ότι συχνά, η επίκληση στο κράτος χωρίς την ύπαρξη συγκεκριμένων θεσμών και μηχανισμών που να λογοδοτούν για την καταπολέμηση των παραπάνω φαινομένων παραπέμπει σε μια αόριστη συνθηματολογία που αφήνει την κοινωνία και τους πολίτες σε σύγχυση απέναντι σε ανώνυμες δυνάμεις.
Η αφορμή για μια τέτοια συζήτηση είναι ο προβληματισμός για την ανυπαρξία της Περιφερειακής Επιτροπής Ισότητας της Αττικής για φαινόμενα γυναικοκτονιών, έμφυλης βίας, ομοφοβικών και τρανσφοβικών επιθέσεων με αποκορύφωμα την δολοφονία της τρανς Κουβανής μετανάστριας στον Άγιο Παντελεήμονα.
Έμφυλη Ισότητα-Θεμελιώδη δικαιώματα
Σε εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων αποτυπώνεται μια εικόνα αύξησης της καταγραφής κρουσμάτων βίας κατά των γυναικών την τελευταία δεκαετία. Αν διαβάσουμε τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα εντοπίσουμε έννοιες όπως την απαγόρευση των διακρίσεων, την έμφυλη ισότητα καθώς και το δικαίωμα στην ασφάλεια και τη ζωή. Ποιοι είναι, ωστόσο, οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν την τήρηση αυτών των γενικών αρχών. Μια τέτοια συζήτηση θα είχε ενδιαφέρον να ξεκινήσει από το άρθρο 7 του Ν. 4604/2019 που προβλέπει τη σύσταση Περιφερειακών Επιτροπών Ισότητας των Φύλων.
Ας εξετάσουμε αναλυτικά ποιες είναι τυπικά οι αρμοδιότητες της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων της Περιφέρειας Αττικής καθώς και τι μπορεί να βρει ο μέσος πολίτης κάνοντας μια γρήγορη διαδικτυακή έρευνα για την ουσιαστική δουλειά αυτού του μηχανισμού.
Οι βασικές υποχρεώσεις αυτών των επιτροπών συνοψίζονται ως εξής:
Πρώτον, η μέριμνα για την τήρηση των πολιτικών που αποφασίζονται από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας Φύλων.
Δεύτερον, η συμμετοχή της επιτροπής με την κατάθεση στοιχείων και προτάσεων για την επίτευξη ισότητας.
Τρίτον, η δημιουργία διαύλου επικοινωνίας μεταξύ της Περιφέρειας και των πολιτών με στόχο την προώθηση της ισότητας και την ευαισθητοποίηση της κοινότητας.
Ποιος είναι ο ρόλος της Περιφερειακής Επιτροπής της Αττικής και ποια είναι η ουσιαστική της συμβολή στην έμφυλη ισότητα;
Μέχρι εδώ έχουμε παρουσιάσει το νομοθετικό πλαίσιο για τη λειτουργία Περιφερειακών Επιτροπών Ισότητας Φύλων. Ας πάμε, λοιπόν, στο ερώτημα του τι κάνει στην πράξη η Περιφερειακή Επιτροπή Ισότητας Φύλου της Αττικής.
Το πρώτο βήμα που θα έκανε ένας πολίτης για να εντοπίσει το έργο της Περιφερειακής Επιτροπής θα ήταν να κάνει μια αναζήτηση στο Google. Σε αυτό το στάδιο, θα διαπίστωνε ότι η μηχανή αναζήτησης εμφανίζει αποτελέσματα για τις επιτροπές άλλων Περιφερειών, αλλά κανένα αποτέλεσμα για την Περιφέρεια Αττικής.
Δεύτερο βήμα θα ήταν να κάνει συγκεκριμένη έρευνα στον επίσημο ιστότοπο της Περιφέρειας, υποθέτοντας ότι η δράση της επιτροπής θα είναι καταγεγραμμένη στον τομέα “Κοινωνική Προστασία”. Με έκπληξη όμως θα διαπίστωνε ότι, όχι μόνο η επιτροπή ισότητας φύλων, αποτελεί μάλλον μια επιτροπή «φάντασμα», αλλά και —άσχετα με αυτό— στο τομέα “Κοινωνικής Προστασίας” του ιστότοπου της Περιφέρειας ο πολίτης θα συναντούσε δύο στιγματιστικούς και απαρχαιωμένους όρους που δε χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Πρόκειται για τους όρους “άτομα με ειδικές ανάγκες” και “τρίτη ηλικία”. Είναι δύο όροι που πλέον θεωρούνται αμφιλεγόμενοι και η χρήση τους αποθαρρύνεται ως στιγματιστική.
Ας συνοψίσουμε, επομένως, τα αποτελέσματα που θα έβρισκε ο μέσος πολίτης στην υποθετική του έρευνά για την Επιτροπή Ισότητας Φύλων της Περιφέρειας Αττικής:
Πρώτον, η μηχανή αναζήτησης δεν εμφανίζει κανένα αποτέλεσμα για την Περιφέρεια της Αττικής.
Δεύτερον, αν ο πολίτης είχε τον χρόνο να ασχοληθεί παραπάνω, θα έκανε αναζήτηση στον ιστότοπο της Περιφέρειας , όπου στον τομέα της Κοινωνικής Προστασίας δεν θα έβρισκε απολύτως τίποτα για την Επιτροπή Ισότητας.
Τρίτον, αν υποθέσουμε ότι ο πολίτης θέλει να συνεχίσει την προσπάθεια, θα έλεγχε τα έγγραφα των απολογισμών που αναρτώνται κάθε έτος στον ιστότοπο της περιφέρειας, υποθέτοντας, πάλι, ότι κάποια καταγραφή θα υπάρχει για την δράση της Επιτροπής Ισότητας. Και εκεί θα συναντούσε το απόλυτο τίποτα, με αποτέλεσμα να αναρωτηθεί αν αυτή η επιτροπή υπάρχει στα αλήθεια.
Οι προβληματισμοί που τίθενται με έναυσμα την ανυπαρξία της Περιφερειακής Επιτροπής Ισότητας της Αττικής αφορούν στο με ποιον τρόπο θα επιτευχθεί η προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών όταν βασικοί κρατικοί μηχανισμοί υπολειτουργούν σε βαθμό ανυπαρξίας. Σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο, η συγκεκριμένη επιτροπή υποχρεούται στην ουσιαστική προώθηση της έμφυλης ισότητας, της καταγραφής των αναγκών και των προβλημάτων, καθώς και της ευαισθητοποίησης της κοινότητας. Με ποιον τρόπο καταθέτει προτάσεις η συγκεκριμένη επιτροπή όταν δεν έχει δίαυλο επικοινωνίας με τους αληθινούς πρωταγωνιστές αυτών των φαινομένων, που είναι οι ίδιες οι γυναίκες;
Η μόνη υπόθεση που θα μπορούσε κανείς να κάνει για την απροκάλυπτη απουσία της Περιφερειακής Επιτροπής θα αφορούσε σε μια προσπάθεια συγκάλυψης και υποκαταγραφής των πραγματικών διαστάσεων των έμφυλων διακρίσεων. Πιθανότατα η ανάδειξη των πραγματικών δεικτών της έμφυλης ανισότητας θα έφερνε στην επιφάνεια τις αποτυχίες των κρατικών μηχανισμών να προστατεύσουν κοινωνικές ομάδες και να εξαλείψουν τις συνθήκες που γεννούν τις ανισότητες.
Προκειμένου να επιτευχθεί ο γενικός πολιτικός στόχος της έμφυλης ισότητας, το κράτος οφείλει να κατασκευάζει τις μεθόδους και τους μηχανισμούς οι οποίοι μπορούν να αναδείξουν την πολιτική διάσταση της καθημερινής ζωής. Αυτό, στην πράξη, σημαίνει να διαμορφωθούν διαδικασίες οι οποίες θα δώσουν φωνή στους στα ίδια τα υποκείμενα της καταπίεσης, των διακρίσεων και των ανισοτήτων.
Τέτοιες διαδικασίες θα ήταν:
Αρχικά οι ανοιχτές συνεδριάσεις περιφερειακών επιτροπών, με στόχο την εμπλοκή της κοινότητας στις διαδικασίες υποβολής προτάσεων στην Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων.
Επίσης, η δημιουργία συντονιστικών που θα αναλάμβανε την καταγραφή των καθημερινών εμπειριών διάκρισης ή βίας, ως τον σημαντικότερο και τον πιο αξιόπιστο δείκτη για την ασφάλεια των γυναικών στην Αττική.
Τρίτον, η ενεργή παρέμβαση της Περιφερειακής Επιτροπής, έστω ως φωνή κριτικής σε δημοσιοποιημένα φαινόμενα βίας, σε περιστατικά γυναικοκτονιών, ή σε ομοφοβικά και τρασφοβικά φαινόμενα.
Επιπλέον, η διοργάνωση ανοιχτών συζητήσεων και θεματικών εκδηλώσεων με στόχο τη συνειδητοποίηση της κοινότητας καθώς και τη δημιουργία κατάλληλων κοινωνικών αντανακλαστικών απέναντι σε φαινόμενα έμφυλης βίας ή διάκρισης.
Οι παραπάνω διαδικασίες καθώς και αντίστοιχες θα μπορούσαν να συγκροτήσουν έναν αποτελεσματικό θεσμό ο οποίος θα μεσολαβεί ανάμεσα στην κοινότητα και το κράτος, με στόχο την ουσιαστική ανάδειξη των αιτημάτων των υποκειμένων, καθώς και την ενδυνάμωση της ίδιας της κοινότητας.
Μέσα σε άκαμπτα πλαίσια γραφειοκρατίας και ανώνυμων κρατικών μηχανισμών, δημιουργική κοινωνική πολιτική σημαίνει να δίνεται φωνή στο άτομο που πρωταγωνιστεί στα γεγονότα ώστε να πετύχει τον έλεγχο της ζωής του.
Προσωπικά αναγνωρίζω, πλέον, ότι έχω πέσει και εγώ στην παγίδα να προσπαθώ να γίνω η «φωνή» όσων βιώνουν διάκριση και ανισότητα, μιλώντας, τελικά, αντί αυτών. Θα πρέπει όμως, όσοι έχουμε προνόμιο, να το αντιλαμβανόμαστε και εν τέλει να γινόμαστε το «εργαλείο» που θα δυναμώσει τις διεκδικήσεις όσων ατόμων βιώνουν την έμφυλη διάκριση.